هنر شجریان بودن و ماندن

عصر ایران ؛ کاوه معین‌فر - اول مهر ، سالروز تولد استاد محمدرضا شجریان است، شاید اگر بگویم او معروفترین و محبوبترین هنرمند معاصر ایران است حرف گزافی نزده ام ، کسی که با القابی چون «خسرو آواز ایران» در قلب مردم جا گرفت.

در طول تاریخ همواره هنرمندانی بوده اند که به دلیل تسلط و استادی در رشته هنری خود بسیار معروف و شناخته شده‌اند اما جایگاه شجریان به گونه ای با همه آنها فرق دارد.

بر کسی پوشیده نیست که او در زمینه موسیقی بسیار جدی، سخت کوش و پیگیر بوده است و دیگر نیازی نیست به ذکر و یا توضیح جایگاه او در موسیقی ایران پرداخت در این نوشتار سعی بر این است که به جنبه‌های غیر از موسیقی این معروفیت و محبوبیت بپردازم.

استاد شجریان علاوه بر زندگی هنرمندانه و به گونه‌ای بسیار منضبط ، در طول سال‌های زندگی اش به لحاظ در کنار مردم بودن علی الخصوص در طی جریان اتفاقات سیاسی، اجتماعی یک استثنا به حساب می‌آید. در کوران حوادث او همواره در کنار خواست اکثریت مردم قرار گرفت البته به گونه‌ای که به هیچ جریان و یا رویکرد خاص سیاسی هم منتسب نشد.

در اعتراض به کشتار ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و فاجعه سینما رکس آبادان نامه استعفای هوشنگ ابتهاج، محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی از رادیو که به خط شجریان تنظیم شده و درآن آمده‌است: "وقایع ناگوار اخیر ایران و واقعه تأسف بار و دلخراش در آتش سوختن بیش از چهارصد نفر در آبادان به دست آتش افروزان و همچنین کشتار مستمر که در سراسر ایران همه را عزادار ساخته‌است، دل و دماغی برای ما باقی نگذاشته که بتوانیم کنسرتی برگزار کنیم. «جز ناله‌های زار چه آرد هوای نای»."

با توجه به اتفاقاتی که ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ افتاد، کنسرت بیستم شهریور (۱۳۵۷) در مسکو با گروه شیدا را لغو می‌کنند و وقتی ساواک از او می‌پرسد: چرا برای کنسرت نرفتید؟ شجریان پاسخ داده است: « من هم گفتم ما هنرمندیم و جزو همین مردم هستیم. وقتی چنین اتفاقی در ۱۷ شهریور افتاده و عده‌ای کشته شده‌اند، من نمی‌توانم بروم آنجا و کنسرت بدهم. من ضبط صوت نیستم که مرا به برق بزنند و روشنم کنند و من هم بخوانم. من آدمیزادم و باید حس داشته باشم تا بروم آنجا و کنسرت بدهم. من با این شرایط نمی‌توانستم و برای همین نرفتم.»

نکته جالب توجه دیگر این است که در دوران بعد از انقلاب هم باز به شکلی از اینکه او را به جناح‌ یا حرکتی انقلابی منتسب کنند پرهیز کرد و به گونه ای ارجحیت شان هنرمند را بر فعال سیاسی بودن برای خود حفظ کرد. برای مثال در آن زمان که ریش گذاشتن بسیار باب و خوشایند شرایط بعد از انقلاب بود، او همیشه با همان ظاهر صورت سه تیغ کرده دیده شد، از همین نمونه بسیار ساده بگیرید تا مابقی قضایا ...

در دهه 60 با آلبوم بیداد به گونه‌ای اعتراض خود را به شرایط و برخی اتفاقات آن زمان ابراز کرد و اتفاقا در میان احاد مختلف جامعه هم بسیار مورد استقبال قرار گرفت، خود استاد درباره آن گفته است: « این اثر بیانگر اعتراض آن‌ها به آن شرایط و پیگیری وعده‌های عملی نشده در آن دوره بوده‌است.»

بعد از اتفاقات انتخابات سال 1388 هم بعد از اینکه احمدی نژاد طرفدارن معترض رقیبانش را خس و خاشاک نامید شجریان در مقابل او موضع گرفت و گفت: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدی‌نژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمده‌اند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است و همیشه هم برای خس و خاشاک خواهد بود».

عکس از کیهان کلهر - سال 1383

شجریان در آخرین مصاحبه خود با روزنامه ایران (17 خرداد 1395) گفته ‌است: مسئول است اما سیاسی نیست؛ متعهد است اما سیاسی کار نیست.

«من به عنوان کسی که در این جامعه زندگی می‌کنم، برای دل مردمم می‌خوانم. وقتی مردم دردی دارند من باید از درد دل آنها بگویم؛ و الا چه چیزی دارم بگویم؟ من باید مطابق دل شنونده ام کاری انجام دهم. اگر شنونده من خوشحال است من هم خوشحالم و موسیقی شاد ارائه می‌کنم. اگر ناراحت است مطابق حال او کار ارائه می‌دهم. من کار اجتماعی انجام می‌دهم کار سیاسی نمی‌کنم. کار من اجتماعی است و از درد اجتماع می‌گویم. گاهی به خود اجتماع باید تذکر بدهیم و بگوییم اشتباه می‌کنید؛ و گاهی دولت دارد در مورد مردم اشتباه می‌کند ما می‌گوییم که اشتباه نکن و مردم چیز دیگری می‌خواهند. این کار یک تذکر است. مثل یک روحانی که روی منبر دارد تذکری می‌دهد به مردم می‌گوید این کار را نکنید، این کار سیاسی نیست. اما اگر مردمی را دور هم جمع کنیم و حزبی تشکیل دهیم؛ وقتی یارگیری می‌کنید و می‌خواهید به قدرتی برسید و یک ایدئولوژی را پیاده کنید این می‌شود کار سیاسی. من نه یارگیری کردم، نه کنفرانس برای عده ای گذاشتم که کاری انجام دهیم. اگر این کارها را می‌کردم می‌شد سیاسی. من کاری هم که می‌کنم برای مردمانی است که با هر اعتقادی که دارند زندگی می‌کنند.»

این گونه است که شجریان، شجریان شده است. فقط هنر و یا تسلط او بر موسیقی - که در آن هم یگانه و بی همتا بود - دلیل این ماندگاری نیست، بلکه او در قلب مردم در بالا و پایین حوادث همراه با مردم بود. همواره از چسباندنش به یک جناح خاص سیاسی پرهیز داشت اما در مقابل اتفاقات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی جامعه ساکت و خنثی ننشست. روحش شاد.

بیشتر بخوانید:

یگانه حسرت برای شجریان

دلنوشته همایون شجریان برای زادروز استاد آواز ایران/تو در چشم‌هایم می‌خندی

صمد، ارس و ماهی سیاه کوچولو

اخوان ثالث؛ من دانم و غمگین دلت، ای خسته کبوتر

تماشاخانه

پایان تک تازی گوگل / تصمیمات دادگستری آمریکا چه بلایی سر گوگل می‌آورد (فیلم)

قسمت سوم : از کشف نوشیدنی‌های تند رومی‌ها تا قدیمی‌ترین طلسم‌ها در دانمارک (فیلم)

فیلم های دیگر