محاسبات انجام شده بر اساس این تفکیک نشان می‌دهد حقوق بازنشستگی افرادی که مدت بیشتری از بازنشسته شدنشان می‌گذرد نسبت به بازنشستگان جدید کمتر است، به‌طوری‌که حقوق کسانی که بیش از دو دهه از زمان بازنشستگی‌شان گذشته به طور میانگین کم‌تر از ۲.۵ میلیون تومان بوده است، درحالی‌که بازنشستگان سال‌های اخیر نزدیک به ۴ میلیون تومان دریافت می‌کنند و البته در بین گروه‌های بازنشسته جدید، نابرابری بیشتری نسبت به گذشته وجود دارد.

موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا در گزارشی وضعیت نابرابری بین حقوق‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری را بررسی کرده است که نتایج حاصله گویای آن است که نابرابری حقوق بر حسب «جنسیت» بین این دسته از مستمری بگیران دیده می شود به طوریکه حقوق دریافتی مردان بیشتر از زنان است. همچنین این نابرابری بر حسب «رسته شغلی» و حتی «زمان بازنشستگی» افراد نیز چشمگیر و قابل تامل است.

به گزارش ایسنا، سیستم‌های بازنشستگی یکی از مهم‌ترین اجزای نظام رفاهی در کشورها به شمار می‌روند. برای این سیستم‌ها می‌توان دو وظیفه مهم تعریف کرد از جمله هموارسازی مصرف و بازتوزیع درآمد. در هموارسازی مصرف آنچه مهم است اینکه، افراد در دوران بازنشستگی باید به حداقلی از سطح درآمد دسترسی داشته باشند تا مصرف آنها در این دوره با افت چشمگیر روبه‌رو نشود. در نقش بازتوزیعی نیز وظیفه سیستم، کاهش نابرابری بین سالمندان است به طوری که برخی نابرابری‌ها که در دوران اشتغال برای نیروی کار وجود داشته، در دوران بازنشستگی کم‌رنگ‌تر شود. بااین‌حال، برای بسیاری از بازنشستگان، نابرابری در دریافت حقوق و مزایا، یکی از دغدغه‌های آنان است و این موضوع در قالب درخواست‌های متعدد مطرح شده است.با توجه به اهمیت این موضوع، موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا (نهاد پژوهشی صندوق بازنشستگی کشوری) در گزارشی وضعیت نابرابری بین حقوق‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری را بررسی کرده است. در این بررسی که بر اساس داده‌های حقوق بازنشستگی در پایان شهریور ۹۸ انجام گرفته، میزان نابرابری در کل جمعیت حقوق‌بگیر و سپس به تفکیک جنسیت، رسته و زمان بازنشستگی محاسبه شده است. اگرچه این گزارش از شاخص‌های متنوعی برای بررسی نابرابری استفاده کرده است، اما در اینجا به برخی از مهم‌ترین نتایج این گزارش اشاره می‌شود.

حقوق ۹۰ درصد بازنشستگان کمتر از ۳.۵ میلیون تومان است

بر اساس اطلاعات موجود در پایان شهریور ۹۸، میانگین حقوق حقوق‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری دو میلیون و ۸۶۹ هزار تومان بوده است. در مقابل میانه حقوق برای این افراد دو میلیون و ۷۶۷ هزار تومان به دست آمده است. رقم میانه به آن معنی است که ۵۰ درصد حقوق‌بگیران صندوق کمتر (یا برابر) از دو میلیون و ۷۶۷ هزار تومان حقوق دارند و ۵۰ درصد بیشتر (یا برابر) از این میزان، دریافت می‌کنند. مقایسه رقم میانه و میانگین نشان می‌دهد میانگین حدود ۴ درصد بیشتر از میانه است؛ این نتیجه نشان می‌دهد دریافت حقوق بالا توسط برخی بازنشستگان باعث شده میانگین جامعه به سمت بالا کشیده شود هرچند این تغییر مبلغ چشمگیری نیست.

بررسی دقیق‌تر اطلاعات نشان می‌دهد تجمیع بازنشستگان در دامنه حقوقی دو میلیون تا ۳.۵ میلیون تومان است به‌طوری‌که ۸۵ درصد بازنشستگان در این بازه، حقوق دریافت می‌کنند (حقوق ۹۰ درصد بازنشستگان کمتر از ۳.۵ میلیون تومان است). همچنین ۹۹ درصد بازنشستگان کمتر از شش میلیون و ۲۰۰ هزار تومان دریافتی دارند اما دامنه حقوق تا ۳۲ میلیون تومان در ماه کشیده شده است. این ارقام نشان می‌دهد هرچند تعداد افراد بسیار اندکی این حقوق بالا را دریافت می‌کنند اما پراکندگی را در حقوق بازنشستگی افزایش داده‌اند.

نابرابری حقوق بازنشستگی بر حسب جنسیت

حقوق دریافتی مردان بیشتر از زنان است

اطلاعات مربوط به میزان حقوق بازنشستگان بر حسب جنسیت نشان می‌دهد، به طور متوسط حقوق مردان بیش از زنان است (دو میلیون و ۹۰۰ هزار تومان برای مردان در برابر دو میلیون و ۷۷۵هزار تومان برای زنان) و در نتیجه زنان نسبت به مردان در وضعیت نابرابر و با درآمد پایین‌تری قرار گرفته‌اند اما نابرابری حقوق مردان در میان گروه خود نسبت به زنان در میان گروه خود بیشتر است. به زبان ساده در بین زنان بازنشسته نابرابری کمتری نسبت به مردان بازنشسته وجود دارد اما در مجموع زنان کمتر از مردان حقوق می‌گیرند. این امر می‌تواند ناشی از رفتار نابرابر بر اساس جنسیت، محدودیت‌ها و موانع زنان در دست‌یابی به مشاغل و سطوح بالاتر شغلی و/یا بازنشسته‌شدن زنان پیش از موعد مقرر باشد.

نابرابری حقوق بازنشستگی بر حسب رسته شغلی از سیاسیون و قضات تا خدماتی ها

دسته‌بندی دیگری که می‌توان بر مبنای آن وضعیت نابرابری را سنجید، تفکیک حقوق بگیران در میان رسته‌های شغلی است. بر مبنای این دسته‌بندی، حقوق‌بگیران رسته‌های شغلی «هیئت‌علمی» و «قضایی» به طور متوسط حدود ۸ میلیون تومان، «مقامات» ۶.۵ میلیون، «سیاسی» ۴.۲ میلیون، «امور اجتماعی» ۳.۲ میلیون، «آموزشی و فرهنگی» و «فن‌آوری اطلاعات» سه میلیون، «اداری و مالی» ۲.۸ میلیون، «کشاورزی»، «بهداشتی و درمانی» و «فنی و مهندسی» ۲.۷ میلیون و رسته «خدماتی» حدود ۲.۳ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند.

اگر جامعه حقوق‌بگیران صندوق را دهک‌بندی کنیم، به طوری که دهک اول کمترین بازه حقوق و دهک آخر بیشترین بازه حقوق را دریافت کنند، میانگین حقوق در رسته‌های شغلی «هیئت‌علمی»، «قضایی»، «مقامات» و «سیاسی» همگی در دهک ۱۰ درآمدی قرار گرفته‌اند. میانگین حقوق رسته «امور اجتماعی» در دهک ۹، رسته‌های «آموزشی و فرهنگی» و «فن‌آوری اطلاعات» در دهک ۷ و رسته «اداری و مالی» در دهک ۶ قرار دارد. حقوق‌بگیران رسته‌های «کشاورزی»، «بهداشتی و درمانی» و «فنی و مهندسی» به طور متوسط در دهک ۵ قرار دارند و میانگین حقوق رسته «خدماتی» در دهک ۲ قرار گرفته است. به عبارت دیگر، اگر فردی در رسته آموزشی-فرهنگی قرار گیرد به طور متوسط حقوق بیشتری از فردی که در رسته اداری-مالی فعالیت می‌کند دریافت خواهد کرد. نکته دیگر مورد توجه آن است که در رسته‌هایی که حقوق بالاتر می‌گیرند مانند قضات و اعضای هیئت علمی، نابرابری بین بازنشستگان همان رسته‌ها بالاتر از سایر رسته هاست. به عبارت دیگر بین حقوق بگیران این رسته ها تفاوت بیشتری در مقایسه با رسته‌های دیگر وجود دارد.

و اما نابرابری حقوق بر حسب زمان بازنشستگی و نارضایتی بازنشستگان

یکی از عوامل بروز نابرابری حقوق در صندوق بازنشستگی کشوری که رد پای آن در خواسته‌ها و مطالبات بازنشستگان در مطالعات میدانی نیز دیده می‌شود، قوانین و مقررات در مقاطع زمانی مختلف است که باعث تفاوت حقوق دریافتی بر مبنای زمان بازنشستگی شده است.

در این بین میانگین حقوق افرادی که در سال ۱۳۹۶ بازنشسته شده‌اند بیشتر از سایر بازنشستگان است. این موضوع می‌تواند تاحدی نگرش بازنشستگان به موضوع نابرابری برمبنای زمان بازنشستگی را تأیید کند. سیاست متناسب‌سازی حقوق بازنشستگی که در چند سال گذشته در دستور کار صندوق بازنشستگی کشوری بوده است بیشتر ناشی از این شکل نابرابری بین بازنشستگان بوده است.

درنهایت با استناد به یافته‌های فوق می‌توان چنین برداشت کرد که پرداخت حقوق در صندوق بازنشستگی به‌گونه‌ای نیست که نابرابری شدید را ایجاد کند که این موضوع می‌تواند ناشی از وجود قواعد مشخص در تعیین حقوق بازنشستگی باشد؛ اما در مواردی که این قواعد کنار گذاشته شده‌اند (رعایت نشدن سقف حقوق در دو رسته هیئت‌علمی و قضایی) نابرابری در صندوق و در درون رسته‌ها افزایش یافته است.

این موضوع می‌تواند هشداری برای سیاست‌گذاران باشد که در صورت ادامه روند فعلی و مجزا کردن گروه‌ها و رسته‌های خاص از قواعد بازنشستگی این امکان وجود دارد که در آینده نابرابری در صندوق بازنشستگی کشوری افزایش یابد. علاوه بر این، نتایج نشان داد زمان بازنشستگی، اثر معنی‌داری بر میزان حقوق بازنشستگی داشته است.

چرا افرادی که در سالهای اخیر بازنشسته شده اند حقوق دریافتی بیشتری دارند؟

بررسی‌های پیشین نشان داده است که افزایش حقوق در قالب فوق‌العاده‌های مختلف در زمان اشتغال و محاسبه آن در حقوق بازنشستگی یکی از دلایلی است که باعث شده افرادی که در سال‌های اخیر بازنشسته شده‌اند، دریافتی‌های بیشتری نسبت به بازنشستگان مشابه در سال‌های قبل داشته باشند. این امر علاوه بر ایجاد حس نابرابری بین حقوق‌بگیران، هزینه‌هایی را بر عهده صندوق بازنشستگی گذاشته است و درصورتی‌که این روند ادامه یابد، می‌تواند به نابرابری بیشتر و هزینه‌های بیشتر برای جبران آن بینجامد.

این گزارش خلاصه ای از گزارشی است که به عنوان هفتادوچهارمین گزارش کارشناسی در گروه مطالعات رفاه و تامین اجتماعی موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا انجام شده و در بهمن ۹۸ منتشر شده است.

بیشتر بخوانید:

فهرستی از خواسته‌های بازنشستگان از دولت جدید

تماشاخانه