یک متخصص سیستم‌های پیچیده و زیستی ضمن بررسی روند شیوع کووید ۱۹، در رابطه با وضعیت اپیدمی در تابستان، احتمال عود مجدد آن در پاییز، تاثیر متغیرهای مختلف در روند شیوع بیماری، اثرات آب و هوا در روند رشد ویروس‌های هم‌خانواده کرونا، بررسی فرضیه ضعیف شدن ویروس با گذشت زمان و احتمال فصلی شدن آن و همچنین اقدامات موثر برای کمینه‌سازی اثرات اجتماعی و اقتصادی بحران کرونا، توضیحاتی ارائه کرد.

دکتر علی حسینی اسفیدواجانی، عضو هیات علمی گروه فیزیک سامانه‌های پیچیده و زیستی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص روند شیوع بیماری کووید ۱۹ و میزان ماندگاری ویروس بر روی اجسام در مناطق با آب وهوای مختلف و در واقع ارتباط بین مناطق با آب وهوای مختلف و شیوع بیماری، اظهار کرد: برای بررسی ارتباط بین مناطق با آب‌وهوای مختلف و شیوع بیماری لازم است دو پارامتر "طول عمر ویروس" و"سرایت ویروس" را در نظر بگیریم.

کاهش طول عمر ویروس در هوای گرم به معنای نابودی اپیدمی نیست

وی با اشاره به ویژگی‌های فیزیکی خانواده کرونا ویروس‌ها و ارتباط آن با طول عمر ویروس، گفت: کروناویروس‌ها به دور خود پوششی از جنس چربی دارند که با توجه به تجربیات مرتبط با مرس و سارس، توقع داریم درهوای گرم به دلیل نرم‌تر شدن چربی، طول عمر کمتری داشته باشند و در عوض در هوای سرد این چربی منقبض و محکم‌تر شده و در نتیجه مقاومت آن بیشتر شود.

وی در عین حال هشدار داد: کاهش احتمالی طول عمر ویروس در هوای گرمتر به معنی منتفی شدن شانس اپیدمی و حتی پیک زدن آن در تابستان نیست.

پارامترهای تاثیرگذار در شانس سرایت بیماری

این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه "شانس سرایت بیماری" در آب و هوای مختلف به چندین پارامتر مختلف بستگی دارد، در این رابطه به طول عمر ویروس، مقاومت بدن انسان‌ها (به طورمثال جذب بالاتر ویتامین دی در تابستان)، تغییرات مخاطی بینی، ریه و مجاری تنفسی در مناطق گرم و خشک و از همه مهمتر مؤلفه رفتاری انسان‌ها اشاره کرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به تاثیر عواملی مثل سرما و گرما در میزان شیوع ویروس، ادامه داد: در رابطه با ویروس کووید ۱۹ بررسی وضعیت کشورهای با آب و هوای گرم مثل فیلیپین و مالزی به این نتیجه می‌رسیم که با وجود دمای بالای ۳۰ و ۳۵ درجه در ماه‌های فوریه و مارس، اپیدمی در آن مناطق نیز گسترش یافته و این کشورها هم مثل کشورهای اروپایی قوانین قرنطینه‌ای را اعمال کرده‌اند.

توان غیرمعمول بیماری‌های اپیدمیک

وی ادامه داد: بنابراین در مورد همه‌گیری‌ها متغیرهایی غیر از گرما و دما نیز تعیین کننده است. در مورد آنفلوآنزا همه می‌دانیم که در زمستان اوج می‌گیرد و در تابستان کم می‌شود، پس یک بیماری فصلی است؛ ولی ویروس‌های دارای توانایی اپیدمی، یک قابلیت غیرمعمول دارند. از آنجاکه این ویروس‌ها خیلی مسری هستند، الگوی معمول را خراب می‌کنند.

رفتار انسان‌ یک عامل اثرگذار در انتشار ویروس

وی با بیان اینکه الگوی رفتاری انسان‌ها در فصول مختلف سال متفاوت است، گفت: برای مثال در فصل‌های گرم سال تمایل انسان‌ها برای استفاده از فضای باز و در فصول سرد استفاده از محیط‌های بسته بیشتر است، بنابراین رفتار انسان‌ها یک عامل اثرگذار در انتشار ویروس محسوب می‌شود.

دکتر حسینی ادامه داد: بیماری‌هایی که اپیدمیک می‌شوند؛ شرایط خاصی دارند، به عنوان نمونه آنفلوآنزای معمولی در زمستان شیوع بیشتری داشته و فصلی است؛ اما آنفلوآنزای اسپانیایی که اوایل قرن بیستم اپیدمیک شد، بر خلاف آنفلوآنزای معمولی در تابستان به نقطه اوج در اپیدمی رسید،‌ به عبارت دیگر بیماری‌هایی که اپیدمیک می‌شوند، یک توان غیر معمول دارند که در شبکه‌های پیچیده به آن تراوش می‌گوییم، این بیماری‌ها آستانه تراوش را رد می‌کنند.

این متخصص سیستم‌های پیچیده با توضیح بیشتر مساله، عنوان کرد: برای داشتن شانس سرایت آنفلوآنزا، شما باید لود مشخصی از ویروس را داشته باشید، لذا اگر در تابستان برای مدت زمان کوتاهی در کنار یک شخص حضور داشته باشید، شانس سرایت کم است و لذا ممکن است حضور همزمان در یک تاکسی، اتوبوس یا مترو با یک مبتلا به آنفلوآنزا باعث سرایت نشود و در شبکه ارتباطات و مدل‌سازی اپیدمی همسفر بودن در یک تاکسی محاسبه نشود؛ در عین حال همین ویروس اگر قدرت تهاجمی آنفلوآنزای اسپانیایی را پیدا کند ممکن است همسفر بودن در یک تاکسی و یا مترو با شانس سرایت بیماری همراه باشد؛ در این صورت عملا شبکه اتصالات انسانی دچار تغییر ماهیت می‌شود، به عبارت دیگر ویروس‌های دارای قابلیت اپیدمی شدن رفتارهای معمول را بطور کلی دگرگون می‌کنند و می‌توانند باعث گذار فاز در سیستم شده و رفتارهای غیر معمول بروز دهند که پیک زدن آنفلوآنزای اسپانیایی در تابستان یکی از همین نمونه‌هاست.

احتمال اپیدمی شدن کووید ۱۹ در تابستان دور از انتظار نیست

دکتر حسینی در ادامه با بیان اینکه فرضیه فصلی شدن بیماری کووید ۱۹ در آینده با اپیدمی شدن آن در تابستان متفاوت است، افزود: احتمال دارد این ویروس نیز مانند آنفلوآنزای اسپانیایی در تابستان به اوج برسد، بنابراین در تمام فصول باید جدی گرفته شود. البته به طور کلی طول عمر ویروس در گرما کمتر می‌شود، لذا توقع داریم سرعت سرایت و قدرت اپیدمی کمتر شود، ولی شانس هیچ فرضیه‌ای صفر نیست.

اثرات آب و هوا در روند رشد ویروس‌های هم خانواده کرونا

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به تحقیقات و مقالات مرتبط با سارس و مرس، توضیح داد: نتایج تحقیقات نشان دهنده طول عمر پایین‌تر این ویروس‌ها در دماهای بالا است، بر اساس یکی از این مقالات، ویروس مرس در دمای ۲۰ درجه در بعضی سطوح ۴۸ ساعت و در دمای ۳۰ درجه ۲۴-۸ ساعت در همان سطوح ماندگاری دارد. همچنین این ویروس‌ها در رطوبت و دمای کمتر طول عمر بیشتری دارند، با این حال نتیجه‌گیری برای کرونای جدید هنوز زود است. اگرچه عموما عمر ویروس در گرما کاهش پیدا می‌کند، ولی در رابطه با میزان آن هر روز مقالات جدیدتری منتشر می‌شود، بنابراین نتیجه‌گیری در این مورد منوط به گذشت زمان است.

اگر کرونا ویروس در ایران بومی شود ...

دکتر حسینی با اشاره به شیوع کرونا ویروس در مناطق مختلف جغرافیایی و آب و هوایی داخل کشور در صورت بومی شدن ویروس، عنوان کرد: در بررسی شیوع بیماری در مناطق مختلف ایران، باید علاوه بر دما، پارامترهای دیگری از جمله وسعت و جمعیت شهر، تداخل و ارتباطات انسان‌ها، توریستی بودن شهر، امکانات حمل و نقل عمومی و مترو و بسیاری از پارامترهای دیگر را در نظر بگیریم.

وی افزود: همان‌طور که داده‌ها نشان می‌دهند کووید ۱۹ در آمریکا ابتدا از ایالت واشنگتن آغاز شد، ولی در شهر نیویورک به صورت وحشتناک اپیدمی شد، چراکه علاوه بر چگالی جمعیت بالاتر و ورود بیشتر توریست، حمل‌ و نقل عمومی جدی‌تری داشت که به تماس بیشتر افراد و سرایت بالاتر منجر می‌شد. بنابراین با توجه به ثابت بودن سایر متغیرها، اگر بیماری بومی شود، ممکن است در مناطق سردسیر شیوع بالاتری داشته باشد، ولی همچنان عواملی همچون اثر حمل و نقل عمومی و اصولا تماس افراد با یکدیگر ممکن است از دما تاثیرگذارتر باشد.

تاثیر متغیرهای مختلف در روند شیوع بیماری

این عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به این سوال که در بین متغیرهایی مثل تمهیدات پیشگیری و قرنطینه، افزایش سطح ایمنی انسان‌ها، احتمال جهش‌ ویروس، فرضیه کاهش مقاومت آن و تغییر فصل کدامیک در روند افزیش یا کاهش شیوع موثرتر است، عنوان کرد: احتمال تولید واکسن و یا دارو و درمان قابل قبول و موثر به این زودی‌ها بعید است، حتی اگر واکسنی وجود داشته باشد، تولید انبوه و دسترسی همه مردم به آن تا زمستان سخت است، چراکه درصورت تولید اولویت‌بندی می‌شود. بنابراین تا یک سال آینده باید با ویروس کنار آمده و تمهیدات پیشگیری و ایزولاسیون را رعایت کنیم.

بررسی فرضیه ضعیف شدن ویروس با گذشت زمان

وی با اشاره به فرضیه ضعیف شدن ویروس با گذشت زمان، گفت: اصولا ویروس‌ها در صورت جهش هم می‌توانند تهاجمی‌تر شوند و هم ضعیفتر. درصورتی که خیلی تهاجمی‌تر شوند، انسان‌ها را شدیدتر درگیر کرده و آمار مرگ و میر بالاتر می‌رود، ‌در این صورت مبتلایان یا توان خروج از خانه را ندارند یا فوت می‌کنند، لذا شانس پخش شدن ویروس خودبخود کم می‌شود، در مقابل با جهش منجر به ضعیف شدن ویروس، افراد بدون علامت و یا با درگیری ضعیف از منزل خارج شده و لذا ارتباطات بیشتر شده و ویروس به بدن‌های بیشتری منتقل می‌شود،‌ بنابراین ورژن ضعیف‌تر ممکن است شانس گسترش بیشتری داشته باشد.

به گفته این متخصص سیستم‌های پیچیده، در مورد ویروس کووید ۱۹ به دلیل اینکه در سطوح متنوع بروز می‌یابد، یعنی بعضی افراد را شدید و بعضی دیگر را ضعیف‌ درگیر می‌کند، قدرت حذف طبیعی آن کاهش می‌یابد، پس این خوش‌بینی که ویروس ضعیف‌تر خواهد شد، در مورد کرونا کمرنگ‌تر است.

بررسی احتمال فصلی شدن کرونا ویروس و موارد مشابه

این محقق و عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به فصلی بودن کرونا ویروس‌های سرماخوردگی معمولی،‌ اظهار کرد: در کروناهای قدیمی که از سال‌ها قبل در جامعه انسانی وجود داشته‌اند، سرعت سرایت پایین است و احتمالا به علت تغییرات ژنتیکی در گذر زمان و مقاومت فعلی بدن انسان به آن، قدرت پاندمیک شدن نداشته و فصلی هستند.

در مورد "سارس" قدرت سرایت کمتر از کووید۱۹، ولی قدرت تهاجمی آن بالاتر است. سارس قبل از رسیدن به تابستان مهار شد، بنابراین عده‌ای بر این باورند که فصل تابستان عامل موثری در این مهار محسوب می‌شود، با این حال دولت‌های آسیای شرقی که سارس را مهار کردند در مهار کووید۱۹ نیز موفق بودند که همین مساله نشان می‌دهد به احتمال بیشتر رهیافت ایزولاسیون، رهگیری افراد و سیاست‌های کنترل این بیماری و نه گرما دلیل اصلی کنترل آن بوده است.

دکتر حسینی ادامه داد: یا مثلا "مرس"، بعد از گذشت چندین سال هنوز در خاورمیانه وجود دارد و با گذشت چند تابستان هنوز ریشه‌کن نشده، البته قدرت سرایت آن نسبت به کووید ۱۹ کمتر و پیش‌بینی رفتار آن نیازمند تحقیقات بیشتر است.

وی در رابطه با کووید ۱۹ با بیان اینکه توقع داریم شیوع آن در زمستان بیشتر شود، گفت: فصلی شدن آن منوط به درصد ابتلا و ایجاد ایمنی جمعی در افراد بوده تا به تدریج اندمیک و فصلی شود. البته در مورد کرونا ویروس جدید با قدرت سرایت فعلی و اطلاعات کلی موجود، هنوز زود است که درباره فصلی شدن آن نتیجه‌گیری کنیم، چراکه برای فصلی شدن بیماری؛ یا باید قدرت سرایت کمتر شود یا با یک ایمنی جمعی روبرو شویم که البته بعید است ظرف ۲-۱سال رخ دهد.

احتمال عود مجدد اپیدمی؛ راهکارها و مداخلات پیشنهادی

وی با تاکید بر اهمیت رصد داده‌ها و اطلاعات جهانی مرتبط با این ویروس از سوی مسئولان و متخصصان کشور، اظهار کرد: هنوز اطلاعات مربوط به توانایی اپیدمیک ویروس در تابستان مورد ابهام بوده و شانس آن منتفی نشده است. در این راستا نیاز است تا از یکسو داده‌های هم‌گیری با دقت رصد شود و از سوی دیگر شفافیت حفظ شود، یعنی اگر به نظر رسید که شانس اپیدمی در حال بالا رفتن است، باید اطلاعات را شفاف در اختیار مردم قرار داد، چراکه با فرا رسیدن فصل گرما وارد رفتارهای جدیدی مانند خروج بیشتر از منازل و سطح بالاتر سفر خواهیم شد و در چنین شرایطی اگر نرخ سرایت بالا گرفت، باید فورا با دادن اطلاعات به مردم سطح هشدار بالا برود.

اقدامات موثر برای کمینه‌سازی اثرات اجتماعی و اقتصادی بحران کرونا

این متخصص سیستم‌های پیچیده با تاکید بر اینکه مساله احتمال عود مجدد ویروس در پاییز باید مورد توجه قرار بگیرد، تاکید کرد: از آنجاکه در پاییز با اوج مجدد ویروس همزمان با ورود آنفلوآنزای فصلی روبرو خواهیم بود، باید از هم اکنون به‌دنبال بهبود زیرساختهای کشور برای فاصله‌گذاری اجتماعی باشیم؛ همچنین بهتر است زمینه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری رهگیری بیماران و ناقلین را مد نظر قرار دهیم. باید توجه داشت که حتی این امکان وجود دارد که علاوه بر پاییز پیش رو، پاییزهای دیگری نیز بدون واکسن یا داروی موثر در پیش باشد. لذا برای آنکه اثرات اجتماعی و اقتصادی این ویروس کمینه شود، بهتر است از هم اکنون مسئولین امکان پیاده‌سازی مسیر کره جنوبی و دیگر کشورهای آسیای شرقی را برای پاییز مد نظر قرار دهند.

تاثیر فرهنگ‌سازی و آموزش‌های رسانه‌ای در میزان رعایت اصول بهداشتی

وی با تاکید بر اهمیت ترویج آموزش‌های بهداشتی و سیاست‌های کنترلی در سطح جامعه، تصریح کرد: رعایت کردن اصول پیشگیری و بهداشتی توسط مردم و جدی گرفتن هشدارها نشان دهنده مؤثر بودن آموزش‌ها، فرهنگ‌سازی و تبلیغات رسانه‌ای است.

این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به انجام تحقیقات مختلف در این زمینه، عنوان کرد: روزانه اطلاعات جدیدی در رابطه با این ویروس جدید به دست آمده و منتشر می‌شود، بنابراین این اطلاعات و داده‌های جدید باید پوشش داده شوند.

--------------------------------------------------

بیشتر بخوانید: