فردا جمعه، مصادف است با زادروز میلاد پرخیروبرکت هشتمین امام شیعیان حضرت علی‌ ابن موسی‌الرضا (ع) که یکی از استثنائی‌ترین سالروزهای ولادت این امام همام، حداقل در پنج سده اخیر تاریخ ایران است. مسلمانان در ایران و سایر کشورهای اسلامی بسیار علاقه‌مندند که در چنین روزی خود را به بارگاه امام هشتم برسانند و از نزدیک، مرقد مطهر حضرتش را زیارت کنند و بهره‌ای معنوی برگیرند.

مصطفی ایزدی در ادامه سرمقاله روزنامه شرق نوشت: اما امسال شرایط خاصی پیش آمده و چنین توفیقی از دوستداران زیارت امام سلب شده است. در موضوع زیارت و تاریخ تمسک بنی‌آدم به قبور شخصیت‌های موردقبول، نظرات فراوان و گوناگونی وجود دارد که نمی‌توان همه زوایای آن را در یک یادداشت کوتاه روشن کرد. اما می‌توان گفت که از دوران بسیار کهن، مزار درگذشتگان به‌ویژه آنان که سرآمد جامعه و مورد احترام بخشی از مردم بوده‌اند، دارای احترام و وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط روحی زندگان با آنان بوده است.

در میان ملت‌هایی که درگذشتگان خود را در زمین دفن می‌کنند، سنت علامت‌گذاری روی محل دفن، اعم از کوچک یا بزرگ، سابقه‌ای بیشتر از آنچه در تصور مسلمانان است، دارد. واژه زیارت نیز که به‌معنای خاص آن، دیدار حضوری با بزرگان مدفون در خاک است، منحصر به دوران اسلامی یا دیدار قبر شخصیت‌های مذهبی نیست.‌

در ایران و در میان ایرانیان زیارت بارگاه پیشوایان معصوم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به عواملی چند بستگی دارد. اول اینکه در آموزه‌های دینی به دفعات سفارش شده که به زیارت قبور بزرگان بروید. زندگی و سرگذشت دین‌داران سرشناس نیز نشان می‌دهد که زمانی را برای زیارت پیشوایان خود در نظر داشته‌اند.

دوم اینکه زیارت از نظر مردان و زنان به‌ قدری اهمیت دارد که مورد استفاده یا سوء‌استفاده برخی سلاطین بوده است و آنان برای ایجاد زمینه محبوبیت برای خود در جامعه به تبلیغ و ترویج آن همت می‌کرده‌اند. اگرچه در میان سلسله‌های حکمرانی ایرانی و خلفا و سلاطین حاکم بر ممالک اسلامی، کسانی بوده‌اند که وجود قبر و بارگاه را برنمی‌تافته و به تخریب آنها می‌پرداخته‌اند اما اکثر آنان، از جمله دوره‌هایی که مذهب در اداره حکومت و جامعه نقش مهم داشته، مانند دیلمیان، صفویان و قاجاریان بر شکوفایی زیارت و زیارتگاه‌ها و حمایت از زائران تأکید زیاد می‌شده و می‌شود.

در ایران مهم‌ترین زیارتگاه شیعیان بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) در مشهد است که هرساله به‌جز چند ماه اخیر، میلیون‌ها زائر از داخل و خارج خود را به آنجا می‌رساندند که از نزدیک‌ترین فاصله ممکن، دل خود را ‌در فضای معطر رواق‌ها و اطراف ضریح ایشان به پرواز در آورند، با خدای خود رازونیاز کنند و روح رئوف امام بزرگوار را واسطه شفاعت خود در پیشگاه ربوبی قرار دهند تا با لطف او مشکلی از مشکلاتشان رفع شود.‌ واقعیت این است که در عصر روشنفکری، در مورد اصل زیارت، چرایی، ضرورت و فایده آن حرف‌وحدیث‌هایی پیدا شده که لازم می‌آید آگاهان به این موضوع پرداخته و به تبیین آن خصوصا برای جوانان اقدام کنند.

بعضی می‌گویند انسان می‌تواند بدون واسطه با خدای خویش سخن بگوید و نیازهای خود را برطرف کند. در قرآن و روایات معتبر از وجود شفاعت‌کننده و ضرورت آن سخن به میان آمده است. وانگهی انسان همیشه و همه‌جا در حضور خداست و بی‌وقفه با او در ارتباط است و با الطافش مأنوس. اما انسان می‌تواند دست محبوب‌ترین چهره‌های مقرب به درگاه حق تعالی را بگیرد و با لطف آنها نزد رب‌العالمین طرح مسئله کند.

به نظر نگارنده حضور گاه و بیگاه در کنار جایگاهی که انسان می‌تواند ارواح طیبه را حس کند و از آنان الهام بگیرد و با زندگی صاحبان آن ارواح آشنا شود، مزیتی دارد که در جاهای دیگر یافت نمی‌شود؛ مگر در خانه خدا. باوجوداین، متأسفانه گاهی اعمالی خارج از آموزه‌های دینی، مانند غلو و رفتارهای بی‌نسبت با رفتار اسلامی در جریان زیارت‌خوانی و در میان زائران دیده می‌شود که بین جوانان عقل‌اندیش عصر ارتباطات با این امر فاصله انداخته است که لازم است متولیان امور برای اصلاح این رفتارها اقدامات لازم را انجام دهند.

هجوم بی‌سابقه و بیرحمانه بیماری مرموز کرونا، به همه جوانب زندگی بشر امروزی، باعث شد بسیاری از سنت‌ها و رفتارهای دیرینه آحاد جامعه را دستخوش تغییراتی باورنکردنی کند. این موضوع در جامعه ما سنت پسندیده دیدوبازدیدها از جمله در ایام نوروز و سنت حسنه زیارت امام رضا (ع) و سه زیارتگاه مهم مذهبی دیگر در قم و شیراز و شهرری را بعد از صدها سال به تعطیلی کشاند.

برای علاقه‌مندان به زیارت و به‌ویژه کسانی که زندگی اقتصادی‌شان در جوار قبور متبرکه می‌چرخد، محدودیت‌ها در زیارت حرم امام هشتم شیعیان و دیگر اماکن زیارتی، دشوار بود؛ اما ضریب بالای ابتلای کرونا در آسیب‌رساندن به جان و سلامت مردم، بالاتر از اینها بود.

زیارتگاه رضوی، در ایران هم به دلیل روحیه‌بخشی و بازآفرینی سال‌به‌سال معنویت در دل کسانی که عمیقا به این نوع ارتباطات ملکوتی پایبندند و هم به دلیل تأثیر اقتصادی درخورتوجهی که در شمال شرق کشورمان دارد، تعطیل‌بردار نبود؛ اما چنین شد که چندماهی تمامی در و دروازه‌های روضه رضوی و بیوتات متعلقه، قفل زده شد و حسرت حضور در آن اماکن، به‌ویژه بر دل مجاورین آن حضرت ماند.

برای مقامات مسئول بهداشت و درمان کشور و برای بسیاری از فرهیختگان جامعه، ابتلائات بیماری و مرگ‌های ناشی از عدم رعایت اصول اعلام‌شده، امری مسجل و بسیار مهم است. درعین‌حال در فضای باز برخی حرم‌ها، با شرط‌وشروط‌هایی امکان زیارت محدود فراهم ‌شد اما اگر زائران از نزدیک، نخواهند این دستورالعمل‌ها را رعایت کنند و بر اثر بی‌مبالاتی رایج، باعث درگیرشدن بیشتر جامعه و افزایشان مبتلایان و جان‌باخته‌های ناشی از کرونا شوند، مسئولان بهداشت و درمان که شبانه‌روز در تلاش کاستن از اثرات بیماری هستند، چه می‌توانند بکنند؟ شاید بیشتر از آنکه بعضی‌ها فکر می‌کنند، زیارت و دعا علاج بیماری است، مؤمنان و مؤمناتی هستند که باور دارند امام رضا (ع) خوشحال نخواهد شد که مردم وجوب دفاع از جان و سلامت مردم را در مقابل استحباب زیارت ‌آن حضرت، نادیده بگیرند.

درهرصورت زیارت ائمه معصومین(ع) و حتی زیارت خانه خدا – که برای عده‌ای در شرایط خاص واجب می‌شود – و نیز زیارت مضجع شریف نبی اکرم(ص) در مدینه منوره، هنگامی می‌تواند سرشار از معنویت و آموزندگی باشد که جان انسان‌ها در معرض خطر قرار نگیرد. امسال همه علاقه‌مندان از راه دور و با امکانات فضای مجازی، این زیارت و عرض ارادت را انجام داده و ضمن دعا برای سلامتی بیماران و صحت کادر بهداشت و درمان کشور، از سفرهای زیارتی و سیاحتی پرهیز می‌کنند.