رقابت حوادث ترافیکی و کرونا برای گرفتن جان مردم

به گزارش ایسنا، بابک نورالهی کارشناس مدیریت بحران در یادداشتی با عنوان «رقابت حوادث ترافیکی و کرونا برای گرفتن جان مردم» نوشت: «حوادث و سوانح ترافیکی ازجمله موضوعات مهم و داغ کشور طی سال‌­های اخیر است. به‌طوری‌که هر روزه تعدادی از هم‌وطنان در اثر وقوع حوادث و سوانح رانندگی در سطح جاده‌های بزرگ و کوچک و حتی داخل شهرهای کشور کشته و یا مصدوم می­شوند. حادثه اتوبوس خبرنگاران محیط‌زیست در استان آذربایجان غربی و حادثه اتوبوس حامل سربازان در استان یزد، داغ جدیدی بود که در این روزهای سخت کرونایی بر دل مردم نشست.

گویا حوادث ترافیکی و ویروس کرونا در رقابتی تنگاتنگ برای گرفتن جان مردم هستند و متولیان امر نیز در زدن توپ در زمین دیگری رقابت می‌کنند. در آخر نیز خانواده‌های داغدار می‌مانند با نقص فنی یا بی‌احتیاطی راننده‌ای که شاید هم خود قربانی این حادثه باشد.

بررسی آمار حوادث ترافیکی

طبق گزارش منتشرشده از سوی پژوهشکده آمار از وضعیت وقوع حوادث و تلفات جاده‌ای؛ بر مبنای آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) در خصوص تصادفات جاده‌ای در سال ۲۰۱۸، تعداد سالانه تلفات رانندگی در جاده‌ها ۱.۳۵ میلیون نفر بوده به‌طوری‌که هر ۲۴ ثانیه یک نفر در جاده‌های جهان کشته می‌شود و باوجوداینکه کشورهای کم‌درآمد و متوسط، کمتر از نیمی از وسایل نقلیه جهان را در اختیاردارند ولی بیش از ۹۰ درصد از کل مرگ‌ومیرهای رانندگی را در برمی‌گیرند.

همچنین بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ایران نرخ ۲۰.۵  مرگ در هر صد هزار نفر جمعیت را دارد. درعین‌حال بر اساس آمارهای منتشرشده سالانه حدود ۸۰۰ هزار تصادف رانندگی و ۱۸ هزار فوتی به‌صورت میانگین در کشور رخ می‌دهد که منجر به کشته شدن روزانه بین ۴۰ تا ۵۰ نفر می‌شود. هرچند طی سال­های گذشت در حوزه‌های مختلف ازجمله آموزش و اطلاع‌رسانی مردم کارهای مختلفی صورت گرفته است و این آمار تا حدود کاهش‌یافته است ولی همچنان حوادث ترافیکی چشم‌گیر هست و باید اولویت اول متولیان امر قرار بگیرد.

عوامل بالا بودن حوادث ترافیکی در کشور

با توجه به آمارهای مختلفی که از سوی مراجع تحقیقاتی و علمی داخلی و خارجی در زمینهٔ حوادث ترافیکی مطرح می‌شود جای این سؤال باقی است که علت بالا بودن آمار این حوادث و مصدومان و کشته‌­های آن چیست؟

طبق بررسی‌هایی که طی سال­های گذشته بر اساس نتایج مطالعات و تحقیقات مراجع علمی انجام داده‌ام پنج عامل اصلی را در موضوع حوادث ترافیکی دخیل می‌دانم که به‌عنوان حلقه­‌های گمشده ایمنی در جاده‌ها مطرح می‌توان طرح نمود. البته ذکر این نکته هم لازم است که باوجود اینکه نقش دولت در مدیریت و کاهش حوادث مذکور بسیار مهم است ولی موضوع ارتقای ایمنی و کاهش حوادث ترافیکی صرفاً به دولت مربوط نمی‌­شود بلکه بخش مهمی از این موضوع مربوط به خودروسازان و بخش دیگر نیز بر عهده مردم است.

حلقه اول- عوامل دخیل در وقوع حوادث و سوانح ترافیکی

عوامل دخیل در حوادث ترافیکی با توجه به منشأ وقوع حادثه شامل موارد زیر هست؛  

عامل خودرو یا وسیله نقلیه؛ موضوع مهم در خودروها استاندارد بودن قطعات آن است که بارها از سوی سازمان ملی استاندارد کشور نیز مطرح‌ شده است و در حال حاضر در ایران از تعداد حدود ۴۰۰  قطعه یک خودروی متوسط تولیدی در کشور فقط ۷۷  مورد ازجمله ترمز، آینه، فیلتر، شیشه و کمربند ایمنی مشمول استاندارد اجباری هستند،  اما تعداد زیادی از دیگر قطعات، مشمول این استانداردها نیستند. موضوعات دیگر نیز از جمله سال تولید، کیفیت خودرو، امکانات ایمنی موجود در خودرو و ... نیز ازجمله موضوعات مهم و مؤثر در وقوع حوادث ترافیکی است.

عامل دیگر معابر، جاده­، بزرگراه؛ طراحی،‌ ساخت، بهره­‌برداری و نگهداری هرکدام نیز مشمول مشخصات فنی و استانداردهای خاص خود است که نقش مهمی در وقوع حوادث دارد. شرایط جغرافیایی و شرایط جوی؛ وضعیت شرایط جوی و شرایط منطقه نیز به‌عنوان دیگر عامل مطرح است و نامناسب بودن آن‌ها ضمن زمینه‌سازی برای وقوع حوادث ترافیکی، موجب تشدید حوادث ازجمله در جاده‌های بین‌شهری می‌شود.

عامل انسانی؛ که مهم‌ترین بخش است و معمولاً در اکثر حوادث نیز به‌عنوان اصلی­ترین عامل معرفی می­‌شود. دانش و مهارت رانندگی، سلامت جسمی، روحی و روانی و احترام به قوانین ازجمله موضوعات مهم و مرتبط با عامل انسانی می­‌باشند.

در جمع‌بندی عوامل دخیل در وقوع حوادث ترافیکی باید عنوان کنم؛ نقش و میزان تأثیر هر یک از عوامل در بروز حوادث ترافیکی یکی از مهم‌ترین مباحث فنی حوزه مدیریت حوادث ترافیکی است که باید مطابق آن در خصوص ارائه راهکارهای لازم برای پیشگیری از بروز حوادث و یا بعد از وقوع حوادث در جهت تعیین عامل یا عوامل آن برای تعیین خسارات و مسائل قضایی می‌توان استفاده نمود.

حلقه دوم- قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی؛

ورود قوانین راهنمایی و رانندگی به ایران در اواخر دوران قاجار است (۱۳۰۸ تا ۱۳۰۹)  و آخرین ویرایش آن مربوط به سال ۱۳۸۹ هست که تحت عنوان قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی است و از آن زمان تاکنون این قوانین گرچه بسیار تغییر کرده‌اند اما گویا برخی از ما مردم برای رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی همچنان پافشاری می‌­کنیم. آنچه در خصوص قوانین باید موردتوجه قرار گیرد رویکرد و نگاه قوانین به‌صورت همه‌جانبه و فرا بخشی است. اینکه صرفاً به تخلفات رانندگان موکول نشود و تخلفات تمامی عوامل مؤثر در وقوع حادثه در برابر قانون پاسخ‌گو باشند.

حلقه سوم- سازمان‌های موظف در ایمنی سازی راه‌ها؛

دستگاه‌های دولتی و عمومی که در زمینهٔ ایمنی راه‌ها نقش و وظیفه‌ دارند شامل؛ وزارت راه  و شهرسازی (سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای)، وزارت صنعت، معدن و تجارت، راهنمایی و رانندگی ناجا، شهرداری‌ها همچنین کمیسیون‌ها و کارگروه‌های مختلف ازجمله کمیسیون ایمنی راه‌ها و ... را می‌توان عنوان نمود. دستگاه‌های مختلفی که هر یک به طریقی در کاهش و یا حتی در افزایش حوادث ترافیکی نقش دارند.

با بررسی قوانین و وظایف تعیین‌شده برای هرکدام از این نهادها باید متذکر شد؛ وظیفه و مسئولیت هر دستگاهی مشخص‌شده است ولی در عمل ضعف­‌هایی در اجرای وظایف دیده می­‌شود که بدون شک مهم‌ترین عامل؛ عدم تعیین متولی و مدیریت واحد درزمینهٔ ایمنی راه‌ها است. 

حلقه چهارم- دستگاه‌های امدادرسان؛

مطابق قوانین و مسئولیت‌های تعیین‌شده برای دستگاه‌های امدادرسان در حوادث ترافیکی؛ دستگاه‌های مختلفی مسئول امدادرسانی در جاده‌ها می‌باشند. فرماندهی صحنه حادثه با پلیس هست. در خصوص فوریت­‌های پزشکی اورژانس اقدامات لازم را انجام می‌دهد همچنین رهاسازی، امداد و نجات و اطفای آتش‌سوزی در شهرها و حومه با آتش‌نشانی شهری و در راه‌ها با جمعیت هلال‌احمر هست. حال اگر حادثه ترافیکی منجر به فوت راننده و یا سرنشینان شود حمل متوفی نیز به مجموعه اقدامات دستگاه‌های امدادی اضافه خواهد شد. از سوی دیگر رفع موانع و بازگشایی مجدد مسیرهای تردد بعد از وقوع حوادث نیز با مجموعه راهداری خواهد بود.

هرچند زحمات امدادگران عزیزی که در جاده‌های کشور مشغول خدمات‌رسانی به مردم کشور می­‌باشند قابل‌چشم‌پوشی نیست و جای تقدیر و تشکر دارد.  حال با در نظر گرفتن نقش و عملکرد هر یک از دستگاه‌های امدادی فوق جای این سؤال باقی ایست در صورت عدم حضور به‌موقع و مؤثر هر یک از این دستگاه­های امدادی، وضعیت امدادرسانی چگونه پیش خواهد رفت؟ چه تعداد از مصدومان و فوتی‌ها در لحظه اولیه و چه تعدادی در لحظات بعد از حادثه و به دلیل عدم امدادرسانی مناسب اتفاق می‌افتد؟

وقتی با دید کارشناسی و فنی به موضوع نگاه می­‌کنیم عوامل مختلفی ازجمله؛ برنامه‌ریزی عملیاتی، تجهیزات و امکانات امدادی، نیروی انسانی ماهر و آموزش‌دیده، شرایط و موقعیت جغرافیایی منطقه حادثه و سایر عوامل دیگر در عملکرد نیروهای مددرسان نقش داشته ولی یکی از مهم‌ترین مسائل و مشکلات در حوزه امدادرسانی تعدد دستگاه‌های امدادرسان و عدم تعیین متولی و مدیریت واحد حوادث ترافیکی است.

حلقه پنجم- نقش مردم؛

در کاهش حوادث و سوانح مختلف نقش مردم بسیار حائز اهمیت است. به اعتقاد بنده دو رویکرد را می‌توان از نقش مردم انتظار داشت یا به تعبیر دیگر این نقش همانند چاقوی دو لبه عمل می‌کند ، درواقع هم در عامل ایجاد حادثه و هم در پیشگیری و کاهش اثرات حوادث مردم می‌توانند نقش داشته باشند. از سوی دیگر همان‌گونه در قبل اشاره شد در مورد حوادث ترافیکی وقتی به عوامل ایجاد حادثه نگاه کنیم متوجه خواهیم شد، عامل انسانی یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌شده است.  

حال نقش و وظایف مردم چیست و چگونه باید باشد تا بتوان به حداقل­‌های ممکن ازنظر حوادث ترافیکی رسید؟

در این خصوص باید به این نکته توجه داشته باشیم که نقش مردم بخشی توسط خود آنان و بخشی باید توسط دستگاه‌های متولی زمینه‌سازی شود که مهم‌ترین اقدامات مدنظر در این زمینه شامل؛

- اجرای کامل قوانین و مقررات رانندگی؛

- فرهنگ‌سازی و آموزش مسائل ایمنی؛ 

- برنامه‌ریزی و جلب مشارکت در اجرای برنامه‌های پیشگیرانه؛

- همکاری در امدادرسانی به آسیب دیدگان از حوادث ترافیکی؛

- همکاری با پلیس در سفرهای برون‌شهری و درون‌شهری؛

-  برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب سفر در ایام تعطیلات؛

جمع‌بندی نهایی:

امروزه کمتر روزی است که در اخبار صداوسیما و رسانه‌های دیگر گزارشی از وقوع حادثه را نشنیده باشیم. روند و رشد شهرنشینی از سوی دیگر ورود فنّاوری‌های جدید و پیشرفته در کنار آسایش و راحتی که برای بشر به وجود آورده، زمینه‌ساز وقوع حوادث مختلف نیز بوده است. اگر در گذشته وسیله حمل‌ونقل ما چهارپایان بوده و حوادث مربوط به آن نهایت به شکستگی دست یا پا ختم می‌شده امروز ارابه‌هایی مرگ در جاده‌ها تاخت‌وتاز می‌کنند.

لذا موضوع ایمنی باید به‌عنوان مطالبه اصلی مردم باشد و اولین نقش هرکدام از ماها این است که به نقش خود در ایمن‌سازی محیط پیرامونی خود ایمان و باور داشته باشند. چطور می­‌توان از بچه‌ای که پدر مادر آن‌ها به قوانین راهنمایی رانندگی احترام نمی­گذارند و تخلف می‌کنند، انتظار داشته باشیم در آینده همانند آنان عمل نکند.