به گزارش ایلنا، نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس ایران است که در فاصلهٔ ۶ کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد. این محوطهٔ باستانی یادمان‌هایی از ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده و از حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد تا ۶۲۵ میلادی همواره مورد توجه بوده زیرا آرامگاه چهار تن از شاهان هخامنشی، نقش برجسته‌های متعددی از وقایع مهم دوران ساسانیان، بنای کعبه زرتشت و نقش‌برجستهٔ ویران شده‌ای از دوران ایلامیان در این مکان قرار دارند و در دورهٔ ساسانی، محوطهٔ نقش رستم از نظر دینی و ملی نیز اهمیت بسیار داشته است.

قرار است پرونده این مجموعه در قالب متممی برای پرونده تخت جمشید برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال شود. در این راستا کارشناسان و باستان‌شناسان درصدد انجام بررسی‌ها و مطالعات بیشتر در نقش رستم هستند تا بتوانند پرونده را تکمیل کنند.

حمید فدایی (مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید) با اشاره به آنکه در سال ۹۸ دو کارگاه خیلی مهم در نقش رستم برپا شد که بزرگ‌ترین آن‌ها در آرامگاه خشایارشا بود، گفت: هرچند این کارگاه از حدود سه سال پیش آغاز شده بود اما در سال گذشته در حوزه حفاظت‌های اضطراری این آرامگاه کارهای خوبی انجام دادیم. در نقش رستم ۴ نیروی کارشناس مرمت و یک استادکار در آرامگاه خشایارشا فعال هستند. در کنار این آرامگاه، کار حفاظت از نقش هرمز دوم که ازجمله نقش‌‌های ساسانی در مجموعه نقش رستم است را در زمستان سال گذشته آغاز کردیم و طی چند روز آینده به پایان خواهیم رساند. هرچند این نقش بسیار فرسوده و آسیب دیده بود، کار پاکسازی و استحکام‌بخشی آن به پایان می‌رسد.

تهیه پروند میراث جهانی

او با اشاره به تهیه پرونده ثبت جهانی نقش رستم، گفت: قرار است پرونده نقش رستم، متممی بر پرونده تخت جمشید قرار گیرد. سال‌ها درخصوص این پرونده گفتگو بود اما به طور ویژه از دو سال گذشته، نقش رستم را به یک پایگاه دائمی تبدیل کردیم. قبل از آن بیشتر در تخت جمشید بودیم و حضور کارشناسی و مطالعات پژوهشی در نقش رستم کمتر بود اما اکنون ۴ تا۵ کارشناس در زمینه حفاظت، باستان‌شناسی و کارشناسی در این مجموعه حضور دارند تا بتوانیم اطلاعات مربوط به این پرونده را به صورت عملی تهیه کنیم.

فدایی با اشاره به آنکه بیشتر افراد به صورت عادی نمای جلویی نقش رستم را که همان آرامگاه‌ها هست، می‌بینند گفت: نباید فراموش کرد که مجموعه نقش رستم یک محوطه بسیار بزرگ است که بخش عمده و نادیده این محوطه در بالای «کوه حسین» قرار دارد. در واقع این مکان را به شهر مردگان می‌شناسیم که در دوره هخامنشی رونق زیادی می‌گیرد، این درحالی است که در پیشینه این منطقه آثاری از دوره عیلامی‌ها وجود دارد. البته در دوره هخامنشیان اتفاقات زیادی در این منطقه می‌افتد و یک جایگاه مقدس داشت که باعث می‌شود در دوره ساسانی نیز این حیات آن نه تنها کمرنگ نشود بلکه توسعه بیشتری پیدا ‌کند و ساختارهای معاری زیادی در این دوره به آن اضافه شود. دیواری که در مقابل آرامگاه‌ها داریم به احتمال زیاد مربوط به دوره ساسانیان است و بخش عمده‌ای از اتفاقات تاریخی، بالای کوه حسین است و ما نمی‌بینیم. این آثار نه تنها برای بازدیدکنندگان قابل رویت نیست بلکه بسیاری از متخصصان نیز شاید دسترسی به آن مناطق نداشته باشند.

باقیمانده بخشی از حصار در بالای کوه حسین (نقش رستم)

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اذعان داشت: برای آنکه بتوانیم پرونده جهانی نقش رستم را کامل کنیم کارهای بررسی و مستندنگاری را نه تنها در نمای جلویی و پایین کوه بلکه در بالای کوه دنبال کردیم. ناگفته نماند که در سال ۹۵ با استفاده از فناوری‌های موجود نقشه‌برداری دقیقی از داخل و بالای کوه حسین تهیه کردیم که این اطلاعات برای پرونده مورد نیاز بود.

کتیبه جدید به خط پهلوی- ساسان

او با اشاره به آنکه در بالای کوه حسین نیز تعداد زیادی نقش و نگار و کتیبه وجود دارد و حتا برخی از آنها برای اولین بار کشف و گزارش می‌شوند، درخصوص آخرین کشفیات این مجموعه گفت: در حال حاضر یک کتیبه‌ جدید کشف کردیم و همکاران در حال خوانش این کتیبه هستند. این کتیبه به خط پهلوی- ساسانی است که به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. البته به نظر می‌رسد با بررسی‌های بیشتر بتوانیم تعداد بیشتری از این کتیبه‌ها را پیدا کنیم چراکه مکانی مرموز و ناشناخته است.

فدایی در خصوص کشف کتیبه‌ای جدید در نقش رستم که سال گذشته خبر ساز شده بود نیز گفت: آن کتیبه در آرامگاه داریوش بود. تنها آرامگاه هخامنشی که در نقش رستم کتیبه دارد، آرامگاه داریوش است. تقریبا تمام کتیبه‌های آن آرامگاه خوانده شده بود، آنچه سال گذشته خبرساز شد، بخشی بود که طی سال‌های گذشته از میان لایه‌های رسوبی خارج شده بود و از دید پژوهشگران در زمینه خوانش دور مانده بود. از این رو سال گذشته مجدد خوانده شد.

او ادامه داد: اما آنچه که در بالای کوه حسین پیدا کردیم، جدید است و به ظاهر کتیبه ساده‌تری است. در بالای کوه حسین شاهد اتفاقات زیادی هستیم. دیواری که در پایین داریم در بالای کوه حسین نیز حدود ۵ کیلومتر و با ضخامت زیاد، ادامه پیدا می‌کند؛ به نظر می‌آید این محوطه مقدس بوده و به غیر از دیوار، آثاری از قلعه، بند دوره هخامنشی و شواهدی از آثار تحت‌العرضی داریم که شامل قطعات سفال می‌شود و نشان از استقرار دوره‌های مختلف تاریخی در این مکان دارد. این بخش از نقش رستم، کمتر شناخته شده.

وضعیت شکاف‌های نقش رستم

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در ادامه به موضوع کاهش سطح آب‌های زیرزمینی منطقه و به تبع آن بوجود آمدن شکاف‌های متعدد در منطقه اشاره کرد و درخصوص شرایط نقش رستم و شکاف‌ها و ترک‌هایی که در آن بوجود آمده، گفت: این مسئله‌ای‌ست که نه فقط تخت جمشید و نقش رستم را تحت تاثیر قرار داده بلکه مسئله ریشه‌ای‌ست که تمام کشور را درگیر کرده. درواقع طی یک دهه گذشته شاهد خشکسالی بودیم و از حدود هفت سال قبل شاهد نمایان شدن شکاف‌ها و ترک‌ها در نقش رستم بودیم.

اوادامه داد: بنابرنظر کارشناسان اگر وارد دوره تر سالی که اکنون شواهد آن هویدا شده است، بشویم و ادامه پیدا کند، بخشی از زمین می‌تواند خود را ترمیم کند. در این میان می‌توان امیدوار بود که با ترمیم وضعیت زمین، از گسترش شکاف‌ها و درنهایت فرونشست زمین جلوگیری شود. ما نگران بوجود آمدن فروچاله در نقش رستم و مجموعه تخت جمشید هستیم. اگر زمین خود را ترمیم کند این نگرانی کاهش می‌یابد. ضمن آنکه طی سال‌های گذشته، بخش‌هایی که ترک یا شکاف یافته‌اند را مداوم با مخلوط ریزی، که بتواند استحکام دهد، پرمی‌کردیم.

فدایی خاطرنشان کرد: برداشت زیاد از حد اهالی مرودشت از آب‌های زیرزمینی یکی دیگر از مشکلات منطقه است. گفته می‌شود حدود ۱۵ سال قبل، سطح آب‌های زیرزمینی در مرودشت در حدود ۲۰ متر بود اما اکنون این عمق به بیش از ۲۰۰ متر رسیده است. با این وجود به‌جای آنکه مدیریت به سمت تغییر الگوی کشت در کشاورزی باشد، در این منطقه نه تنها این اتفاق نیفتاده یا کمتر افتاده بلکه به شالی‌کاری و برنج‌کاری توسعه داده‌اند. این درحالی است که برنج‌کاری بیشترین آب را نیازمند است. نیازمند مدیریت برداشت از آب‌های زیرزمینی منطقه هستیم و این مهم یک وظیفه ملی است و دستگاه‌های مختلف باید از این امر حمایت کنند. نباید فراموش کرد که بخش پایدار منطقه میراث‌فرهنگی است و توسعه بدون توجه به این بخش نادرست است. میراث‌فرهنگی و توسعه پایدار گردشگری می‌تواند جایگزینی برای کشاورزی در منطقه باشد. همواره در طول تاریخ بحران کمبود آب در ایران بوده و هست. راه نجات این سرزمین، توجه به میراث فرهنگی است.

او در پاسخ سوال ایلنا مبنی بر آنکه مجموعه پایگاه میراث جهانی تخت جمشید متشکل از کاخ‌های تخت جمشید، نقش رستم، پاسارگاد و ... سال‌هاست به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین مجموعه‌های میراث و گردشگری ایران در میان گردشگران داخلی و خارجی طرفداران متعددی دارد، آیا طی این سال‌ها نتوانسته توسعه گردشگری را به نحوی رقم زند که مردم منطقه با کسب درآمد از حضور گردشگران بتوانند راهکارهایی برای حفظ و توسعه پایدار میراث منطقه اخذ کنند، گفت: چنین نگاهی به تخت جمشید حدود یک دهه قبل کمرنگ بود و کمتر به این موضوع فکر شده و مردم منطقه کمتر اقتصاد خود را به این سمت برنامه‌ریزی کرده‌اند. اما طی یک دهه گذشته که به دلیل خشکسالی، کشاورزی با چالش روبه رو شد این چالش سبب شد تا مردم به فکر تغییر روند کسب درآمد خود بیفتند و اقتصاد به سمت گردشگری گروید. طی ۴ سال گذشته با تقاضای زیادی برای ایجاد، بهره‌برداری و تاسیس واحدهای بومگردی روبه‌رو شده‌ایم.

فدایی خاطرنشان کرد: سعی کردیم قوانین سختگیرانه‌ را در محدوده حرایم تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رستم و... کمتر کنیم تا واحدهای بومگردی بتوانند فعالیت خود را آغاز کنند. اگر حمایت‌های لازم از میراث و گردشگری و تغییر نگاه فرهنگی محقق شود، می‌توانیم به پایداری منطقه امیدوار باشیم.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با اشاره به شرایط فعلی شکاف‌های نقش رستم گفت: با وجود بارندگی‌های سال جاری، می‌توان گفت وضعیت ترک‌ها و شکاف‌ها نسبت به گذشته تا حدودی بهتر شده است. البته نباید فراموش کرد که در سال‌های گذشته بعد از هر بارندگی، بسیاری از شکاف‌ها شسته می‌شدند و مجدد در میان آنها آب می‌رفت اما از اسفند تاکنون طی چند بارندگی گذشته، هیچ بازشدگی در نقش رستم شاهد نبودیم. هرچند این بدان معنا نیست که مشکل رفع شده بلکه باید به فکر راهکاری نهادینه‌تر باشیم.