سرنوشت تلخ پزشکی که اثر «شستن دست‌ها» را کشف کرد!

عصر ایران؛ سروش بامداد- در این 45 روز که از شیوع ویروس کوید 19 و بیماری کرونا در ایران می‌گذرد و تا کنون جان 3000 نفر از هم‌میهنان‌مان را گرفته و در کشورهای دیگر نیز رواج یافته و شبانه روز قربانی می‌گیرد، شاید به اندازۀ تمام عمرمان دست‌هایمان را شُسته باشیم!

آن‌قدر که در روزهای اول لطیفه‌های بامزه‌ای در سطح فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دربارۀ دست شُستن های بسیار دست به دست می‌شد.

اما جالب است بدانید در قرن 19 و اول بار که یک پزشک مجارستانی به نام «دکتر ایگناتس زمل‌وایس» به مزایای پزشکی شستن دست‌ها مشخصا برای کاهش عفونت پی برد هیچ‌کس حرف او را جدی نگرفت و حتی پزشکان به او خندیدند یا بر او خشم گرفتند. (البته منظور از اول‌بار این نیست که ارزش دست شستن قبل از او شناخته نبود. منظور کشف رابطه عفونت های منجر به مرگ مادران در بیمارستان با دست‌های آلوده است).

او در یک درمانگاه مامایی در بیمارستان عمومی وین کار می‌کرد و از این که می‌دید مادرانی که در درمانگاه فرزند خود را به دنیا می‌آورند بیش از مادرانی که در خانه زایمان می‌کنند جان می‌سپارند شگفت‌زده شده بود. زیرا قاعدتاً موضوع باید معکوس می‌بود.

مدت‌ها تحقیق کرد و دریافت مشکل از پزشکان است و حین رفت و آمد آنان بین اتاق‌عمل و رفتن نزد نوزادان اتفاقی می‌افتد.

اما چگونه؟ او راز را دریافت: از طریق دست‌های همان پزشکان.

از این رو از آنان خواست دست‌های خود را با محلولی از آب لیمو و کلر و مکرر و باحوصله بشویند اما پزشکان دیگر او را به سُخره گرفتند و می‌گفتند بین دست آنان و مرگ مادران هیچ ارتباطی وجود ندارد و از اتهام «دست‌های آلوده» خشمگین می‌شدند و می‌گفتند «تمیز»ند. حال آن‌که «زمل‌وایس» شستن عادی را کافی نمی‌دانست و در واقع می‌خواست بگوید «ضد‌عفونی کنید» اما هنوز علم با این پدیده آشنا نبود!

سرانجام پزشکان از اصرار او خسته شدند و حساسیت «زمل‌وایس» بر دست شستن کار را به شکایت کشاند و با تصور این‌که به بیماری روحی وسواس مبتلا شده او را به بیمارستان روانی منتقل کردند.

تاریخ دقیق کشف او 20 مارس 1847 بود و سال‌ها زحمت برای واداشتن دیگران نتیجه نداده و سر از تیمارستان درآورده بود!

در همان‌جا هم بیکار ننشست و پزشکانی را که بدون ضد‌عفونی کردن دست‌ها اقدام به زایمان می‌کردند عامل قتل مادران توصیف کرد و روزی که اصرار داشت از تیمارستان خارج شود و به بیمارستان برود مورد ضرب و شتم نگهبانان قرار گرفت و بعد از دو هفته درگذشت.

یک روایت هم این است که قانقاریا گرفت ولی در این که پاداش زحمات علمی خود را با کتک نگهبانان گرفت تردیدی نیست. تردید در این است که به خاطر آن درگذشت یا نه!

حسرت‌بار بود که نبود تا ببیند برخی از پزشکان همان بیمارستان دست‌های خود را به شیوه‌ای که خواسته بود شستند و دیدند که مرگ و میر مادران کمتر و کمتر می‌شود و در نهایت به صفر رسید.

«زمل وایس»البته تنها از شستن دست‌ها سخن گفته بود و به عفونت و میکروب‌ها اشاره ای نکرده بود تا این که «لویی پاستور» نظریۀ میکروبی بیماری‌ها را ارایه داد و «جوزف لیستر» کار بر روی میکروب شناسی را آغاز کرد.

سال‌ها بعد که دیگر ضرورت ضد‌عفونی کردن و شستن دست ها و گندزدایی از محیط به امری بدیهی و لازم‌الرعایه در تمام بیمارستان‌های دنیا بدل شد، نام «زمل‌وایس» از منظری دیگر ثبت شد: «اثر زمل‌وایس» یا واکنش«زمل‌وایس» اصطلاحی است به معنی مقاومت منفی و نپذیرفتن واقعیت علمی به خاطر الگوهای فکری موجود در یک جامعه. در واقع نام او بیشتر یادآور رفتاری است که با او شد و نه باور خود او.

همچنین جالب است بدانید 8 سال و دو ماه پیش و در بهمن 1390 در ایران و در تالار انتظامی خانۀ هنرمندان نمایشی با عنوان « دست‌های دکتر زمل‌وایس» به روی صحنه رفت که نمایشنامۀ آن را «نغمۀ ثمینی » نوشته بود. هم او که بعدتر با نوشتن داستان سریال «شهرزاد» ساختۀ حسن فتحی به شهرت رسید.

کل نمایشنامۀ «دست‌های دکتر زمل‌‌‌وایس» در واقع یک مونولوگ است و «پیام فروتن» آن را روی صحنه برد و «رضا بهبودی» هم نقش زمل‌وایس را بازی کرد. آخرین روزهای زندگی پزشک در تیمارستان که به اهمیت دست شستن برای نجات جان مادران، پی برده بود و پس از مرگ او لویی پاستور میکروب را کشف کرد و در صحنۀ نمایش هم مدام دارد دست های خود را در ظروف آب می‌شوید.

چنان‌که گفته شد زمل‌وایس چند سال بعد هم زنده نماند تا ببیند کشف لویی پاستور بر نظرات او صحه گذاشت و مادران نجات یافتند چه رسد به این که حدس بزند 155 سال بعد همه جا در مقابله با کرونا از شستن دست‌ها سخن گفته می‌شود.

 8 سال پس از نوشتن و روی صحنه بردن آن نمایشنامه در ایران اما نویسنده و کارگردان می‌بینند که همه دارند دست های خود را می‌شویند مثل دکتر زمل‌وایس!

تماشاخانه

کشف یک روستای ۶ هزار ساله در منطقه ۲۰ تهران / اسکلت یک دختر ۱۶ ساله با جمجه‌ای عجیب هم پیدا شد که کف خانه دفن شده بود (فیلم)