عصر ایران- امروز 21 فوریه (دوم اسفند) به عنوان «روز جهانی راهنمایان جهان‌گردی» نام گذاری شده است. عصر ایران به همین مناسبت یادداشت دکتر منوچهر جهانیان رییس دانشکدۀ علوم گردش‌گری دانشگاه علم و فرهنگ ( و عضو هیأت مدیرۀ انجمن علمی گردش‌گری ایران) را منتشر می‌کند:

خواست ‌ها، آمال، آرزوها، نیازها و مطالبات گردش‌گران در سطح جهان همواره در حال تغییر و توسعه است و مقاصد گردش‌گری از این حیث برای راضی نگه‌داشتن گردش‌گران و افزایش سهم خود از پذیرش گردش‌گران با یکدیگر رقابت می‌کنند و بدین‌منظور خدماتی جدید و منحصر‌به‌فرد ارائه می‌کنند و در این میان راهنمایان گردش‌گری به‌عنوانِ نماینده‌ای از جامعۀ مقصد، نقش بسیار کلیدی و مهم در رضایت گردش‌گران و تمایل به بازدید دوباره از مقصد ایفا می‌کند.

شناخت و آگاهی بیشتر، حضور در میان مردمان و فرهنگ‌های مختلف، آشنایی با جاذبه‌های ناشناخته و کشف زوایای پنهان عالم هستی و گسترش روابط بینافرهنگی میان مردمان و جوامع مختلف بشری از ویژگی‌های گردش‌گری نوین است.

فرهنگ و ابعاد متنوع آن در حوزۀ دیپلماسی عمومی نقش و اهمیت تأثیرگذاری در توسعۀ تعاملات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.

از‌جملۀ نمودهای بارز تعاملات فرهنگی شکل‌گرفته در حوزۀ گردش‌گری، تنوع گونه‌ها و جذابیت‌های فرهنگی، تاریخی، طبیعی و همچنین جاذبه‌های مصنوع است و درصورتی‌که موردتوجه جدی متولیان حوزۀ دیپلماسی عمومی قرار گیرد، می‌تواند نقش و اهمیت موثری در روابط و تعاملات با سایر مناطق مختلف جهان ایفا کند.

مهم‌ترین هدف و وظیفۀ دیپلماسی عمومی تأثیرگذاری، اطلاع‌رسانی و تحت‌تأثیر قرار‌دادن افکار عمومی کشورهای دیگر است و ازجمله ابزار اصلی آن نیز انتشار متن، تصاویر، ذهنیت‌ها، مبادلات فرهنگی، درک شناخت و آگاهی است که در مناطق مختلف و به‌واسطۀ حضور در میان جوامع بومی و محلی کسب می‌کنند.

دیپلماسی عمومی در عالی‌ترین سطح خود بسترساز تعامل فرهنگ‌ها و تمدن‌هاست و بهترین ابزار شناختن فرهنگ دیگران، شناساندن فرهنگ خویش به دیگران و تعاملات بینافرهنگی است که در توسعۀ روابط بین‌المللی نقش و اهمیت بسزایی دارد.

بر این اساس راهنمایان گردش‌گری به‌عنوانِ سفیران فرهنگی می‌توانند نقش موثر و سازنده‌ای در توسعۀ روابط فرهنگی و گردشگری میان مردمان جوامع محلی، گردشگران و دولت‌های میزبان و مهمان داشته باشند.

در سال 1985 برای اولین بار «سالنامه تحقیقات گردشگری» به نقش و اهمیت راهنمایان تور اشاره کرد. مطالعات بسیاری پیرامون اهمیت راهنمایان گردشگری انجام گرفته است؛ اما باید به این نکته توجه داشت که راهنمایان گردشگری صرفاً راهنمای تور نیستند؛ بلکه در شناخت و آگاهی‌بخشی به گردشگران و توسعۀ روابط و همکاری‌های فرهنگی، گردشگری و دیپلماسی عمومی می‌توانند نقش‌آفرین باشند.

البته نقش راهنمایان محلی و ارگان‌های متولی در حوزۀ گردشگری نیز نباید نادیده گرفته شود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد، نقش و عملکرد راهنمای گردشگری چنان حائز اهمیت است که عملکرد نامطلوب وی، سبب بروز نارضایتی گردشگران شده و در‌نتیجه برداشت منفی در تجربه آنان پیرامون سفر به همراه خواهد داشت. ممکن است تصویر نازیبایی از آن کشور و مردمان آن در ذهن آنان نقش بسته و به گونه‌ای غیرواقعی منعکس گردد.

از‌این‌رو راهنمایان در تجربه‌اندوزی گردشگران، افزایش سطح لذت و رضایتمندی و نیز درک و شناخت فرهنگی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. دربارۀ نقش و اهمیت راهنمایان گردشگری و حضور آنان در تورهای گردشگری و تعهدات آنان برای مشارکت در برنامه‌ها و فعالیت‌های گردشگری صرفاً مادی نبوده و عناصر غیرمادی از اهمیت بیشتری برخوردارند.

در مطالعات گردشگری راهنمایان به‌عنوانِ یکی از عناصر پایداری فرهنگی در نظر گرفته شده‌اند. راهنمایان ازجمله عاملان برای معرفی و بهتر شناساندن محیط و مقصد محسوب می‌گردند. نقش راهنمایان به‌عنوانِ ارائه‌کننده اطلاعات، تسهیل‌کننده روابط اجتماعی و میان‌فرهنگی، انگیزانندۀ حفظ ارزش‌ها، مفسر محیط طبیعی و فرهنگی و تسهیل در روابط بینافرهنگی و تعاملات انسانی نقش و اهمیت آنان را دوچندان می‌کند.

در کنار آن می‌توان به سایر نقش‌های راهنمای گردشگری ازجمله آموزش، نقش نمایندگی و رهبری گروه، ایجادکننده امنیت، روابط عمومی، حل‌کننده مشکل، مشاور و معتمد اشاره کرد.

بين دو متغير اعتماد گردشگران و تمايل به سفر مجدد، همبستگي قابلِ‌ملاحظه و معني‌داري مشاهده مي‌شود و هرچه ميزان اعتماد گردشگران نسبت به یک مقصد گردشگری بالا رود، تمايل گردشگران به سفر مجدد به ايران نيز افزايش مي‌يابد و یک راهنمای گردشگری بیش از اینکه مفسر و تشریح‌کننده ویژگی‌های محیطی مقصد گردشگری باشد، یک شخص قابلِ‌اعتماد برای ایجاد انگیزه، باور، اعتقاد، امید، کسب تجربه و نگرش افراد از سفر و گردشگری است.

راهنمای گردشگری بیش از آنکه حضور فیزیکی دارد، دارای نقش ذهنی و فرهنگی بسیار باارزش است. راهنمای گردشگری در حقیقت فردی است که می‌تواند در تجربه‌اندوزی گردشگران نقش بسزایی ایفا کند.

کوهن ازجمله محققانی است که اولین بار به اهمیت و نقش راهنمایان گردشگری اشاره کرد. در نگاه وی دو نقش مهم می‌توان برای راهنمایان گردشگری به‌صورت‌ویژه تعیین کرد: واسطۀ اجتماعی و فرهنگی.

واسطۀ اجتماعی ایجاد ارتباط شخص با گردشگران در یک محیط اجتماعی است و واسطۀ فرهنگی به تبادل و تعامل فرهنگی میان گردشگر و راهنما تأکید می‌کند که یک ارتباط میان فرهنگی بین گردشگر و راهنما - بین فرهنگ گردشگر و فرهنگ راهنما به‌عنوانِ نمایندۀ مقصد - ایجاد می‌گردد.

در گذشته که سفرها به صورت گسترده و اصطلاحاً انبوه انجام می‌گرفت، گردشگر در اندیشه تجربه و کسب آگاهی از سفر نبوده است؛ اما پس از گذشت زمان در دنیای مدرن با گردشگرانی مواجه می‌شویم که در جستجوی عناصر زیبایی‌شناختی هستند، گردشگر نگاه دقیق‌تری پیدا کرده، تجربه و کسب رضایت اهمیت بیشتری یافته و دانش‌اندوزی ازجمله انگیزه‌ها و دلایل سفر از نگاه گردشگر محسوب می‌شود.

به گفتۀ محققان، «گردشگری به‌مثابۀ یک زندگی است که می‌تواند آموخته‌های بی‎شماری برای انسان به همراه داشته باشد.» در عصر حاضر گردشگری به‌عنوانِ یکی از مهم‌ترین جوانب زندگی افراد نگریسته شده و در سطح بین‌المللی بسیار حائز اهمیت است و امروز به‌عنوانِ یکی از بارزترین جریان‌ها در سطح بین‌المللی مطرح می‌گردد. در‌حالِ‌حاضر اهداف توسعۀ بین‌المللی گردشگری در راستای تحقق پایداری است. پایداری در همه جوانب اقتصادی، سیاسی، زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی. ارائه الگوهای پایدار تولید و مصرف، محافظت زیست‌محیطی، فرهنگی و اجتماعی، ازجمله رویکردهای پایداری در توسعۀ بین‌المللی گردشگری محسوب می‌شود.

در دنیایی که گردشگر با آگاهی و کسب تجربه به سفر می‌رود، در دنیایی که سفر به‌عنوانِ ابزار و وسیله‌ای برای بازیابی روحی و روانی انسان تلقی می‌گردد و در پی گمشدۀ خود که همانا خویشتن خود است، می‌باشند و سیر در افاق و انفس و پی‌بردن به جمال و ذات جلال ازجمله اهداف گردشگری نوین است که هم نقش و اهمیت سفر و گردشگری و هم نقش هدایت سفر و گردشگری را که بر عهدۀ راهنمایان است، برجسته‌تر می‌کند.

از آنجا‌که گردشگران شبیه هم نبوده و با هم تفاوت دارند، لذا نوع رفتار و عملکرد راهنمای گردشگری بیش‌از‌پیش معلوم می‌گردد. راهنمایان گردشگری علاوه بر مهارت‌های ارتباطی و آگاهی به تاریخ و ویژگی‌های مقصد گردشگری، بایستی انگیزه و تعهد بالایی در قبال گردشگران داشته و بتوانند نقش بسزایی در ایجاد تجربه دل‌انگیز و لذت‌بخش در میان گردشگران ایفا کنند.

القای مبانی و مفاهیم پیرامون مقصد، ارزش‌های فرهنگی، فرهنگ عامه، آداب‌و‌رسوم مقصد به گردشگران، ایجاد انگیزه و حس و القای مثبت در گردشگران نسبت به مقصد گردشگری، ایجاد آگاهی و اطلاعات موردنیاز عمیق با هدف تأمین پایداری، می‌تواند گردشگران را بیش‌از‌پیش به مقصد و تجربه کسب‌شده راضی و خشنود کند.

راهنمایان گردشگری به همان اندازه که می‌توانند نقش مثبت ایفا نمایند، می‌توانند اثر مخرب هم داشته باشند.

اطلاعات نادرست، نداشتن مهارت در برقراری ارتباط با گردش‌گران و بی توجهی به ارزش‌های فرهنگی منطقه، ازجمله عناصری است که فرآیند ایجاد آگاهی را با مشکل مواجه کرده و اطلاعات را به اشتباه به گردش‌گر انتقال می‌دهد.

ضمن تأکید بر نقش راهنمایان گردش‌گری در تحقق اهداف و نیز سیاست‌های بین‌المللی گردش‌گری، نمی‌توان نقش و جایگاه آنان را نادیده انگاشت، چراکه یکی از حلقه‌های ارتباطی ارائه‌کنندگان خدمات گردش‌گری و مقصد با گردش‌گران، راهنمایان گردش‌گری هستند.

از‌این‌رو با توجه به بالارفتن سطح آگاهی و اطلاعات گردش‌گران، توجه به اهمیت راهنمایان گردش‌گری و نقش مهم آنان در توسعۀ اهداف گردش‌گری و دیپلماسی عمومی به‌عنوانِ سفیران فرهنگی بیش‌ از‌ پیش است.

با پاس‌داشتِ روز جهانی راهنمایان گردش‌گری و تبریک این روز به راهنمایان، سفیران صلح و دوستی فرهنگ‌ها‌،امید است نقش و جایگاه آنان بیش از پیش مورد توجه سیاست‌گذاران،برنامه‌ریزان ومتولیان حوزه گردش‌گری کشور قرار گیرد.