تشنگی هورالعظیم/ تامین نشدن حقابه حداقلی

دبیر کارگروه محیط زیست، آب و کشاورزی دفتر شبکه‌ ملی جامعه و دانشگاه خوزستان گفت: تامین نشدن حقابه حداقلی مورد نیاز در خردادماه و تیرماه امسال از کرخه و برنامه‌ریزی غلط توزیع حقابه در طول سال آبی مقصر اصلی وضعیت پیش‌آمده در تالاب هورالعظیم است.

به گزارش ایرنا به نقل از روابط عمومی دانشگاه شهید چمران اهواز مهدی قمشی اظهار داشت: کل مساحت تالاب هورالعظیم ۳۰۰ هزار هکتار است که دوسوم این مساحت در کشور عراق و یک‌سوم آن (حدود ۱۰۰ هزار هکتار) در ایران قرار گرفته است و از ذخایر ارزشمند کشور محسوب می‌شود.

وی افزود: در چند روز گذشته مساله حیات طبیعی این تالاب به بحثی جدی در محافل علمی و مجامع زیست‌محیطی کشور تبدیل‌ شده و گزارش‌ها و صحنه‌های منتشر شده از این تالاب، عامه مردم و مسئولین را نگران کرده است.

قمشی تاکید کرد: متأسفانه تاکنون صحبت‌های متفاوتی درباره‌ی چگونگی وقوع این پدیده بیان شده است که به علت تناقض و غیرعلمی بودن تنها موجب سردرگمی اذهان شده است و هیچ روشنگری از مباحث قابل استخراج نیست.

عضو هیات علمی گروه سازه‌های آبی ادامه داد: حتی سازمان محیط ‌زیست که خود متولی اصلی است و به طور طبیعی انتظار روشنگری از این دستگاه وجود دارد نیز تحلیل صحیحی از علت این پدیده ندارد و وضعیت فعلی تالاب را عادی و مسبوق به سابقه نشان می‌دهد.

وی با ضروری دانستن این نکته که تالاب یک محیط کاملا زنده است و نباید مانند یک محیط جامد تنها به شکل ظاهری آن اکتفا کرد و پارامترهای درونی نیز باید مورد توجه قرار گیرد، خاطرنشان کرد: در موضوع پیش‌آمده نمی‌توان به این نکته اکتفا کرد که چند درصد تالاب مرطوب است بلکه باید به کیفیت آب از جهت غلظت املاح موجود و حرارت لایه‌های مختلف و اکسیژن محلول نیز توجه شود.

ورود ۲۴ متر مکعب بر ثانیه آب برای زنده نگه داشتن بخش ایرانی هورالعظیم

قمشی اظهار داشت: کار مطالعاتی انجام‌شده بر روی تالاب هورالعظیم نشان می‌دهد برای زنده نگه‌داشتن بخش ایرانی هورالعظیم بسته به خشکی و یا تَر بودن فصل یا سال باید حداقل ۲۴ مترمکعب بر ثانیه و در گزینه مطلوب ۵۶ مترمکعب بر ثانیه آب وارد تالاب شود.

رییس دانشکده‌ مهندسی آب و محیط ‌زیست دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: از ابتدای تیرماه تا دوازدهم تیرماه ۱۴۰۰ مقدار تغذیه‌ی تالاب از طریق شاخه‌های رودخانه کرخه بین صفر تا هفت مترمکعب در ثانیه، یعنی کمتر از یک‌چهارم حداقل حقابه بوده است.

وی با اشاره به اینکه در طول سال بخشی از نیاز تالاب توسط پساب‌های کشاورزی تأمین می‌شود، عنوان کرد: بنابراین با صفرشدن ورودی آب شیرین کرخه به تالاب، کیفیت آب تحت تأثیر پساب‌ها قرار داشته است. البته چون پساب‌ها به مخازن چهار و پنج هورالعظیم وارد می‌شوند تأثیری در کیفیت مخازن یک و دو تالاب ندارد زیرا جاده «شط علی» مانع تداخل می‌شود ولی مخزن شماره سه را متأثر کرده است.

قمشی گفت: از سوی دیگر با وجود فشار به کشاورزان سنتی برای پیروی از الگوی کم‌مصرف در طول رودخانه کرخه، متأسفانه حداقل ۲ هزار و ۶۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی منطقه زیر کشت پرمصرفی مانند برنج رفته است.

دبیر کارگروه محیط زیست، آب و کشاورزی دفتر شبکه‌ ملی جامعه و دانشگاه خوزستان با اشاره به اینکه در ۲ سال گذشته و زمستان امسال حقابه‌ای بیش از نیاز واقعی به تالاب تغذیه شده و موجب رونق و رشد فراوان پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری آبزی در تالاب شده افزود: اکنون با صفرشدن ورودی کرخه به تالاب با وجود اینکه سطح پوشش مرطوب تالاب کاهش محسوسی نداشته است و نقشه‌های ماهواره‌ای پوشش مرطوب بیش از ۷۰ درصد را تائید می‌کند، عمق آن کم شده اما نیاز به اکسیژن محلول برای حیات تالاب بالا باقی‌مانده است.

وی اضافه کرد: بنابراین به صفررسیدن ورودی آب کرخه به تالاب، راکد و کم‌عمق‌بودن آب در مخازن مختلف و گرمای شدید تیرماه امسال موجب گرم‌شدن بیش‌ازحد لایه‌های آب مخزن و تخلیه اکسیژن محلول در آب‌ شده که در نتیجه کفاف نیاز جمعیت زیاد آبزیان را نداشته و آنان را تحت استرس شدید قرارداده و بر اثر آن تعداد زیادی از آبزیان از بین رفته‌اند.

قمشی گفت: در طول سال آبی یعنی از اول مهر ۱۳۹۹ تاکنون آب کافی به تالاب رسیده، اما عدم توزیع مناسب تغذیه آب در طول زمان به مخزن و تقریبا صفرشدن ورودی در یک ماه گذشته این فاجعه زیست‌محیطی را رقم ‌زده است؛ یعنی زمانی با آب زیادی به تکثیر و ازدیاد گونه‌های آبزی انجام شد و اکنون گریبان آن‌ها را گرفته و خفه کرده‌ایم.

رییس دانشکده‌ مهندسی آب و محیط ‌زیست دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: حتی اگر الگوی کشت منطقه نیز به الگوی ایده‌ال تغییر می‌کرد، در طول یک ماه گذشته تنها پنج تا شش مترمکعب در ثانیه به آب ورودی تالاب افزوده می‌شد و تأثیر چندانی در سرنوشت تالاب نداشت؛ از سوی دیگر پساب‌های کشاورزی در ایجاد این شرایط سهم بسیار ناچیزی دارند.

فعالیت شرکت نفت در هورالعظیم نقشی در محدودیت ورود آب به مخازن تالاب نداشته است

وی بیان کرد: همچنین فعالیت شرکت نفت در هورالعظیم هیچ نقشی در محدودیت ورود آب به مخازن تالاب و یا کیفیت آب و یا بهره‌برداری از تالاب نداشته است؛ فعالیت‌های نفتی اگر مشکلی با آب داشته باشند در حالت سیلاب است که حتی در سیلاب فروردین ۱۳۹۸ نیز نتوانستند مانع گسترش تالاب شوند.

قمشی تاکید کرد: تالاب­‌ها از مهم‌ترین اکوسیستم­‌های دارای ارزش زیباشناختی، اقتصادی و... هستند که­ عدم توازن در بهره‌برداری و نگهداری از این منابع موجب به خطر افتادن حیات آن‌ها می‌شود.

عضو هیات علمی گروه سازه‌های آبی ادامه داد: وابستگی اصلی این مجموعه‌ی منسجم و به‌هم‌پیوسته­ از گیاهان آبزی و جانوری، به آب است و دخالت عوامل طبیعی و غیرطبیعی می­تواند این انسجام را برهم بزند؛ از این ­رو در بسیاری از مجامع علمی، بر استفاده مناسب از منابع طبیعی و مدیریت اراضی، حفظ اکوسیستم‌­ها به منظور کنترل کاهش اثرات مخرب محیط زیست این ذخایر تأکید می­‌شود.

وی اظهار داشت: در دهه گذشته موضوع بحران آب و محیط ‌زیست، حقابه­‌های زیست محیطی تالاب‌­ها و حداقل جریان برای حفظ کیفیت آب رودخانه‌­ها در کشور با جدیت مورد بحث و مجادله علمی قرار گرفته است؛ هرچند این مسئله موضوعی دشوار، مهم و حتی نگران‌کننده است.

قمشی افزود: شاید برای نخستین بار تعیین حداقل نیاز آبی اکوسیستم‌های آبی پایین‌دست طرح‌های توسعه منابع آب، در سال ۱۳۸۳ بر اساس تفاهم‌نامه همکاری مشترک میان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌ زیست به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفت.

رییس دانشکده‌ مهندسی آب و محیط ‌زیست دانشگاه شهید چمران اهواز به ماده‌ی ۱۰ پیش‌نویس لایحه‌ی قانون جامع آب پیشنهادی وزارت نیرو اشاره کرد و ادامه داد: در این ماده اشاره شده «اجازه بهره‌برداری از منابع آب برای مصارف گوناگون در قالب نظام تخصیص آب به ترتیب اولویت، اول شرب و بهداشت و سپس بر اساس الزامات آمایش سرزمین منحصراً با وزارت نیرو است».

وی تاکید کرد: همچنین در تبصره آن نیز آمده که حقابه‌­های زیست‌ محیطی اکوسیستم‌­های آبی بر اساس الگوی مشترکی است که با همکاری وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست تدوین می‌شود و وزارت نیرو بر اساس پیشنهاد سازمان مذکور نسبت به تأمین این حقابه­‌ها در نظام تخصیص و پس از اولویت شرب و بهداشت اقدام خواهد نمود.

قمشی توضیح داد: قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور که مشتمل بر پنج ماده و سه تبصره است، چهارم اردیبهشت سال ۱۳۹۶ در جلسه‌یعلنی مجلس شورای اسلامی تصویب و به تأیید شورای نگهبان رسید و برای اجرا به دولت و سازمان حفاظت محیط ‌زیست ابلاغ شد که بر اساس ماده یک این قانون، هرگونه بهره‌برداری و اقدامی که منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها شود، ممنوع است و مرجع تشخیص تخریب و آلودگی، سازمان حفاظت محیط‌ زیست است.

رییس دانشکده‌ مهندسی آب و محیط ‌زیست دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: بر اساس ماده ۲ قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، سازمان محیط‌ زیست مکلف است نیاز آبی زیست‌محیطی تالاب‌ها را تعیین و وزارت نیرو مکلف است با تدوین و اجرای برنامه مدون نسبت به تخصیص و تأمین آن اقدام کند.

گفتنی است قاسم سلیمانی دشتکی، استاندار خوزستان صبح امروز یکشنبه سیزدهم تیرماه پس از بازدید هوایی از پنج حوضچه‌ی تالاب هورالعظیم با اشاره به خشک‌سالی، کم‌آبی و شلتوک‌کاری در مسیر آب‌رسانی به تالاب هورالعظیم به عنوان عوامل مؤثر در وضعیت تالاب گفت: در حال حاضر آب از مسیر کرخه رهاسازی شده و ۵۰ درصد آبگیری صورت گرفته است. حوضچه‌های دو، سه و چهار بالای ۸۰ درصد آب‌گیری شدند؛ طبق مصوبه ستاد سازگاری با کم‌آبی مقرر شده بود ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب به هورالعظیم برسد تاکنون حدود ۵۰ میلیون مترمکعب رسیده و تا شهریورماه امسال تلاش می‌کنیم حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب‌رسانی انجام شود.

خشک شدن بخش زیادی از تالاب هورالعظیم در چند روز گذشته تبعات زیادی را برای دامداران منطقه و آبزیان داشته است.

تالاب هورالعظیم، آخرین بازمانده تالاب های بین النهرین در جنوب غربی کشور در خوزستان قرار دارد. یک سوم این تالاب در ایران و دو سوم در عراق واقع است. اکنون خشکسالی و نرسیدن حقابه به این تالاب بین المللی، ناقوس مرگ تدریجی حیات وحش در هورالعظیم را به صدا دراورده است.

بیشتر بخوانید:

هورالعظیم همچنان تشنه آب است (عکس و فیلم)

تماشاخانه

تبحر شگفت انگیز روباه قرمز در طبیعتی سخت / جدال بر سر یک ماهی (فیلم)

بحران آب در شمال شرقی سوریه: اتهامات سنگین علیه ترکیه / بی‌برقی و بی‌آبی برای یک میلیون سوری (فیلم)

فیلم های دیگر