شرایط دریافت بن‌کارت اهل قلم مبهم است!

این نویسنده و فعال فرهنگی در یادداشتی که در اختیار ایسنا گذاشته نوشته است: پس از گذشت چند سال از آغاز برنامه تخصیص بن‌کارت الکترونیکی کتاب به اهالی قلم، از دو سال پیش بازنگری در شیوه‌نامه تخصیص این بن‌کارت‌ها در دستور کار  قرار گرفت؛ بالاخره روز گذشته موسسه خانه کتاب شرایط دریافت بن اهالی قلم در نمایشگاه کتاب تهران را در قالب یک دستورالعمل اعلام کرد.

متاسفانه این دستورالعمل نه تنها ایرادات شیوه‌نامه پیشین را رفع نکرده بلکه در برخی موارد با مطرح کردن بعضی شرایط گنگ و مبهم، بر معایب این شیوه‌نامه افزوده است؛ در واقع، نه تنها نگاه کمی‌گرایانه بیشتری بر این شیوه‌نامه حاکم شده بلکه در این شیوه کمی‌گرایانه، امکان ارزیابی و سنجش نیز به شدت مخدوش باقی مانده‌ است. در ادامه این نوشته به برخی از این ایرادات اشاره می‌شود:

۱ـ مشخص نیست این شیوه‌نامه، مصوب چه کسی یا چه کسانی است؟ هیئت مدیره خانه کتاب؟ وزارت ارشاد؟ همان‌گونه که اطلاع دارید، بن‌های الکترونیکی خرید کتاب توسط معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به اهالی قلم داده می‌شود و موسسه خانه کتاب صرفاً اجراکننده این موضوع است.

 ۲ـ در این دستورالعمل، مشخص نیست که آیا همه گروه‌های مطرح‌شده به یک میزان بن کتاب دریافت می‌کنند یا این مبلغ متغیر است؟ مثلا برگزیده جایزه کتاب سال و برگزیده جشنواره استانی یا فلان جشنواره موضوعی کتاب، به یک میزان بُن دریافت می‌کنند؟

۳ـ برای شرایط ذکرشده، بازه زمانی مشخص نشده‌ است؟ مثلاً نویسندگانی که در چه بازه زمانی ۸ عنوان کتاب نوشته باشند مشمول دریافت بن قرار می‌گیرند؟ در دوسال اخیر؟ در پنج سال اخیر؟ برای مترجمان، مصححان و ... این بازه زمانی چقدر است؟

۴ـ منظور از برخی اصطلاحات آمده در این دستورالعمل مشخص نیست: برای مثال گفته‌ شده‌ است دارندگان «نشان ملی» هم می‌توانند بن‌کارت دریافت کنند؛ منظور از «نشان ملی» دقیقا چیست؟ دارندگان کدام «نشان‌های ملی»؟ مثلا نشان ملی نبوغ و مدیریت ایرانی در صنعت بانکداری؟ نشان ملی فردوسی؟ نشان ملی ایثار؟ نشان ملی کیفیت و بهره‌وری؟ و... ؟

در این دستورالعمل، گفته شده‌ است «نویسنده‌های مشهور» هم می‌توانند بن‌کارت دریافت کنند؛ ملاک نویسنده مشهور بودن چیست؟ تعداد شمارگان کتاب‌های منتشرشده؟ چه مرجعی این «مشهور» بودن را مشخص می‌کند؟

منظور از «جشنواره‌های موضوعی» چیست که برگزیدگان آن می‌توانند مشمول دریافت بن‌کارت باشند؟

منظور از «نخبگان ملی» یا «مفاخر ملی» دقیقا و به‌صورت عملیاتی چیست؟ استادانی که عضو انجمن مفاخر هستند؟ اعضای بنیاد ملی نخبگان؟ مثلا استاد حسین علیزاده یا اصغر فرهادی جزء مفاخر ملی یا نخبگان نیستند ـ چون عضو هیچ‌کدام از این انجمن‌ها یا پژوهشگاه‌ها نیستند؟

۵ ـ چرا نخبگان بی‌مدرک دارای مدرک درجه ۴ و ۵ فرهنگی ـ هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، بن‎کارت دریافت کنند؟ نخبه‌ بودن الزاما به معنای اهل قلم بودن نیست.

۶ ـ در پایان این دستورالعمل چنین آمده‌ است: «برای دریافت درجه صلاحیت اهل قلم، صاحبان آثار «می‌بایست» اثر خود را برای بخش علمی‌ـ پژوهشی خانه کتاب ارسال کنند که برای بررسی در گروه‌های ۷۴ گانه علمی، صاحب اثر «می‌بایست» هزینه مترتب به بررسی آن را براساس آئین‌نامه پرداخت کند»!

الف ـ هر اهل قلم مگر قرار است چقدر بن‌کارت اهل قلم دریافت کند که برای آن لازم است هزینه بررسی یا داوری آثارش را پرداخت کند؟ چقدر باید پرداخت کند؟ این تعرفه چگونه مشخص می‌شود و در کجا اعلام شده؟ ـ در چند سال  اخیر، بن‌کارت‌های ۲۰۰ یا ۲۵۰ هزارتومانی صرفا یک نوبت و آن هم در نمایشگاه کتاب در اختیار اهالی قلم قرار می‌گرفته‌ است.

ب ـ در این مدت زمان کوتاه باقی‌مانده  تا نمایشگاه کتاب تهران، چقدر فرصت این بررسی‌ها وجود دارد؟

۷ـ در این دستورالعمل آمده‌ است: «ویراستاران و تصویرگران با حداقل ۱۰ جلد اثر که در تولید محتوا ۵۰ درصد نقش داشته‌اند و نام و نام‌خانوادگی آن‌ها بر روی جلد و فیپای کتاب ثبت شده است مشمول دریافت بن‌کارت می‌شوند»!

 الف ـ یک ویراستار یا تصویرگر چگونه می‌تواند ۵۰ درصد در تولید محتوا نقش داشته باشد؟ مگر وظیفه ویراستار یا تصویرگر تولید محتواست؟ ب ـ در کجای دنیا اسم ویراستار یا تصویرگر همیشه روی جلد کتاب آورده می‌شود (مگر کتاب‌های تصویرمحور یا ادیتورهای مجموعه‌ها).

 ب ـ برخی از ناشران یا ناشرنماها سال‌هاست اسامی آشنایان و نزدیکان خود را به عنوان ویراستار در کتاب می‌آورند و احتمالا همچنان هم خواهند آورد، آیا صرفاً بر همین اساس، این قبیل ویراستارها مشمول دریافت بن‌کارت می‌شوند؟

۸ـ کسانی چون اعضای پژوهشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و ... هر سال از طریق وزارتخانه‌ها یا سازمان‌های خود بن‌کارت خرید کتاب در نمایشگاه دریافت می‌کنند، پس چه لزومی دارد که وزارت ارشاد هم به آن‌ها بن خرید کتاب بدهد؟ ـ به نظر می‌رسد وظیفه اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه ارائه تسهیلات، بیشتر باید معطوف به حمایت از اهالی قلمی باشد که به صورت آزاد به نویسندگی یا ترجمه اشتغال دارند، نه کسانی چون اعضای پژوهشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها.

ـ جشنواره‌های «گام اول» و «کتاب فصل» سال‌هاست که دیگر برگزار نمی‌شود

۹ـ برای این‌که شما بتوانید بن کتاب دریافت کنید باید ابتدا به عنوان اهل قلم شناخته شوید. پیش از این شیوه‌نامه و شرایط قرار گرفتن در زمره اهالی قلم در سایت اهل قلم آمده بود ـ برای مثال دارا بودن دو عنوان کتاب گروه بزرگسال یا سه عنوان کتاب گروه کودک و نوجوان برای دریافت کارت اهل قلم کافی بود. این شیوه‌نامه مدتی است از روی سایت اهل قلم برداشته شده‌ است!

در دستورالعملی که دیروز منتشر شده، برای مثال چنین آمده‌ است: نویسنده و مترجم کتاب بزرگسال با حداقل ۱۰ عنوان اثر، نویسنده و مترجم کتاب کودک و نوجوان با حداقل ۱۵ عنوان اثر، مشمول دریافت بن‌کارت می‌شود؛ آیا اکنون ملاک‌های قرار گرفتن در زمره اهل قلم نیز همین ملاک‌هاست؟ یا همان شیوه‌نامه سال‌های گذشته؟

۱۰ـ امیدوارم این دستورالعمل، ملاک بیمه اهل قلم قرار نگیرد چرا که در این صورت، بسیاری از افراد واجد صلاحیت اهل قلم، براساس این ملاک‌های صوری نادرست، مشمول بیمه اهل قلم نمی‌شوند.

۱۱ـ به نظر نمی‌رسد برای تدوین این دستورالعمل، چندان کار کارشناسانه‌ جدی انجام شده باشد؛ و اگر قرار بود این دستورالعمل پس از ماه‌ها به این صورت تدوین شود، بهتر بود زودتر اعلام می‌شد یا بهتر بود امسال نیز از همان شیوه‌نامه نادرست سال‌های گذشته استفاده می‌شد.

۱۲ـ گذشته از درستی یا نادرستی دلایل یا شیوه‎‌های چنین یارانه‌هایی، اگر حتی همه ۱۴ هزار عضو اهل قلم که طبق شیوه‌نامه پُر از اشکال قبلی، درست یا نادرست، جزء اهل قلم شمرده شده بودند هم  قرار بود نفری ۲۰۰ هزار تومان بن‌کارت الکترونیکی خرید کتاب دریافت کنند، جمع این مبلغ کمتر از سه میلیارد تومان می‌شد. بودجه‌ای که در سال‌های گذشته صرف یارانه‌های فرهنگی می‌شد در مجموع،  ۲۵ میلیارد تومان بود ـ سه میلیارد تومان چند درصد از ۲۵ میلیارد تومان است؟ اساساً سه یا پنج میلیارد تومان، در بودجه‌های فرهنگی وزارت ارشاد چقدر مهم است (مقایسه کنید با مبالغی که صرف برگزاری نمایشگاه‌های استانی یا ... می‌شود)

۱۳ـ تجربه نشان می‌دهد که مشخص کردن اهالی قلم و حتی رتبه‌بندی آن‌ها، کار دشوار ـ و حتی در مواردی نشدنی ـ است ـ و گاهی هم بیهوده؛ تجربه همچنین نشان می‌دهد که ارائه این‌گونه تسهیلات، به ویژه به شیوه فعلی، به ‌هدر دادن بخش قابل توجهی از مبلغ ناچیزی است که برای حمایت از اهالی قلم، در اختیار وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد. برای اصلاح این رویه‌های کمی‌گرایانه و گنگ (و در نتیجه ناعادلانه) هیچ راهی نیست جز تغییر رویکرد و سیاست‌های مدیران فرهنگی به موضوع «یارانه» و «تسهیلات» دولتی.

(متذکر می‌شوم علی‌رغم اعلام رسانه‌ای این دستورالعمل و ارجاع متقاضیان به این سایت، هنوز بر روی سایت اهل قلم، گزینه‌ای برای ثبت نام و پیگیری آن‌چه در این دستورالعمل آمده فعال نشده است)