سرقت علمی در هر دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی در دنیا تعریف خاص خود را دارد و مصادیق زیادی برای آن شمرده شده است. دانشگاه‌های دنیا در حال ایجاد ابزارهای جدید برای محافظت از تحقیقات در برابر تهدیدات امنیتی و رقابتی هستند.

به گزارش ایسنا، در فضای دانشگاهی، سرقت علمی توسط دانشجویان، اساتید و محققان انجام می‌شود. برخی از موسسات از نرم‌افزارهای تشخیص سرقت علمی استفاده می‌کنند، با این حال نتایج حاصل شده از این نرم‌افزارها همیشه دقیق نیست و خلاهایی در آن وجود دارد.

یکی از اشکال رایج سرقت علمی، معروف به تقلب در قرارداد است که در آن دانشجویان به فردی دیگر پول پرداخت می‌کنند تا کار پروژه تحقیقاتی یا پایان‌نامه آن‌ها را انجام دهد.

در این میان طی چندین سال اخیر، اینترنت به ابزاری برای افزایش سرقت علمی تبدیل شده و کپی‌برداری را راحت‌تر کرده است.

در دنیا، سرقت علمی توسط اساتید و محققان مجازات‌هایی از جمله تعلیق تا اخراج را به همراه دارد. همچنین اعتبار فرد خاطی نیز به کلی از بین می‌رود اما با این حال تاکنون هیچ تعریف کلی و جامعی از سرقت علمی در سطح جهان تایید و پذیرفته نشده است.

سرقت علمی در بین موسسات آموزش عالی و دانشگاه‌ها به شیوه‌های متفاوتی تعریف می‌شود که به برخی از مهم‌ترین تعریف‌ها از برخی از مهم‌ترین دانشگاه‌های جهان اشاره می‌کنیم:

دانشگاه "استنفورد": این دانشگاه سرقت علمی را چنین تعریف می‌کند: استفاده از کار اصلی شخصی دیگر، بدون دادن اعتبار معقول و مناسب به نویسنده یا منبع آن. منظور از این کار کدها، فرمول‌ها، ایده‌ها، زبان، تحقیقات، استراتژی‌ها، نوشته‌ها یا سایر فرم‌ها است.

دانشگاه "ییل": این دانشگاه سرقت علمی را استفاده از کار، کلمات یا ایده‌های دیگری، بدون ذکر منبع می‌داند.

دانشگاه "پرینستون": پرینستون سرقت علمی را استفاده عمدی از زبان، ایده‌ها و یا سایر کارهای فردی دیگر بدون ذکر منبع می‌داند.

پیشینه سرقت علمی

تولید علم به صورت کلاسیک و ارائه مقاله سابقه‌ای چند صد ساله دارد ولی روش آن در قرن نوزدهم و قبل از آن تفاوت بارزی با امروز دارد. در آن زمان، تعداد دانشمندان کم بود بدین معنا که تعداد کسانی که به‌طور جدی اقدام به تولید علم می‌کردند از چند هزار نفر تجاوز نمی‌کرد و هر کدام از آن‌ها معمولاً در طور عمر خود بیش از یکی دو مقاله منتشر نمی‌کردند. مقالات مستقیماً برای دانشمندان درجه یک آن شاخه از علم در جهان فرستاده می‌شد و اگر مورد توجه آنان قرار میگرفت، شخص شانس آن را پیدا می‌کرد که در جلسه‌ای حضوری از آن دفاع کند و اگر کسی مقاله کم ارزشی می‌فرستاد در جامعه علمی مورد ریشخند همگان واقع می‌شد.

از این رو تعداد مقالات اندک و کار کسانی که به داوری مقالات می‌پرداختند چندان سنگین نبود. بر خلاف انتظار، تخلفات علمی در آن زمان هم وجود داشتند ولی روش آن‌ها متفاوت بود. در بسیاری از موارد دانشمندی ایده خود را با دانشمند دیگر در میان گذاشته بود و از او درخواست مشاوره کرده بود ولی شخص دوم روش امانتداری را به جا نیاورده و کار علمی را به نام خود معرفی می‌کرد و دانشمند اصلی نیز کاری از دستش برنمی‌آمد.

تمهیدات دانشگاه‌های آمریکا برای جلوگیری از سرقت علمی

در اوایل سال جاری""چارلز لیبر"، رئیس گروه شیمی دانشگاه هاروارد به همراه یک متخصص فناوری نانو به جرم دروغ گفتن به مقامات اجرای قانون فدرال در مورد اجرای اقدامات مخفیانه برای دولت چین دستگیر و متهم شدند.

تاکنون موارد زیادی از سرقت علمی میان محققان آمریکایی دیده شده است.بسیاری از ایده‌ها و فناوری‌های محققان این کشور هم برای امنیت ملی آمریکا از اهمیت بالایی برخوردار است.

دانشگاه‌ها و موسسات ایالات متحده در حال انجام اقداماتی هستند تا اطمینان حاصل کنند از سرمایه‌های فکری این کشور محافظت شود تا میزان سرقت‌های علمی کاهش یابد.

از جمله این اقدامات می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

به عنوان مثال، در موسسات تحقیقاتی آمریکا از فرم‌هایی استفاده می‌کردند که همواره برای فاش کردن منابع مالی برای اساتید روشن نبود. ولی هم‌اکنون دانشگاه‌ها سوالات هدفمند بیشتری را طرح می‌کنند و برای اساتید سناریوها، مثال‌ها و پرسشنامه‌های بیشتری را فراهم می‌کنند.

در برخی از موارد جزئیات بیشتری راجع به زمان‌هایی که لازم است اعضای هیات علمی با شرکت‌ها و دانشگاه‌های خارج از کشور صرف کنند، ذکر می‌شود تا به این ترتیب از وجود تضاد منافع مالی جلوگیری شود.

روسای دانشگاه‌ها نیز از وب‌سایت‌هایی جدید و ارتباطات مستقیم استفاده می‌کنند تا به همه محققان خود در مورد تهدیدات احتمالی امنیتی هشدار دهند و پروتکل‌های امنیتی را شفاف عنوان کنند.

مدیران پژوهشی نیز به طور مستقیم با اساتیدی که سطح قابل توجهی از فعالیت‌های تحقیقاتی در خارج از کشور را دارند، ارتباط برقرار می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که محققان با تمام قوانین و مقررات و سیاست‌های مربوطه دولت فدرال آشنا هستند.

دانشگاه‌های ایالات متحده برنامه‌های آموزشی جدیدی را برای اعضای هیات علمی و دانشجویان خود ایجاد کرده‌اند تا به آنها در مورد خطرات امنیتی سرقت علمی آموزش داده شود و همچنین روش‌های اخلاقی تحقیق را آموزش ببینند. از جمله این آموزش‌ها می‌توان به این اشاره کرد که چه اطلاعاتی را می‌توان به خارج از آزمایشگاه نشر داد و از چه اطلاعاتی نمی‌توان استفاده کرد.

برخی از موسسات تحقیقاتی هم‌اکنون دوره‌هایی را برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی برگزار می‌کنند که در مورد تصمیم‌گیری موارد اخلاقی در پژوهش‌ها و مسئولیت‌پذیری طی انجام تحقیقات است.

مهم‌تر از همه، دانشگاه‌ها با دفاتر محلی پلیس فدرال و دیگر آژانس‌های اجرای قوانین فدرال ارتباط برقرار می‌کنند.

از دیگر نکاتی که از بروز سرقت‌های علمی در آمریکا جلوگیری می‌کند، توجه به بازدیدکنندگان از مراکز تحقیقاتی است، چراکه این بازدیدکنندگان نیز می‌توانند اطلاعات علمی را با خطر مواجه سازند. بنابراین غربالگری‌های امنیتی در این رابطه نیز در حال گسترش است.

دانشگاه‌ها راه‌های محافظتی اضافی دیگری نیز برای تحقیقات اعمال کرده‌اند. به عنوان مثال، دانشگاه‌ها برای محدود کردن دسترسی به چنین تحقیقاتی برنامه‌های سختگیرانه‌ای را اعمال کرده‌اند و سامانه‌های امنیت سایبری ایجاد کرده‌اند. دانشگاه‌های تحقیقاتی نیز کارمندان خاصی را برای ایمن‌سازی و مدیریت داده‌های پژوهشی استخدام کرده‌اند.البته با این وجود همچنان در تمام کشورها تخلفات علمی به صفر نرسیده و همواره در کشورهای مختلف با این معضل مواجهیم.