سازمان ملل متحد در راستای جلب توجه جهانی به اهمیت حضور زنان در عرصه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات در سال ۲۰۱۶ قطعنامه‌ای را تصویب و از آن سال به بعد ۱۱ فوریه را روز جهانی زنان و دختران در علم نامگذاری کرد، با این وجود اما بسیاری از پژوهشگران و سیاست‌گذاران بر این باورند که هنوز این حوزه‌ها با درصد پایین مشارکت زنان از چهار دهه پیش تاکنون همچنان مردانه باقی‌ مانده‌اند.

لیلا فلاحتی مدیرکل امور بین الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در گفت‌وگو با ایسنا، بیان کرد: موضوع زنان در حوزه علوم، فنی و مهندسی و ریاضیات از اواسط سال ۲۰۰۶ مورد توجه عموم قرار گرفت و در برخی از اسناد و تحلیل‌های یونسکو به آن اشاره شد. این موضوع تا اواسط دهه اخیر به صورت فرعی مورد توجه بود تا اینکه در سال ۲۰۱۶، به منظور جلب توجه جهانی به اهمیت حضور زنان در این عرصه، قطعنامه‌ای در سازمان ملل به تصویب رسید و به این منظور ۱۱ فوریه به عنوان روز جهانی زنان در علم نامگذاری شد و بر این اساس حوزه STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) مورد توجه جدی قرار گرفت.

اگر چه این روز به عنوان روز جهانی زنان و دختران در علم نام‌گذاری شده است اما به گفته فلاحتی بسیاری از پژوهشگران و سیاست‌گذاران بر این باورند که در جهان حوزه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات با درصد پایین مشارکت زنان از چهار دهه پیش تاکنون همچنان مردانه باقی‌مانده‌اند.

بر اساس گزارش یونسکو سال ۲۰۱۵، زنان ۵۳ درصد از دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته‌های علوم، فناوری و مهندسی و ریاضیات را تشکیل می‌دهند، این در حالیست که به طور کلی میانگین حضور زنان در رشته‌های فنی و مهندسی حدود ۲۲ درصد است که این علت اختلاف (۵۳ درصد تا ۲۲ درصد) این است که سهم زنان در رشته‌های علوم پایه بالاست اما در رشته‌های فنی و مهندسی که ارزش آفرینی اقتصادی بیشتری دارد سهم زنان کمتر است.

البته فلاحتی معتقد است که بر اساس آخرین گزارش یونسکو (سال ۲۰۱۵)، سهم زنان فارغ التحصیل در کشورهای آفریقای سیاه، کشورهای عربی و بخش‌هایی از آسیا در حوزه فنی و مهندسی افزایش یافته است. از میان ۱۳ کشور آفریقایی زنان فارغ‌التحصیل هفت کشور بنین، بوروندی، اریتره، اتیوپی، ماداگاسکار، موزامبیک و نامیبیا رشد چشمگیری (بیش از پنج درصد) در رشته‌های مهندسی از سال ۲۰۰۰ داشتند، البته هنوز کمتر از ۲۰ درصد زنان کشورهای آفریقا در رشته‌های مهندسی فارغ‌التحصیل می‌شوند.

مدیرکل امور بین الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری ادامه داد: همچنین از میان هفت کشور عربی چهار کشور شاهد رشد یک درصدی پایدار بودند که بیشترین رشد متعلق به امارات متحده عربی و فلسطین با ۳۱ درصد، الجزایر با ۳۱ درصد و عمان ۵۳ درصد بود البته کشور عمان در مجموع کشورهایی با بالاترین نرخ مشارکت زنان در رشته‌های فنی و مهندسی قرار دارد. برخی کشورهای آسیایی همچون ویتنام با ۳۱ درصد، مالزی با ۳۹ درصد و برونئی دارالسلام با ۴۲ درصد نیز نرخ مشارکت بالاتر از ۳۰ درصد دارند.

وی تصریح کرد: بررسی روند حضور زنان در این رشته‌ها نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۰ به بعد در برخی از کشورهای جهان همچون استرالیا، نیوزلند، جمهوری کره و آمریکا سهم زنان فارغ التحصیل در این رشته‌ها کاهش یافته است. در برخی از کشورها همچون منطقه آمریکای لاتین و کارائیب سهم زنان فارغ التحصیل در رشته علوم کامپیوتر بین ۲ تا ۱۳ درصد کاهش یافته است. در عین حال بسیاری از کشورها همچون مالزی و هند با استفاده از شیوه‌های ترویجی و اختصاص مشوق‌های اقتصادی موفق شده‌اند سهم بالایی از زنان را در این رشته‌ها وارد کنند.

وضعیت زنان ایران در حوزه فنی و مهندسی

مدیرکل امور بین الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با تاکید بر اینکه در کشور ایران در حال حاضر ۵۶ درصد کل دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه‌های دولتی را زنان تشکیل می‌دهند، گفت: همچنین ۶۹ درصد از دانشجویان علوم پایه، ۲۳ درصد از دانشجویان فنی و مهندسی، ۵۲ درصد رشته‌های کشاورزی و ۵۳ درصد از دانشجویان رشته‌های پزشکی را نیز زنان تشکیل می‌دهند.

دولت تلاش فراوانی برای حضور زنان در این عرصه‌ها از جمله در شرکت‌های دانش بنیان و همچنین حضور در مراکز آموزشی فنی و حرفه‌ای انجام داده است؛ به طوریکه طی دهه گذشته تعداد مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای در کشور چهار برابر شده و زنان در حال حاضر به آموزش ۷۸۴ رشته فنی از جمله مکانیک، کامپیوتر، الکترونیک و فناوری دسترسی دارند.

فلاحتی خاطرنشان کرد: همچنین به منظور ارتقاء مهارت‌های زنان در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات، برنامه جامعی برای توانمندسازی زنان توسط وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران طراحی شده و در ۹۶ نقطه کشور به اجرا درآمده و هزاران زن و دختر روستایی با شرکت در این برنامه علاوه بر کسب مهارت، با فرصت‌های کسب و کار دیجیتالی آشنا شده‌اند. این اقدامات در کنار توسعه مراکز رشد و همچنین حمایت از مراکز نوآوری که توسط زنان ایجاد شده نوید حضور بیشتر زنان در این عرصه را می‌دهد.

وی افزود: در حالی که جهان در آستانه انقلاب چهارم صنعتی قرار گرفته و توسعه سریع فناوری‌های نوین و هوشمند نوید بخش آینده‌ای متفاوت است، اما زنان همچنان نابرابری‌های مختلفی را تجربه می‌کنند. شکاف جنسیتی عمیق در حوزه اقتصاد، شکاف جنسیتی در عرصه تکنولوژی و رسانه و آسیب‌پذیری شدید زنان در این عرصه نگران‌کننده است.

بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، با توسعه فناوری‌های نوین و هوشمند تا سال ۲۰۲۶ نزدیک به چهار میلیون شغل از بین خواهند رفت که بیشترین بخش آن شامل مشاغل مربوط به زنان است. این امر هشداری است که اگر به آن توجه نشود باعث بازماندگی مضاعف زنان از روند پرشتاب اقتصاد در دهه‌های آتی خواهد بود.