کرونا می‌تواند مردم جهان را هم‌بسته کند. تهدیدی که می‌تواند بدل به فرصت شود. در سال‌های اخیر نقش پررنگ بازیگران غیردولتی و ‌افکار عمومی موجب شده تا صورت‌های جدیدی از دیپلماسی به موازات دیپلماسی رسمی مورد توجه قرار گیرد. در بحران پاندومی کرونا به وضوح می‌توان ردپای این صورت‌بندی جدید را دید:«دیپلماسی عمومی».

دیپلماسی عمومی مصداق بارز استفاده از این شکل فرصت هاست که توسط بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این نوع دیپلماسی به خوبی می‌تواند در ارتقای وجهه یک کشور نقش آفرینی کند. در واقع کارکرد این دیپلماسی با ایجاد قدرت نرم، ارتباط مستقیم دارد.

کشورها در نظم نوین بین‌الملل دیگر صرفاً نمی‌توانند متکی به شکل سنتی دیپلماسی باشند چرا که چگونگی تعریف و توصیف یک کشور در رسانه های جهانی مطلقاً معطوف به توان ‌تخصصی دیپلمات های رسمی کشور و در پای میز مذاکره نیست، هرچند این موضوع به هیچ وجه نافی اهمیت ‌ارزش دیپلماسی رسمی توسط دیپلمات‌ها نیست.

دیپلماسی عمومی استفاده هدف‌مند از بالقوه‌های افکارعمومی و اثربخشی آن بر سیاست‌گذاران و سیاست‌سازان است.

هانس مورگنتا، اندیشمند حوزه روابط بین‌الملل، معتقد است که دیپلماسی، هنر مرتبط ساختن عناصر قدرت ملی به موثرترین شکل، با آن دسته از ویژگی های شرایط بین‌المللی است که به منافع ملی مرتبط می‌شود.

اصطلاح دیپلماسی عمومی برای نخستین بار در سال۱۹۶۵ در امریکا توسط الموند گولیون رئیس مدرسه حقوق ‌دیپلماسی فلچر در دانشگاه «تافتز» به کار گرفته شد که به معنای استفاده از ارتباطات معطوف به منافع ملی یک کشور از طریق ارتباط با مردم، خارج از مرزهای جغرافیایی است.

با این تعریف، دیپلماسی عمومی مسائلی مانند اعزام دانشجو به خارج، اعطای بورسیه های تحصیلی، برگزاری جشنواره‌های هنری و همایش های علمی فرهنگی را در بر می‌گیرد.

در فرهنگ واژگان روابط بین‌الملل وزارت امورخارجه امریکا درسال ۱۹۸۵ در تعریف دیپلماسی عمومی آورده شده:«دیپلماسی عمومی به برنامه های تحت حمایت دولت اشاره دارد که هدف از آنها اطلاع رسانی و یا تحت تاثیر قراردادن افکارعمومی در کشورهای دیگر است؛ ابزار اصلی آن نیز انتشار متن، تصاویر متحرک، مبادلات فرهنگی، رادیو و تلویزیون و ‌اینترنت است.

نکته مهم ‌قابل توجه، دسترسی دیپلماسی عمومی به محدوده هایی است که دیپلماسی رسمی از آن محروم است.

انتشار ویروس کرونا که به سرعت تمامی مرزها را درنوردیده و بعنوان یکی از جدی ترین تهدیدات سلامت، جان اکثر مردم جهان را نشانه گرفته، باعث شده تا مردم کشورهایی که کانون اصلی ابتلا و‌ شیوع بیماری هستند به منظور همدلی، تشریک درد و همچنین حفظ روحیه جمعی، دست به ابتکارات جالبی در بروز این احساسات و عواطف بزنند.

مانند دست زدن در ساعتی معین برای قدردانی از پزشکان و پرستاران در ایتالیا و یا به اهتزاز درآوردن پرچم و همسرایی سرود ملی که انتشارش در فضای مجازی با واکنش مثبت مردم سایر کشورها روبه رو شده و آن‌ها را به ستایش این روحیه همدلی وا داشته است. یا حتی انتشار صحنه های مربوط به حرکات موزون کادر درمانی کشورمان که در نوع خود بهترین مانور نمایش توان و قدرت روحی و ازخودگذشتگی برای عبور از روزهای سخت مبارزه با کرونا بود.

دیری نپایید که این کنش‌ها به عنوان یک رفتار شایسته و قابل تقدیر در اوج یک بیماری فراگیر، در شبکه‌های خبری جهان از جمله شبکه تلویزیون دولتی ایتالیا و تلویزیون هلند و چند کشور دیگر اروپایی مورد توجه قرار گرفت.

این نکته خود مصداقی است از میزان اثرگذاری بخشی از جامعه بر افکارعمومی جهان با کمترین هزینه و بدون دخالتِ بخش رسمی دیپلماسی کشور و شاهدی است بر این ادعا که وقتی گفته می شد با اعتماد به عرصه‌های هنری، فرهنگی و دانشگاهی و البته گشایش‌هایی در فضای اجتماعی، می‌توان از پتانسیل‌های فراوان این بخش به عنوان بازوی فعال در خدمت دیپلماسی رسمی بهره برد، سخن گزافی گفته نشده بود.

انتشار تصاویر شادی آفرین در کوران مبارزه با کرونا از ایران، تصویر مثبتی از یک جامعه درگیر با چالشی بزرگ را در اذهان جهانیان ثبت کرد.

این اثرگذاری شاید بیش از هرچیز پیامی رسا برای تصمیم سازان و تصمیم گیران کشور باشد تا بیش از پیش و فارغ از پیش فرض‌های همراه با سوءظن به عرصه دیپلماسی عمومی توجه کنند.

شاید دیپلماسی عمومی بتواند برخی از بن بست‌هایی که امروز سیاست خارجی ما در آن گرفتار شده است را با زحمت کمتری بگشاید و ما را به سوی برون رفت، رهنمون کند.

عرصه دیپلماسی امروز، ظرافت‌هایی دارد که شاید محمد جواد ظریف، به تنهایی از عهده اجرای بی نقص آن برنیاید.

ادبیات مستقیم و خشک دیپلماتیک و وجود تعارضات پیچیده سیاسی باعث شده که زبان دیپلماسی رسمی در کاستن از فشارهای ناشی از تحریم‌ها الکن شود. تحریم هایی که در تمامی شئون زندگی مردم عادی به وضوح دیده می‌شود.

زبان دیپلماسی رسمی به هیچ عنوان قابل مقایسه با زبان غیر رسمی، همدلانه و برانگیزاننده حاملان حوزه دیپلماسی عمومی نیست که خالصانه با ایجاد یک زنجیره انسانی، یک پیام انسانی را به هم منتقل می‌کنند.

*دانش آموخته روابط دیپلماتیک