ناگفته های شخصیت علمی ‌لاریجانی

آیت الله صادق لاریجانی رئیس جدید قوه قضائیه از ذکاوت کم نظیر و شخصیت علمی و فقهی توانمندی برخوردار است که کمتر از آنها یاد شده است. خبرگزاری مهر به همین منظور و برای آشنایی بیشتر مخاطبان با وی ، بخشی از گفته های حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر نبوی را در این زمینه بازگو می کند:

تولد در خانواده علم و فقه

آیت‌الله حاج شیخ صادق آملی لاریجانی از سویی فرزند آیت‌الله العظمی حاج میرزا هاشم آملی«قدس سره» است که از استوانه‌های علمی و از اعاظم فقها و اصولین به شمار می‌آمدند و از سوی دیگر از نوادگان مرحوم آیت‌الله العظمی حاج سیدمحسن نبوی اشرفی «قدس سره» است که از شاگردان مبرز مرحوم آخوند خراسانی «قدس سره» بوده‌اند.

بر این خانواده، روح علمی فوق‌العاده‌ای حاکم است، شاید تلاشگر بودن برادر ارشد او یعنی جناب آقای دکتر محمدجواد لاریجانی از علل اساسی این روح علمی در این خانواده باشد. آن‌طور که والده او نقل می‌فرمودند گاهی اوقات جناب آقا محمدجواد پشت میز مطالعه بی‌اختیار خواب‌شان می‌برد. برادران کوچک‌تر هم در همان مسیر او قدم گذاشتند و فعالیت علمی فراوانی از خود نشان دادند که هر یک به نقطه والایی از علم دست یافته‌اند.

هوش و استعداد و ذکاوت کم‌نظیر آیت‌الله حاج شیخ صادق آملی لاریجانی از اوایل دوران تحصیل کاملا مشهود بود. به‌خاطر دارم در دوران راهنمایی مرا به خواندن کتاب کلکلوس «Calculus» به جای کتاب ریاضیات جدید ترغیب می‌کردند. او خود این کتاب و کتاب‌هایی از این دست را که در همان زمان در دوره دانشگاه تدریس می‌شد مطالعه می‌کردند و لذا از چهره‌های برجسته علمی در میان محصلین به شمار می‌آمدند.

تدریس همزمان با استاد

هنگامی که ایشان در دوره دبیرستان در مدرسه حکیم نظامی درس می‌خواندند به جهت وجود او در کلاس، یک نشاط علمی خاصی برقرار بود. یکی از هم‌دوره‌های او، آقای دکتر رضا فرجی رئیس اسبق دانشگاه تهران بودند که مذاکرات علمی مستمری با همدیگر داشتند. گاهی اوقات در نبود استاد، آقایان لاریجانی و فرجی در کلاس تدریس می‌کردند. آقای لاریجانی نیز پس از پیروزی انقلاب به خواهش آقای اسلامی رئیس وقت آموزش و پرورش قم، مدتی در مقطع فوق‌دیپلم، ریاضی تدریس فرمودند تا ارزش‌های روحانیت در نظر افراد برجسته‌تر هویدا گردد.

از بورسیه آمریکا تا تحصیل در قم

این در حالی بود که پیش از انقلاب، قبل از آنکه سال چهارم دبیرستان را به پایان برسانند، بورسیه تحصیلی از دانشگاه صنعتی شریف برای تحصیل در آمریکا براو فراهم شده بود و احتمالا ویزا و بلیت سفر هم تهیه کرده بودند که ناگهان با صحبت‌هایی که والد مکرم‌شان و نیز دایی فاضل‌شان جناب آیت‌الله سیدمهدی نبوی با وی داشتند و نیز مساعدت استخاره‌های مکرر، تصمیم به ماندن در ایران و تحصیل علوم دینی و ورود به حوزه علمیه می‌گیرند، البته بیان مفصل این چرخش در تصمیم را باید از زبان خود او شنید.

ترک تحصیل دبیرستان و دانشگاه و ورود او به حوزه برای بسیاری از اساتید و مسئولان مدرسه تعجب‌برانگیز بود به ویژه آنکه پافشاری و ترغیب مدیر مدرسه حکیم نظامی جناب آقای فاطمی صرفا برای شرکت در امتحانات و اخذ دیپلم نیز نتوانست او را از تصمیم خود بازگرداند. جناب آقای لاریجانی، تحصیلات حوزوی را با تشخیص اساتید مبرزی که والدشان برای وی تعیین می‌نمود با سبک ویژه‌ای با سرعت و تلاش زیاد آغاز کردند. زبان عربی را برخلاف مرسوم حوزه با جلد چهارم کتاب «مبادی العربیه» تالیف رشید شرتونی و معانی بیان را با کتاب «البلاغه الواضحه» آغاز کرده‌اند، منطق مظفر را پس از اندکی فراگیری رها نموده و خود را از آن بی‌نیاز دانستند و فقه و اصول را در مرحله سطح نزد اساتیدی چون ایمانی، نبوی، صلواتی، کرباسی، حائری و... به صورت خصوصی فراگرفتند البته از درس‌های بعضی از اساتید به صورت نوار ضبط بهره بردند.

باید در نظر داشت که وی همه این درس‌ها را عمدتا پیش از فراگیری نزد استاد، حلاجی نموده و نکات سوال‌برانگیز را از محضر اساتید فرامی‌گرفتند و به خصوص از محضر والدشان به نیکی بهره می‌بردند. او برای فراگیری و حل مطالب بسیار وقت می‌گذاشتند گاهی اوقات تا پانزده ساعت در شبانه‌روز مطالعه و درس و بحث داشتند و سعی می‌کردند مطالب مشکل خود را حل کنند و در صورت نیاز از مرحوم والدشان کمک می‌گرفتند.

شاگرد پدر و پدر همسر

وی بسیار متعبد و اهل تهجدند و در وادی عرفان نیز استاد داشته‌اند. «الفکر ثم الذکر» یکی از نتایج این سلوک است که داستانش از او شنیدنی است. آقای لاریجانی پس از طی دوره سطح و ورود به دوره خارج، عمده فقه و اصول را نزد والد معظم‌شان و نیز حضرت آیت‌الله العظمی وحید خراسانی (پدر همسرشان) بهره برده‌اند. فلسفه اسلامی را نیز نزد آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله حسن‌زاده آملی فراگرفته‌اند. آنچه شایان ذکر است اینکه او بسیار بحاث‌اند و یک وقتی می‌فرمودند: وقتی در درس خارج یکی از اساتید بنام حوزه شرکت می‌کردند از یک ماه جلوتر همه کتاب‌ها و مباحث مربوطه را – که گاهی بررسی سی کتاب می‌شد – بررسی می‌کردند و با هم‌بحث خود جناب آیت‌الله گنجی مباحثه نموده و فقط در درس شرکت می‌کردند تا ببینند نکته جدیدی هم وجود دارد و در این میان نقل‌های استاد را گاهی اصلاح می‌نمودند.

او دوره نخست درس خارج اصول را حدود بیست سال قبل برای چند تن از فرهیختگان آغاز کردند که از آن میان از آقایان احمد واعظی (رئیس دانشگاه باقرالعلوم) و علی‌رضا امینی (مسئول دبیرخانه شورای عالی حوزه) – که به راستی بسیار ساعی و پرتلاش در درس شرکت می‌کردند – می‌توان نام برد، اینجانب نیز از میانه مسیر تا مدتی همراه بوده‌ام که فعالیت‌های اجرایی مانع از ادامه این راه شد.

تشویق طلبه های نقاد

دوره جدید درس خارج او با استقبال زیادی روبه‌رو شد و تاکنون نیز ادامه دارد. آنهایی که در درس خارج او شرکت کرده‌اند به نیکی اذعان خواهند نمود که لازمه شرکت در درس وی تفحص و بررسی کتاب‌های بسیاری از قدما و معاصرین و تامل و تدبر در آنها را می‌طلبد. درس پربار، استدلالی و روشمند از خصایص تدریس او است. او هرگاه احساس می‌کرد در درس، یک طلبه‌ای پرتلاش است و ذهن نقادی دارد او را به شدت تشویق می‌کرد و از اشکال‌ها و طرح پرسش‌های او به وجد می‌آمد و به‌رغم خستگی از ادامه بحث سر باز نمی‌زد. هنگامی که به یاد این مطالب می‌افتم واقعا رفتن او از حوزه را خسارت می‌بینم بسیاری از فضلای حوزه که با او مرتبط بوده‌اند نیز بر همین نظرند.

هنگامی که در مجله پژوهش‌های اصولی با او همکاری داشتم روزی مقاله‌ای از طرف آیت‌الله العظمی سبحانی همراه با نامه‌ای از او به دستم رسید و خطاب به آقای لاریجانی نوشته بودند: «شما چشم و چراغ و امید آینده حوزه علمیه‌اید.» آیت‌الله صادق آملی لاریجانی پس از آنکه از طرف مقام معظم رهبری به عضویت شورای نگهبان منصوب شدند فعالانه مباحث مستحدثه را پی می‌گرفتند و در درس فقه، موضوعاتی چون اجتهاد و تقلید، قضا و حقوق قراردادها را مورد بحث قرار داده‌اند.

او در هر مجلسی که با اهل فضلی مجالست می‌کنند، بی‌درنگ فرعی مطرح و با کمال دقت مطلب را پیگیری می‌کنند تا به نتیجه‌ای برسند، وی در جلسات فقهی که مقام معظم رهبری یا بعضی از فقها هر از چندی برگزار می‌کنند شرکت می‌جست و شاید بروز برجستگی‌های علمی او در همان جلسات یکی از علل انتخاب وی برای ریاست قوه قضائیه بوده باشد.

طلبه اب با هزار جلد کتاب انگلیسی

او علاوه بر تدریس در حوزه، تدریس در دانشگاه را وظیفه دانست و در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا در رشته ‌های کلام جدید، فلسفه تطبیقی، فلسفه اخلاق و فلسفه غرب در دانشگاه تربیت مدرس قم و دانشگاه رضوی به تدریس پرداخت و در زمینه‌های فوق‌الذکر کتاب‌هایی ترجمه و تالیف نمود که در فرصتی دیگر بدان‌ها پرداخته خواهد شد. او با زبان انگلیسی به خوبی آشناست. در کتابخانه او شاید یک زمانی بیش از چند هزار جلد کتاب به زبان لاتین وجود داشت. در اوائل دوران طلبگی برای پیشرفت در زبان انگلیسی خیلی تلاش می‌کرد، اخبار را به زبان انگلیسی پی می‌گرفت و با بعضی مجلات انگلیسی زبان اشتراک داشت.

مباحثه بر مثنوی نیکلسون به زبان انگلیسی

به خاطر دارم شخصی به نام کوپر که استاد دانشگاه بود و برای تحصیل علوم دینی به حوزه علمیه آمده بود، برای پیشرفت در زبان فارسی و آقای ‌لاریجانی برای پیشرفت در زبان انگلیسی، مثنوی مولانا را از روی چاپ نیکلسون با یکدیگر مباحثه می‌کردند. شاید در همین ایام بود که وی کتاب «فلسفه اخلاق در قرن حاضر» نوشته ج. وارنک را ترجمه کرده‌اند. البته آقای لاریجانی تعلیقات بسیار دقیق و فراوانی بر این کتاب دارند که در آن مقطع فوق‌العادگی او را آشکار می‌سازد. این کتاب ، در آن زمان پس از چاپ توسط دکتر سروش، برای مطالعه به دانشجویان توصیه می‌شد.

آیت الله صادق لاریجانی همچنین در سن حدود 20 سالگی بالغ بر 100 صفحه مناظره مکتوب و موفق با پوپر دارد که اگر روزی به چاپ رسد شاید دریچه های جدیدی در حوزه اندیشه و نقد پوپر بگشاید.