آلودگی هوا نفس های مشهد را به شماره انداخت

شرایط جغرافیایی توپوگرافیک دشت مشهد که از سمت شرق، شمال غرب و جنوب در احاطه رشته کوههای هزارمسجد و بینالود است عامل ماندگاری آلاینده‌ها، عدم جابه‌جایی و حرکت کند هوا برای تخلیه آلاینده‌ها از فضای این خطه است و بر این اساس شهر مشهد با چنین مشخصات جغرافیایی از نظر ساختار جوی، حساسترین کلانشهر کشور در مقابل پدیده آلودگی هوا محسوب می‌شود. 

دی ماه امسال بیشترین روزهای هوای آلوده در این کلانشهر ۳.۵ میلیون نفری ثبت شد به طوری که شهروندان مشهدی ظرف ۳۰ روز تنها ۱۳ روز هوای به نسبت سالم داشتند اما ۱۷ روز هوای ناسالم تنفس کردند.

گرچه روند آلودگی هوا در مشهد افت و خیز دارد اما همچنان در بهمن ماه کنونی تداوم یافته چنانکه اداره‌کل هواشناسی خراسان رضوی پیش‌بینی کرد هوای آلوده ظرف هفت روز هفته نخست بهمن ماه دست از سر شهروندان مشهدی بر نخواهد داشت. 

مشهد سابقه دست و پنجه نرم کردن با معضلی به نام آلودگی هوا را دارد که به طور قطع با روند افزایش جمعیت، افزایش شمار خودروهای شخصی و عدم تناسب خودروهای ناوگان حمل و نقل عمومی با شمار جمعیت، این معضل بیش از پیش رخ نمایی می‌کند و نفس را در سینه شهروندان به شماره می‌اندازد.

در کنار این عوامل، عدم تغییرات جوی، موقعیت جغرافیایی مشهد و وقوع پدیده وارونگی هوا(Inversion)، به معنای عدم تخلیه آلاینده‌ها با لایه‌های بالایی جو و ماندگاری در سطح هوای تنفسی که در فصول سرد سال بیشتر رخ می‌دهد شاهد تشدید آلودگی هوا در کلانشهری مانند مشهد می‌شود اما این وضعیت از تردد روزانه هزاران خودروی سبک و سنگین و موتورسیکلت نکاسته که این امر مستلزم بررسی کارشناسی و جست و جوی راه حل واقعی است.

اما در این میان اجرای وظایف محوله به ۱۷ دستگاه و مجموعه دخیل و متولی در موضوع آلودگی هوا به طور قطع و حتم می‌تواند مانع از تشدید و حتی تکرار این معضل زیست محیطی شود اما گویی این وظیفه‌مندی و اجرای دستورالعملهای لازم، جدی گرفته نمی‌شود و همچنان راهکارهای کوتاه مدت و البته کم اثر در شرایط شدت آلودگی در دستور کار قرار می‌گیرد.

معرفی دستگاههای کم‌کار در مهار آلودگی هوای مشهد

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان این که دستگاههای مسوول اما کم‌کار در حوزه کاهش و مهار آلودگی هوا در کلانشهر مشهد به زودی معرفی می‌شوند افزود: همه سازمانها و نهادها در قالب برنامه‌های زیست محیطی و حفاظتی، از سوی کارگروه کاهش آلودگی هوای مشهد عهده‌دار وظایف و مسوولیتهایی هستند لذا باید در راستای انجام وظایف و نقش خود در مسیر کاهش و مهار آلودگی تلاش کنند.

تورج همتی گفت: هیچ اقدامی در زمینه اسقاط خودروهای فرسوده از ابتدای امسال تاکنون به دلیل برخی مسائل در مشهد انجام نشده است.

وی ادامه داد: مشکل در حوزه سامانه‌های حمل و نقل عمومی این کلانشهر به خصوص در بخش بین‌شهری آن همچنان وجود دارد و بر این اساس موفقیت چندانی در زمینه اجرای برخی موارد اینچنینی حاصل نشده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: به عنوان مثال باید در اگزوز خودروهای تاکسی "کاتالیست" نصب شود و یا سامانه‌ موتورخانه همه ساختمانها مورد بازرسی، معاینه فنی و ارزیابی قرار گیرد که در این زمینه متولیان امر باید پاسخگو باشند.

با این وجود همتی از طرحهای لز (LEZ) در خصوص الزام معاینه فنی خوردوها و "کهاب" در مورد "کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارات حاصل از تبخیر بنزین" به عنوان طرحهای موفق در بهبود کیفیت هوای مشهد یاد کرد.

وی ادامه داد: نصب سامانه فیلتراسیون برای مهار آلودگی هوا در واحدهای صنعتی و نیروگاهها از سال ۱۳۹۲ تاکنون به تعداد ۷۲ دستگاه صورت گرفته که اقدامی موفق بوده اما همچنان نیازمند توسعه و ترویج است. 

مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی به برخی اقدامات کوتاه مدت نیز برای مهار آلودگی هوای مشهد اشاره و بیان کرد: ممنوعیت حرکت کامیونهای دارای بالاتر از ۲۰ سال سابقه کار غیر از کامیونهای حامل مواد غذایی و سوخت، ممنوعیت حرکت خودروهای فاقد معاینه فنی، توقیف موتورها و خودروهای دودزا و جریمه اتوبوسها و کامیونهایی که موتورشان به طور درجا روشن بوده از جمله این اقدامات هستند. 

دی ماه آلوده‌ترین ماه امسال مشهد

مسوول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد گفت: بیشترین آلودگی هوای امسال در این کلانشهر طی دی ماه ثبت شد و شهروندان مشهدی در این ماه ۱۷ روز هوای ناسالم تنفس کردند.

رضا اسماعیلی افزود: شهروندان مشهدی در ۳۰۶ روز گذشته امسال ۳۸ روز هوای پاک و ۲۱۵ روز هوا با شاخص قابل قبول داشتند.

وی ادامه داد: همچنین از ابتدای امسال تاکنون، شاخص کیفیت هوا طی ۵۲ روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار داشت.

مسوول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد گفت: وضعیت هوا در سال جاری نسبت به مدت مشابه پارسال تغییر چندانی نداشت و پارسال طی این مدت، شهروندان ۳۱ روز هوای پاک، ۲۲۹ روز هوا با شاخص قابل قبول، ۴۴ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۲ روز هوای ناسالم برای تمام افراد تنفس کردند.

ضرورت بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوا

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی نیز با تاکید بر ضرورت بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای مشهد در پنجاهمین جلسه کارگروه اجرایی و اضطراری کاهش آلودگی هوای استان افزود: بازنگری در طرح جامع کاهش آلودگی هوای مشهد با هدف شناخت علل مستقیم و غیرمستقیم و به نوعی عارضه یابی آلودگی هوای استان براساس تحلیل های کارشناسی و در قالب تبیین صریح تکالیف و نقش همه دستگاه های اجرایی به عنوان نقشه راه باید با جدیت دنبال شود.

سید کمال‌الدین میرجعفریان ادامه داد: انتشار ویروس کرونا فرصت مناسبی برای بهبود و توسعه زیرساختهای مجازی و استفاده از سامانه‌های وب سرویس است که با کاهش ترددهای غیرضروری و حضور فیزیکی مراجعان به سازمان‌ها نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا داشته است.

وی همچنین اطلاع رسانی مناسب به مردم در زمینه کاهش مراجعه حضوری و گسترش استفاده از سامانه‌ها، نرم‌افزارها و دیگر پل‌های ارتباطی در این خصوص را بسیار مهم دانست و گفت: لازم است ساز و کارهای ضروری در نشست‌های تخصصی برای فرهنگ‌سازی، آگاه سازی و اطلاع شهروندان از سوی دستگاههای عضو این کارگروه مورد تحلیل کارشناسی قرار گیرد و با معرفی عوامل غیر مستقیم و تأثیرگذار بر آلودگی هوا، سازمان‌های مرتبط وارد عمل شوند.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی با بیان این که موضوعات زیست محیطی با سلامت افراد در ارتباط است و باید تمامی دستگاه‌هایی که به هر صورت می‌توانند دراین خصوص نقش آفرینی کنند اهتمام خود را در این زمینه به کارگیرند افزود: باید حفظ محیط زیست و ارتباط مستقیم آن با سلامت انسان به یک باور در جامعه تبدیل شود.

میرجعفریان به افزایش نظارت بر مصرف انرژی موتورخانه‌ها و سیستمهای گرمایشی در فصل سرما اشاره کرد و گفت: کاهش مصارف غیرضروری انرژی در مدیریت آلاینده‌های هوا بسیار موثر است و لازم است سازمانهای متولی نظارت خود را در این خصوص با جدیت ادامه دهند.

سهم ۲۶ درصدی نیروگاه‌ها در تولید آلاینده‌ها

مسوول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد گفت: بر اساس محاسبات ارائه ‌شده در سیاهه وضعیت هوای کلان‌شهر مشهد سهم نیروگاه‌ها و به‌طور مشخص سهم نیروگاه‌های توس، مشهد، فردوسی و شریعتی در تولید آلاینده‌های جوی ۲۶ درصد است.

رضا اسماعیلی افزود: مصرف گاز طبیعی به‌عنوان سوخت در نیروگاه‌های برق، زمستان هرسال با محدودیت مواجه می‌شود به‌طوری‌که آنها ناگزیر به استفاده از سوخت مایع و برخی مواقع مازوت هستند لذا سهم این بخش در آلودگی هوا به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. 

وی ادامه داد: این در حالی است که در زمستان با پدیده وارونگی دما نیز مواجه می‌شویم که مانعی برای تخلیه طبیعی آلاینده‌ها از فضای تنفسی شهروندان مشهدی و باعث افزایش غلظت آلودگی هوا تا سطح هشدار است. 

برگزاری کارگروه آلودگی هوا در گرو اعلام نیاز دانشگاه علوم پزشکی

مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی هم گفت: در صورت تداوم افزایش شاخص آلودگی هوا در مشهد، پنجاه و یکمین کارگروه مربوطه در استانداری تشکیل می‌شود.

تورج همتی افزود: در این روزها میانگین شاخص کیفیت هوای مشهد از عدد ۱۳۶ ای.کیو. آی هم عبور کرده و در صورت تداوم این روند و ادامه آلودگی، برگزاری کارگروه کاهش آلودگی هوا در استانداری و اخذ تصمیمات لازم ضروری است.

وی ادامه داد: طبق قانون، اداره کل هواشناسی پیش‌بینی خود را در خصوص تداوم روند ماندگاری آلاینده‌ها و دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز به عنوان متولی سلامت مردم درخواست خود را مبنی بر برگزاری کارگروه کاهش آلودگی هوا اعلام کرده است.

دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای استانداری خراسان رضوی گفت: در صورت ادامه آلودگی هوا از جمله پیشنهاداتی که در برگزاری احتمالی کمیته کاهش آلودگی هوا ارائه خواهد شد طرح اعمال محدودیت تردد وسایل نقلیه و نیز توقف فعالیت شماری از صنایع خواهد بود.

ماندگاری هوای آلوده تا پایان هفته در مشهد

کارشناس پیش‌بین اداره‌کل هواشناسی خراسان رضوی وضعیت کیفی هوای این روزهای مشهد را در اغلب اوقات "ناسالم" اعلام و بیان کرد: بهتر است کودکان، سالمندان و بیماران خاص ساکن این کلانشهر تا پایان هفته جاری در طول روز از منزل خارج نشوند.

زهرا آهنگرزاده جو کنونی حاکم بر آب و هوای خراسان رضوی را پایدار توصیف و بیان کرد: به خاطر پایداری هوا تا روزهای پایانی هفته جاری زمینه برای انباشت آلاینده‌های جوی و افزایش غلظت آلودگی هوا در مناطق صنعتی استان به ویژه کلانشهر مشهد فراهم است. 

وقوع ٣٢٢ روز وارونگی دما در شهر مشهد

عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این زمینه گفت: بنا به مطالعات اخیر، مشهد در قیاس با سایر شهرهای ایران، با توجه به فراوانی بالای رخداد «وارونگی دما»، پتانسیل بالایی برای وقوع روزهای بسیار آلوده دارد. در واقع، یافته‌های اخیر در رابطه با پدیده وارونگی دما در مشهد و مقایسه آن با برخی کلان‌شهرهای ایران هشداری است برای مسوولان و برنامه‌ریزان شهری که با در نظرگرفتن روند افزایش جمعیت در مشهد، این کلان‌شهر در آینده‌ای نزدیک روزهای آلوده و بسیار آلوده زیادی را تجربه خواهد کرد.

دکتر عباس مفیدی افزود:پدیده وارونگی دما (Temperature Inversion) به شرایطی از جو اطلاق می‌شود که به ازای افزایش ارتفاع، دما نیز افزایش یابد و توضیح بیشتر آن که در شرایط معمول، به ازای افزایش ارتفاع، یک روند کاهش دما در جو حاصل می شود اما تحت شرایطی خاص و در مقطعی از جو، این شرایط معکوس می‌شود بدین معنی که به جای کاهش دما با ارتفاع، یک روند افزایش دما را شاهد خواهیم بود که به این معکوس شدن دما در اصطلاح «وارونگی دما» گویند.

این اقلیم شناس گفت: وارونگی دما یا در مجاورت و در تماس با سطح زمین به وقوع می‌پیوندد که به آن «وارونگی تابشی یا سطحی» گویند یا در لایه‌های بالاتر از سطح زمین اتفاق می‌افتد که می‌توان آن‌را «وارونگی سطح بالا» نامیدکه در این میان، بخش عمده‌ای از وارونگی‌های سطح بالا به واسطه نزول هوا به وقوع می‌پیوندند که اصطلاحا به «وارونگی فرونشستی» معروف هستند.

مفیدی افزود:بر اساس پژوهشی که اخیرا در دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان «بررسی ساختار وارونگی دما در کلانشهر مشهد و ارتباط آن با تغییرات غلظت آلاینده‌های جوی» به انجام رسیده مشخص شده است که این شهر در تمام ماه‌های سال، انواع وارونگی‌های دمایی را تجربه می‌کند.

وی ادامه داد: در عین حال، فراوانی وقوع این پدیده به طور برجسته‌ای در ساعات شب بیش از ساعات روز است. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد که وارونگی تابشی (سطحی) که نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری روزهای بسیار آلوده دارد، برخلاف تصورات موجود، تنها به ماه‌های زمستانی سال ختم نمی‌شود و در تمامی ماه‌های سال از فراوانی چشمگیری برخوردار است و در ماه‌های بهار به بالاترین میزان فراوانی خود می‌رسد.

این استاد دانشگاه  گفت: نکته دیگری که از نتایج مهم پژوهش حاضر قلمداد می‌شود آن است که میزان فراوانی وارونگی سطح بالا (انواع وارونگی فرونشستی) در مشهد به طور کاملا چشمگیری از کلانشهرهای هم‌عرض خود یعنی تهران و تبریز بیشتر است.

مفیدی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد مشهد به طور متوسط در ٣٢٢ روز از سال، پدیده وارونگی دما را تجربه می‌کند این در حالی است که کلانشهرهایی چون تهران و تبریز با موقعیت عرضی تقریبا مشابه، این پدیده را به‌ترتیب در ٢٣٣ روز و ١٩١ روز از سال تجربه می‌کنند.

وی ادامه داد: این مقایسه، زمانی جالب‌تر خواهد شد که بدانیم تعداد روزهای دارای وارونگی دما در مشهد تنها برای ارتفاع زیر ۵٠٠ متر به ٢۴٩ روز در سال بالغ می‌شود که این میزان بیش از تعداد کل روزهای دارای وارونگی در شهر تهران با ٢٣٣ روز است در واقع، این مساله را بایستی یک هشدار جدی برای مسوولان و برنامه‌ریزان شهری در کلانشهر مشهد تلقی کرد زیرا بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، شهر مشهد از نظر ساختار جو، حساس‌ترین کلانشهر کشور در مقابل پدیده آلودگی هوا محسوب می‌شود.