عصر ایران؛ مهرداد خدیر- 40 سال از تعیین مناسبتی به نام روز قدس و برگزاری اولین نوبت آن در ایران می‌گذرد و چون آخرین جمعۀ ماه رمضان به عنوان روز قدس نام گذاری شده طبعا این 40 سال برپایۀ تاریخ هجری قمری محاسبه می‌شود وگرنه به تاریخ خورشیدی اولین روز قدس 26 مرداد 1358 برگزار شد.

همچنین از آنجا که تلقی بخش هایی از جامعه و گروه هایی از نسل کنونی دربارۀ روز قدس یک مناسبت رسمی با سامان‌دهی حکومتی و متناسب با قرائت امروزین از ارمان فلسطین است ذکر 4 نکته دربارۀ نخستین روز قدس می تواند جالب باشد.

نخست این که 40 سال پیش و درماه رمضان ( در آن زمان مرداد 1358) اول بار سخنگوی وزارت امور خارجه از ابتکار امام خمینی در نام گذاری آخرین جمعه ماه رمضان به عنوان روز قدس خبر داد.

بعدها البته دکتر ابراهیم یزدی که در زمان اعلام این خبر وزیر خارجه ایران بود مدعی شد او این پیشنهاد را با رهبر فقید انقلاب مطرح کرده و مورد استقبال امام قرار گرفته بود. با این حال در پیام امام خمینی که همان سال توسط سخنگوی وزارت اور خارجه قرائت و در روزنامه ها منتشر شد البته اشاره ای به این موضوع نشد.

نکته دوم البته تازه نیست ولی اشاره به آن برای بیان حال و هوای اولین روز قدس خالی از لطف نیست. این که در آن جمعه هم مانند سه جمعۀ قبل نماز جمعه را آیت الله سید محمود طالقانی اقامه کرد و در آن روز نیز طالقانی با دهان روزه در دفاع از آرمان فلسطین خطبه خواند.

تلفظ «فلسطین» به صورت «فَلَسطین» در خاطره ها مانده و نیز حضور دو و به روایتی سه میلیون نفر از مردم روزه دار از جمیت 4 میلیونی آن روز تهران.

نکته سوم اما نام سخنرانان است که پیش از خطبه های طالقانی سخن گفتند و 4 تن بودند. البته اگر هانی الحسن سفیر وقت فلسطین را به حساب نیاوریم که تنها پیام یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین را قرائت کرد. (در آن زمان هنوز به قرار داد صلح و اکتفا به بخشی از سرزمین به شرط تشکیل دولتی خودگردان در آن تن نداده بود تا میان او و جمهوری اسلامی فاصله اندازد).

سخنران اول مهندس مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت بود که به مقایسه جمعیت سه میلیونی حاضر با 12 سال قبل از آن پرداخت که اسراییل در سال 1967 مناطق تازه ای را اشغال کرد و نیروی برتر در خاورمیانه تصور می شد و انقلاب اسلامی ایران به این انگاره پایان داد.

بازرگان، از امام موسی صدر نیز یاد کرد و جای او را در آن آیین خالی دانست. در آن زمان کمتر از یک سال از ناپدید شدن رهبر شیعیان لبنان می گذشت.

سخنران دوم عبدالحلیم خدام وزیر امور خارجه وقت سوریه (دوران حافظ اسد) بود که پیش بینی کرد محمد انور سادات رییس جمهوری مصر به خاطرعقد پیمان کمپ دیوید با اسراییل به سختی مجازات شود.

دو سال و دو ماه بعد و در مهر 1360 خورشیدی پیش بینی او تحقق یافت چرا که سادات به ضرب گلوله سروان خالد اسلامبولی از پا درآمد. هر چند پیش بینی دوم عبدالحلیم خدام که با مجازات سادات راه استقلال و آزادی مصر هموار خواهد شد جامه واقعیت نپوشید و حسنی مبارک روی کار آمد و خود خدام هم در دوران بشار اسد راه خود را از حکومت سوریه جدا کرد. او با فرار به پاریس، به صف براندازان پیوست.

سومین سخنران اما آیت الله سید علی خامنه ای بود و جالب است بدانید برای اولین بار پشت تریبون نماز جمعه قرار می گرفت و کسی حدس نمی زد روحانی جوان و 40 ساله 5 ماه بعد به جای آیت الله طالقانی و آیت الله منتظری نماز جمعه را اقامه کند چه رسد به این که پیش بینی کند 10 سال بعد جانشین امام خمینی و رهبر جمهوری اسلامی ایران است.

چهارمین نفر هم محمد مجتهد شبستری بود که سخنران ثابت پیش از خطبه ها به حساب می آمد و از مسلمانان خواست «بستگی به زبان و خاک و مرز را رها کنند و همه مانند انسان های هم سان در کنار هم قرار گیرند.» آقای مجتهد شبستری در آن زمان مجله «اندیشه اسلامی» را منتشر می کرد. او هم اکنون چند سالی است که لباس روحانیت را کنار گذاشته و با برادرش که سال ها امام جمعه تبریز بود اختلاف فکری - سیاسی دارد.

نکتۀ چهارم اما این است که 25 نویسنده وروشنفکر مطرح وبه تعبیر امروز غالبا سکولار نیز در بیانیه ای با حمایت از راه پیمایی روز قدس اعلام کردند در آن شرکت می کنند. قطعا از دیدن این اسامی و ادبیات آن بیانیه تعجب خواهید کرد اما واقعیت دارد و نشان می دهد که اولین روز قدس در سال 1358 تا چه حد فرا گیر بوده است.

این نویسندگان و شاعران در پیام خود آورده بودند: «ما از انقلاب فلسطین و مبارزه مستمر تمام خلق های جهان علیه سرمایه داری جهانی، امپریالیسم آمریکا و صهیونیسم بین الملل حمایت می کنیم و در راه پیمایی روز قدس در کنار همه مبارزان راه آزادی و دموکراسی شرکت خواهیم کرد.»

کافی است اشاره کنیم در میان امضا کنندگان این نام ها به چشم می خورد: داریوش آشوری، داریوش شایگان، غلامحسین ساعدی، سیمین دانشور، داریوش مهرجویی و احمد شاملو. نیاز به توضیح نیست که پس از آن و در سال های بعد این جمع دیگر هرگز برای روز قدس چنین بیانیه ای صادر نکرد.