یک پژوهشگر مردم شناسی با اشاره به تنوع آداب و رسوم شب چله در این استان از تنوع اقلیمی و آب و هوایی به عنوان یکی از دلایل گوناگونی و تنوع در آداب، سن و خرده فرهنگ‌های مختلف در این پهناور نام برد.

فاطمه قلی‌پور در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: مراسم شب چله و جشن یلدا یکی از کهن ترین آئین ها در کشور ما و همچنین استان سمنان است.

این دانش آموخته مردم شناسی، شب یلدا را یکی از بزرگترین جشن‌های ایرانیان دانست و تصریح کرد: واژه یلدا، واژه‌ای سریانی و به معنای ولادت یا تولد خورشید با به تعبیری ولادت مهر و میترا است. بنا بر باور پیشینیان ما در پایان این شب بلند که اهریمن و نامبارکش می‌دانستند، تاریکی شکست خورده و روشنایی بر اهرمن پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می رود.

وی با بیان اینکه در نقاط مختلف استان سمنان آداب خاصی را در ارتباط با شب چله برپا می‌کنند، گفت: یکی از آداب شب چله، خواندن شاهنامه و تفأل به حافظ در جمع خانواده است. این کار توسط افراد با سواد و خوش صدا و عمدتا پدربزرگ‌ها صورت می‌گیرد، "روستای افتر" در شهرستان سرخه از جمله نقاطی است که شاهنامه خوانی در بین اهالی آن از دیرباز تاکنون متداول است.

این پژوهشگر مردم‌شناسی ادامه داد: نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ادبیات محلی و نیز انجام بازی‌های محلی در بسیاری نقاط از جمله سرگرمی‌های مردم در بلندترین شب سال بشمار می‌رود.

چله‌کُشی و خوردن چهل نوع میوه!

وی ادامه داد: از جمله غذاهای این شب نیز "ته چین اسفناج" و "خورش فسنجان" است، همچنین بیدار ماندن تا پاسی از شب از جمله آداب و رسوم شب یلدا در این منطقه است.

وی، چله‌کُشی را از سنن کهن این شب در بین مردم استان برشمرد خاطرنشان کرد: در بسیاری از روستاهای استان سمنان مرسوم است که دامداران در شب چله گوسفند پرواری را تحت عنوان "چله کُشی" قربانی کرده و گوشت آن را قُرمه می‌کنند. از این گوشت که در شکمبه حیوان ذخیره می‌شود، برای تهیه غذا در فصل سرد سال بهره می‌برند.

این کارشناس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شاهرود ادامه داد: برخی بنا بر باوری کهن، خوردن چهل نوع میوه را در این شب توصیه کرده و به منظور رفع گرمی در فصل تابستان خوردن هندوانه را لازم می‌دانند. اهالی روستای "بادله کوه" از توابع دامغان نیز به این شب "شب الله" می‌گویند.

همه خوردنی های مردم سمنان در شب یلدا/ از خشکبار گرفته تا سبزی پلو و برف و شیره

قلی‌پور "چله‌نشینی" را از آداب و سنن مهم در شب یلدا برشمرد و اظهار کرد: چله‌نشینی یا جمع شدن اعضای خانواده به دور هم در شب یلدا و خوردن آجیل مخصوص در این شب مرسوم است.

وی با اشاره به خوراکی ها و آجیل این شب گفت: این خوراکی‌ها شامل برگه زردآلو، انجیر خشک و انگور ، مویز، توت خشک، نقل، سنجد، کشمش، بادام، هسته زردآلو، تخم کدو، تخم هندوانه، کِنو کُنجی (شاهدانه) حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، لبو پخته، مغز گردو، حلوا کنجد، حلوای آریشه، حلوای سیاه، هندوانه، خربزه، شلغم، انار، به، سیب و شیرینی و... می شود که هر یک نیز نماد ، نشانه و معنایی در پس خود دارند که برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی و...از جمله آنها است.

قلی‌پور گفت: سمنانی‌ها نیز هندوانه را در این شب به نیت خنکی و رفع تشنگی در فصل تابستان خورده و زنان برای شام سبزی پلو می‌پزند. شیرینی‌هایی که برای این شب تهیه می‌شود، پشت و پشمک نام دارد.

قلی‌پور افزود: بارش برف، زیبایی و دلچسبی شب یلدا را برای اهالی نقاط مختلف استان سمنان دوچندان می‌کند، زیرا که در صورت بارش برف، خوردن مخلوط برف و شیره(شیره انگور) نیز به بلندی شب یلدا حلاوتی دوچندان می‌بخشد، طلب برآورده شدن حاجات در کنار دعا برای عاقبت به خیری فرزندان از جمله زیباترین آداب شب یلدا در کنار صله رحم و دیدار اعضاء خانواده و فامیل است، همچنین ریش سفیدان قوم و طایفه از چنین مناسبتی برای رفع کدورت و سرآغاز پیوند و وصلتی نیکو به درستی بهره می‌برند و در مقابل کودکان و جوانان نیز طول عمر و سلامتی آنان را از درگاه خداوند مسئلت می‌کنند.

"یلدان یلدان" در کویر

وی با بیان اینکه کویرنشینان استان سمنان نیز شب چله را "یلدان یلدان" می‌گویند، افزود: " یلدان یلدان" از آداب و رسوم مردمان کویرنشین استان سمنان در شب چله است. ضمن اینکه در این شب شعری با مضمون شب یلدا درازه وای بر من/ پری در خواب نازه وای برمن/ تو بیدارش نکن مرغ سحر خیز/ عزیزم جان گذاره وای بر من ... می‌خوانند

این پژوهشگر معتقد است: در بسیاری از نقاط کویر، اهالی در این شب پس از خوردن میوه و تنقلات گل یا پوچ یا نخود بازی می‌کنند. همچنین مرسوم است که بزرگان خانواده یا فامیل در این شب حکایات شیرین از سر گذشت ایل، طایفه یا روستا را برای حاضرین تعریف کرده و نکته‌های پندآموز در این شرح به نسل جوان انتقال می‌یابد.