معمولاً هنگام خريد مواد شوينده افراد تنها به يك مورد توجه دارند و آن قدرت پاك‌كنندگي است. بخش زيادي از صابون‌ها، خوشبوكننده‌ها، سفيد‌كننده‌ها، نرم‌كننده‌ها، جرم‌گيرها و .... به علت پاكيزگي و خوشبو شدن مورد استفاده قرار مي‌گيرند، غافل از اين‌كه مواد شيميايي و سمي موجود در اكثر اين محصولات در محيط و هواي خانه پخش شده و از طريق پوست، راه‌هاي تنفسي و حتي گاهي از طريق دهان وارد بدن شده و باعث تخريب مخاط‌ها و ايجاد مسموميت مي‌شود.

در ميان انواع مواد شيميايي موجود در محصولات پاك‌كننده، بخارات ناشي از جرم‌گيرهاي خورنده و سفيدكننده‌هاي حاوي كلرين و آمونياك جزو مضرترين مواد براي سلامتي شناخته شده‌اند. دكتر محمد نصيري متخصص اطفال در اين باره مي‌گويد: شايع‌ترين موادي كه توسط مادران در خانه براي شست‌وشو استفاده مي‌شوند شامل محصولاتي مانند صابون‌ها، آب ژاول حاوي هايپو كلريد سديم به عنوان سفيدكننده، محصولات حاوي بنزودين كلرايد براي شستن كف اتاق‌ها و سطوح، ساولن حاوي كلروهگزيدين به عنوان ميكروب‌كش، پودرهاي رختشويي كه تركيبات اصلي قليايي آنها حاوي مواد آنيوني و كاتيوني به همراه تركيبات سديم است. متخصصان معتقدند دسته‌اي از تركيبات موجود در شوينده‌ها خاصيت سمي زيادي ندارند ولي در درازمدت باعث بروز بيماري‌هايي مانند انواع سرطان‌ها و اختلال در عملكرد هورمون‌ها مي‌شوند. از طرفي مواد شيميايي موجود در شوينده‌ها كه از طرق مختلف در بدن جذب مي‌شوند در طولاني مدت در سلول‌هاي چربي ذخيره شده و با سازگار كردن سيستم ايمني بدن نسبت به اين مواد تأثير مخرب خود را به جاي مي‌گذارند.

دكتر محمدرضا آزادي متخصص داخلي در مورد مشكلات تنفسي ناشي از استفاده شوينده‌ها مي‌گويد: بيماران بيشتر با عوارضي ناشي از بخارات مواد شوينده و گازهاي متصاعد از پاك‌كننده‌هاي اسيدي به اورژانس مراجعه مي‌كنند كه معمولاً اين مشكلات در زنان بيشتر بروز مي‌كند. زناني كه داراي بيماري‌هاي زمينه‌اي مانند افتادگي دريچه ميترال، آسم، چاقي مفرط يا بيماري‌هاي قلبي هستند بيشتر در معرض خطر قرار دارند.

آسيب ديدن غدد درون‌ريز و تحت تأثير قرار گرفتن هورمون‌هاي زنانه و مردانه از طريق جذب مواد شيميايي و آسيب وارد شدن به غده تيروئيد يكي ديگر از مشكلاتي است كه شوينده‌ها ايجاد مي‌كنند.

واكنش نشان دادن بدن به مواد شيميايي موجود در پاك‌كننده‌ها به صورت آلرژي‌هاي خفيف يا شديد كه بستگي به مدت زمان تماس بدن با مواد و ميزان غلظت آنها دارد.

دكتر رضا آقاجاني متخصص پوست مي‌گويد: شوينده‌ها به خاطر داشتن مواد شيميايي با توجه به ميزان PH موجود در ساختارشان طبقه‌بندي مي‌شوند؛ هر چه PH اين مواد بالاتر باشد قليايي‌تر بوده و لايه‌هاي محافظ چربي پوست را تحت تأثير بيشتري قرار داده و منجر به خشكي سطح پوست مي‌شوند. همچنين مواد رنگ‌بر در سفيدكننده‌ها با به وجود آوردن راديكال‌هاي آزاد موجب تخريب سطح سلولي و مولكولي پوست مي‌شوند كه روند پير شدن سلول را تسريع كرده و احياي آن را با دشواري روبه‌رو مي‌كند و باعث به وجود آمدن صدمات مزمن پوستي، خارش و ريزش مو مي‌شود. وي همچنين مي‌افزايد: مهم‌ترين و شايع‌ترين نوع اگزماهايي كه در بيماران بخصوص زنان خانه‌دار مشاهده مي‌شود، درماتيت تماسي است كه شامل التهابات و قرمزي پوست، خشكي و پوسته پوسته شدن در نتيجه تماس با عوامل حساسيت‌زاست كه مهم‌ترين و شايع‌ترين آنها مواد شوينده هستند.

چنانچه بيماري مزمن شود ممكن است بر اثر خارش شديد عفونت ثانويه نيز ايجاد شود.

مضرات مواد شيميايي در زنان باردار

زنان باردار اكثراً مي‌دانند كه تماس با مواد شيميايي و سمي در اين دوران مي‌تواند سلامت آنها و جنين را به خطر بيندازد ولي به دليل استفاده هر روزه از مواد شوينده، پاك‌كننده‌ها و جرم‌گيرها معمولاً مواد شيميايي خطرناك موجود در اين محصولات را ناديده مي‌گيرند.

بنابر تحقيقات انجام شده ميان تماس مستقيم با مواد شوينده در دوران بارداري و آسم در كودكان متولد شده از اين مادران رابطه مستقيمي وجود دارد. بررسي‌ها حاكي از آن است كه فرزندان زناني كه در دوران بارداري از شوينده‌ها به ميزان زياد و بدون رعايت موارد ايمني استفاده كرده‌اند دوبرابر بيشتر در معرض خطر ابتلا به آسم و خس‌خس سينه قرار دارند. استشمام اسپري‌هاي خوشبوكننده هوا، به كار بردن رنگ‌هاي لاتكس و مايعات پاك‌كننده‌اي كه روي سطوح پخش مي‌شوند در دوران بارداري مضر هستند.

دكتر محمد نصيري متخصص اطفال در اين باره مي‌گويد: مصرف مواد شوينده‌اي حاوي كلروهگزيدين و هگزاكلروفن و كلروزانيلون در دوران بارداري ممنوع بوده و دسته‌اي از آنها باعث ايجاد عوارض عصبي در جنين مي‌شود.

وي مي‌افزايد: استفاده از مواد شوينده مخصوصاً در سه ماه اول بارداري جنين را تحت تأثير قرار مي‌دهد، همچنين مواد تشكيل دهنده برخي شوينده‌ها كه بو و رنگ دارند و معمولاً داراي زمينه هيدروكربني هستند در دوران شيردهي تأثير داشته و حالت شير مادر را تغيير مي‌دهد كه منجر به ناراحتي و بي‌قراري نوزاد خواهد شد.

دكتر محمدرضا آزادي متخصص داخلي به زنان باردار توصيه مي‌كند مطلقاً از مواد شوينده قوي بخصوص موادي كه داراي گاز و بخارات هستند مانند جرم‌گيرها و سفيد‌كننده‌ها استفاده نكنند چرا كه ايجاد تنگي نفس و عوارض ريوي براي مادر باعث كمبود اكسيژن در خون مادر و در نتيجه اكسيژن‌رساني ناقص به جنين و بالا رفتن دي‌اكسيد كربن خون خواهد شد و احتمال كم‌خوني را در جنين بيشتر مي‌كند.

تأثيرات مواد شوينده و خوشبوكننده‌ها بر كودكان

كودكان بيشتر در معرض خطر مواد سمي تشكيل‌دهنده پاك‌كننده‌ها و شوينده‌ها هستند زيرا بدن آنان سريع‌تر به جذب مواد شيميايي مي‌پردازد. از طرفي كودكان اكثراً اشيا و مواد را در دهان خود قرار مي‌دهند، هنگامي كه اسپري‌هاي خوشبوكننده يا ساير پاك‌كننده‌ها در محيط خانه استفاده مي‌شود در هوا پخش شده و روي اشياي خانه مي‌نشيند و كودك با به دهان بردن اين وسايل آن را وارد بدن خود مي‌كند.

دكتر محمد نصيري در اين باره مي‌گويد: استفاده از خوشبوكننده‌ها و اسپري‌ها همانطور كه گاهي در بزرگسالان باعث ايجاد عوارض آلرژيك مانند آبريزش از بيني، چشم و گرفتگي بيني مي‌شود در كودكان و نوزادان نيز باعث اختلالات فيزيولوژيكي و آلرژي شده در نتيجه به نوزاد استرس وارد مي‌كند كه باعث بي‌قراري، بي‌اشتهايي و اختلالات خواب در نوزادان مي‌شود.

راهكارهاي استفاده ايمن از مواد شوينده‌

دكتر محمدرضا آزادي درباره حفظ ايمني هنگام استفاده از مواد شوينده توصيه مي‌كند زنان خانه‌دار از مواد شوينده‌‌اي استفاده كنند كه مورد تأييد معاونت بهداشت و داروي وزارت بهداشت است و هنگام استفاده از موادي كه داراي بخارات سمي هستند حتماً با ماسك جلو دهان و بيني خود را بپوشانند بخصوص زنان مستعد بيماري‌هاي زمينه‌اي و باردار بايد اين مورد را مدنظر داشته باشند. هنگام شست‌وشو سر خود را پائين و نزديك به محل شست‌وشو قرار ندهند. بايد تا نيم ساعت از ورود اشخاص به محيطي كه با مواد شوينده قوي شسته شده جلوگيري شود. متخصصان توصيه مي‌كنند به دليل وجود مواد شيمايي درون دستكش‌هاي پلاستيكي حتماً قبل از پوشيدن آنها از دستكش نخي براي محافظت پوست دست استفاده شود. دكتر رضا آقاجاني توصيه مي‌كند در صورت تماس مواد شيميايي پاك‌كننده و جرم‌گيرها با پوست بدن محل تماس را با آب فراوان ملايم و سرد شست‌وشو دهيد زيرا استفاده از آب گرم التهابات اوليه را تشديد خواهد كرد. همچنين استفاده خودسرانه از پمادهاي مخصوص پوست و چشم يا درمان‌هاي سنتي در اين گونه موارد حساسيت را تشديد مي‌كند.

دكتر محمد نصيري در اين باره مي‌گويد:‌ چنانچه كودكي مواد شوينده را نوشيده است به سرعت بايد دهان او را شست‌وشو داده و مواد را خارج كرد ولي نبايد اجازه داد كودك آب بنوشد. نوشيدن آب در اين مواقع باعث مي‌شود مواد بيشتري درون آب حل شده و جذب بدن شود. علاوه بر اين، تا جاي ممكن از استفراغ و برگرداندن مواد از معده بايد جلوگيري شود زيرا مواد اسيدي يا قليايي بر مري كودك نسبت به معده تأثير بيشتري دارند. خوراندن شير مخاط‌هاي گوارشي او را مي‌پوشاند و از جذب مواد شيميايي جلوگيري مي‌كند.

منبع: ایران

تماشاخانه