اين اثر نفيس هنري که هم اکنون درگنجينه " ويکتوريا آلبرت هال " شهر لندن در معرض بازديد علاقه مندان به هنر ايران اسلامي قرار دارد، مظهري از هنر و تفکر عارفان دوره صفويه محسوب مي شود و تا سال 1893 ميلادي در بقعه شيخ صفي قرار داشت.

ایرنا: فرش منحصربفرد بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي که سالها زينت بخش اين بقعه بود اخيرا در فهرست 50 شاهکار هنري برگزيده ي جهان قرار گرفته است.

روزنامه‌ي ساندي‌تايمز چاپ انگليس اخيرا از بين هزاران شاهکار هنري و تاريخي ارزشمند دنيا، 50 اثر هنري را بعنوان برترين شاهکارهاي هنري انتخاب کرد که نام اين فرش تاريخي بافته ‌شده توسط هنرمندان ايراني که به فرش اردبيل شهرت دارد، در بين اين 50 شاهکار جهاني قرار دارد.

اين شاهکار هنري که بين سال‌هاي 1539 تا 1540 ميلادي بافته شده، بزرگ‌ترين فرش معروف مشرق زمين است که تا به‌حال در بهترين شرايط نگهداري شده و هيچ صدمه‌اي به آن وارد نشده است.

کارشناسان آثار هنري، اين فرش را با نقش و نگاره‌هاي زيباي آن، يک اثر هنري انتزاعي منحصربه‌فرد مي‌دانند که از نظر سطح هنري با نقاشي‌هاي انتزاعي قرن حاضر برابري مي‌کند.

به گفته اين کارشناسان، سند مشخصي دردست نيست که اصل اين فرش به دستور چه شخصي بافته شده اما گفته ها از آن حکايت دارد که شاه طهماسب اول فرش بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي را براي تالار قنديل خانه سفارش داده است.

نوشته هاي برخي منابع اين احتمال را تقويت مي کند که شاه طهماسب اول به محض به دست گرفتن سلطنت درسال 930 ه ق دستور بافت فرش را صادر کرده و اين فرش به تنهايي توسط استاد مقصود کاشاني درمدت 16 سال بافته شده است.

نقشه اين فرش براساس تصوير سقف قنديل خانه طراحي شده و افرادي که وارد اين مکان مي شده اند، کف و سقف تالار را به يک نقش مي ديدند که تداعي کننده ذهنيت عارفان دوران صفويه مبني بر وحدت وجود يعني از فرش تا عرش به يک نقش مي باشد.

در طراحي نقشه فرش اصلي، دريايي از حرکتهاي لطيف ساق و برگ گياهي که در آن از رنگ هاي شاه عباسي استفاده شده نگاه ها را خيره مي کند.

در نقشه فرش ازجمله رنگ سرمه اي متن آن يک سري حالات روحي و رواني احساس مي شود که حالت تقدس به مجموعه بقعه مي داده است.

وجود دوگلبرگ در فرش تقدس و اعتبار آن را نشان مي دهد و ترنج فرش شامل 16 کلاله بيضي شکل نشانه اي از آفتاب محسوب مي شود.

در حاشيه فرش يک سري قاب هايي که در کاشي کاري سقف بقعه شيخ صفي نيز اکنون وجود دارد، نقش بسته است.

معاون صنايع دستي سازمان ميرات فرهنگي و گردشگري استان اردبيل در خصوص چگونگي خروج و انتقال اين فرش به خارج ازکشور به خبرنگار ايرنا گفت: گفته مي شود درسال 1893 ميلادي بقعه شيخ صفي به تعميراتي نيازپيدا مي کند و به همين بهانه فرش مزبور به مبلغ 80 تومان توسط افرادي فروخته شده و ازطريق شهر تبريز به لندن انتقال مي يابد.

جليل جباري افزود: در لندن برادران رابينسن فرش بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي را خريداري و بعدبه گنجينه ويکتوريا آلبرت هال اين شهر مي فروشندکه تا زمان حاضر در آن مکان نگهداري مي شود.

به گفته او مبلغ 80 تومان حاصل از فروش قالي صرف تعمير بقعه و سقف قنديل خانه شده و بر اثر آن نقش سقف اين تالار نيز از بين مي رود.

استفاده از گره هاي ترکي و پشم آذربايجان در بافت فرش و نيز لزوم نظارت بر آن توسط پادشاه وقت که در تبريز حکومت مي کرد، امکان بافت فرش در اين شهر را به يقين نزديک مي کند.

بيت " جز آستان توام در جهان پناهي نيست - سر مرا جز اين حواله گاهي نيست " و عبارت " عمل بنده درگاه مقصود کاشاني 946 ه ق " که بر روي فرش نقش بسته مشخص مي کند که بافنده آن استاد مقصود کاشاني بوده است.

جباري گفت: بدليل اين که اين فرش مخصوص مجموعه بافته شده و نيز در طراحي آن نوعي نوآوري به کار رفته است، نقطه عطفي در تاريخ صنعت قاليبافي ايران محسوب مي شود.

وي معتقد است نقشه فرش به دليل استفاده نکردن از شکلهاي هندسي که در آن زمان در اکثر قالي ها و زيراندازهاي ايران مرسوم بود، بطور کامل ابتکاري است بطوري که پس از گذشت سالها اکنون نيز هر فرش که به اين نقش بافته شودبه نام نقشه شيخ صفي خوانده مي شود.

معاون صنايع دستي سازمان ميرات فرهنگي و گردشگري استان افزود: در سال 1375 کارشناسان اين سازمان تصميم به بازبافت قالي بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي گرفتند که کار مطالعه فرش اصلي بقعه در لندن توسط متخصصان ايراني و خارجي شروع و شناسنامه علمي آن شامل مشخصات فني، تعداد و نوع گره ها، نوع چله، ابعاد و رنگها به دقت بررسي و تهيه شد.

وي اظهارداشت: طراحي اين فرش توسط استاد قره باغي انجام گرفت و بازبافت آن توسط بافنده هاي معتبر ايران و تحت نظارت شوراي عالي نظارت شروع و در سال 82 به اتمام رسيد.
به گفته وي، بافت اين قالي همراه با بهسازي و بهبافي انجام و ايرادات و نقص هاي احتمالي که درآن زمان در بافت فرش اصلي وجود داشته است، اصلاح و اين فرش در52 رج و به ابعاد 11/52 در 5/34 متر با استفاده از 18 رنگ که اغلب گياهي هستند، بازبافت شد .

جباري تاکيد کرد: فرش بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي که در بعضي از کتابهاي معتبر ايراني و خارجي به نام قالي مسجد اردبيل از آن ياد شده همان اثر روحاني فرش اصلي را به ديدار کنندگان و گردشگران مي بخشد.

مجموعه تاريخي بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي عمارت حکومتي شاهان صفويه درمرکز شهر اردبيل در ميدان عالي قاپوي اين شهر که بخشهاي مختلفي از جمله چيني خانه، شربت خانه، گنبد الله الله، جنت سرا و مقابر خاندان صفويه را شامل است يکي از ده اثر ارزشمند تاريخي ايران محسوب مي شود.

هم اکنون مقدمات ثبت اين مجموعه ارزشمند تاريخي در فهرست آثار جهاني در يونسکو درحال انجام است.