تالاب ها را خشک نکنیم

تالاب ها نقش بسیار موثری در کاهش تغییر اقلیم دارند اما ارزیابی ها نشان می دهد که از 24 عنوان تالاب ایران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است، 37 درصد سطح آسیب پذیری زیاد، 42 درصد متوسط و 21 درصد سطح آسیب پذیری اندک دارند.

به گزارش ایرنا، تالاب ها از مهمترین اکوسیستم های طبیعی هستند، بر اساس برآوردهای صورت گرفته، ارزش اکولوژیکی آنها 10 برابر جنگل ها است، بهبود وضعیت محیط زیست در مقابله با گرد و غبار و تعادل بخشی سفره های آبهای زیر زمینی یکی از کارکردهای مهم این حوضه های آبی است که در شرایط کنونی کم آبی اهمیت بسیار زیادی دارند.

همچنین معیشت تعداد زیادی از افرادی که در حاشیه تالاب ها زندگی می ‌کنند به این اکوسیستم ارزشمند وابسته است، به عنوان مثال معاش 70 هزار نفر در اطراف تالاب هامون، 12 هزار نفر در هورالعظیم و پنج هزار نفر در شادگان به این تالاب ها وابسته است.

علاوه بر این کارکردها، نقش بسیار زیادی در ترسیب کربن برای تالاب ها دیده شده است، آنها 3 درصد از سطح کره زمین را به خود اختصاص داده اند اما 30 درصد ترسیب کربن را برعهده دارند اگر تالاب ها تخریب شوند به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر انتشار گازهای گلخانه ای عمل خواهند کرد.

بر اساس مطالعات صورت گرفته تالاب هایی که تا امروز در دنیا خشک شده اند به اندازه ١٠ درصد سوخت های فسیلی گاز CO2 تولید می کنند و بر این اساس تاثیر زیادی بر تغییر اقلیم دارند، در تعدیل تاثیرات آن مانند سیل، خشکسالی و تامین منابع آبی نقش ‌آفرین هستند به عنوان مثال تالاب‌های ساحلی به عنوان یک مانع در مواجهه با توفان ها بسیار ارزشمند عمل می کنند.

بر این اساس شعار امسال روز جهانی تالاب ها که دوم فوریه مصادف با 13 آبان است، 'ما در مواجهه با تغییر اقلیم ناتوان نیستیم ' تعیین شده است. توجه روز جهانی تالاب ها به موضوع تغییر اقلیم نشاندهنده این است که تالاب ها چه نقشی می‌توانند در زمینه تغییر اقلیم بر عهده بگیرند.

با تمام فواید و کارکردی که برای تالاب ها دیده شده اما متاسفانه وضعیت این حوضه های آبی در جهان مناسب نیست و از سال 1970 تاکنون 35 درصد از تالاب‌های دنیا خشک شده اند.

با توجه به اهمیت موضوع، دوم فوریه سال 1971 در شهر رامسر در شمال ایران قدیمی ترین معاهده محیط زیستی با عنوان کنوانسیون رامسر شکل گرفت که هدف آن حفاظت از تالاب های جهان بوده است، در آن سال 18 کشور به آن پیوستند و امروز ١٧٠ کشور عضو این کنوانسیون هستند؛ همچنین 2337 تالاب جهان در آن به ثبت رسیده است. ایران هم 24 عنوان در قالب 35 تالاب را در این کنوانسیون به ثبت رسانده است؛ یک و نیم میلیون هکتار از 3 میلیون هکتار تالاب های کشور در کنوانسیون رامسر ثبت شده است.

در کنوانسیون رامسر فهرستی با عنوان ' مونترو' وجود دارد که تالاب هایی که تا حدودی کاربری خود را از دست داده اند در آن فهرست به ثبت می رسند؛ اکنون 6 تالاب ایران از جمله ارومیه و هامون در این فهرست قرار دارند البته این به معنای خروج کامل از «رامسر سایت» نیست بلکه کشورها بعد از بهبود بخشیدن آن تالاب ها می توانند آن را از فهرست مونترو خارج کنند.

وضعیت تالاب های ایران که رامسر سایت ثبت شده اند نیز چندان مناسب نیست بر اساس نتایج پروژه ارزیابی آسیب پذیری رامسر سایت های ایران، 37 درصد از آنها دارای سطح آسیب پذیری زیاد ، 42 درصد سطح آسیب پذیری متوسط و 21 درصد دارای سطح آسیب پذیری اندک هستند.

حمید ظهرابی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه 3 درصد سطح جهان را تالاب‌ها تشکیل می‌دهند، گفت: ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و یک و هشت دهم درصد مساحت آن را تالاب تشکیل می دهد؛ برای کشوری مانند ایران حفاظت از این اکوسیستم های آبی ارزشمند بسیار حائز اهمیت است از این رو هر ساله در روز جهانی حفاظت از تالاب ها مراسمی با هدف ارتقای آگاهی برای حفاظت از آنها برگزار می‌ شود که امسال این مراسم در بندر خمیر خواهد بود.

وی با تاکید بر اینکه آب عامل اصلی حیات تالاب ها است افزود: نیاز آبی ٢٧ تالاب در کشور مشخص و برای تامین به وزارت نیرو ابلاغ شده و نیاز آبی ٢٠ تالاب دیگر در دست مطالعه است و برای ١٤ تالاب نیز هنوز کاری انجام نشده است.

وی درباره تامین حقابه تالاب ها گفت: با توجه به شرایط منابع آبی کشور، برای تامین کامل حقابه تالاب ها فاصله زیادی داریم اما برای اینکه این فاصله کاهش یابد سیستم نظارت و پایش را در برخی تالاب های کشور فعال کردیم تا بر اساس آن میزان آب تخصیص یافته را رصد کنیم.

وی ادامه داد: سازمان حفاظت محیط زیست از چند سال گذشته تلاش دارد تا حفاظت و مدیریت از تالاب ها را به شکل درست پیش ببرد که در این راستا برنامه های مدیریتی خود را براساس نوع مدیریت مشارکتی و متکی بر جوامع محلی و تمام ذینفعان و در راستای توسعه پایدار شکل داده است.

ظهرابی تاکید کرد: در راستای حفاظت و احیای تالاب ها اکنون برای 14 تالاب کشور برنامه مدیریت زیست بومی تصویب شده، برنامه هفت تالاب تدوین شده و در مرحله تصویب است و برنامه 6 تالاب نیز در مرحله تدوین قرار دارد که در این برنامه ها نقش و مشارکت جوامع محلی و ذینفعان بسیار پررنگ دیده شده است.

همچنین ابوالفضل آبشت مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: تالاب ها 3 درصد مساحت کره زمین را تشکیل می دهند اما 30 درصد از کربن موجود در زمین را ترسیب می کنند یعنی از آزاد شدن 30 درصد کربن در زمین جلوگیری می کنند، در واقع با این کار مانع گرم تر شدن دمای کره زمین می شوند بنابراین نقش موثری در مقابله با تغییر اقلیم دارند.

وی ادامه داد: زمانی که تغییر اقلیم رخ دهد که رخ هم داده است، یعنی اینکه حجم زیادی کربن تولید و آنرا در جو آزاد کرده ایم، همراه با صنعتی شدن، تولید گازهای گلخانه ای نیز افزایش زیادی یافته است که ادامه این روند تغییر اقلیم را به همراه داشته که تبعات آن در کاهش برف و باران ، گرم شدن زمین، بحران های آبی شامل سیل و خشکسالی دیده می شود.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: آمارها نشان می دهد از سال 1970 وقوع سیل و خشکسالی بسیار افزایش یافته است.

وی به نقش تالاب ها در روند کاهش تغییر اقلیم اشاره کرد و گفت: تالاب ها مانند اسفنج عمل می کنند زمانی که آب زیاد است و به سیل تبدیل می شود آنرا در خود ذخیره می کنند و در زمان خشکسالی آن میزان آب را به آرامی در اختیار جوامع قرار می دهد.

آبشت افزود: همچنین تالاب های ساحلی و جنگل های مانگرو (حرا) نیز در مقابله با توفان های دریایی بسیار موثر هستند، بررسی ها نشان می دهد زمانی که در منطقه ای که جنگل های مانگرو باشد اگر سونامی یا توفانی رخ دهد فقط شاید تا چند ده متر از ساحل آسیب ببیند اما جاهایی که این جنگل ها نباشند یا آسیب دیده باشند توفان تا چند کیلومتر به خشکی نفوذ کرده و آسیب زیادی به همراه داشته است.

وی اظهار داشت: علت بروز توفان های مختلف دریایی مانند سونامی یا کاترینا تغییر اقلیم است که وجود تالاب های سالم باعث می شود بحران های ناشی از تغییر اقلیم قابل کنترل شود.

آبشت با اشاره به وضعیت تالاب های ایران گفت: 24 عنوان در قالب 35 تالاب ایران در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است که برای اولین بار پروژه ارزیابی آسیب پذیری رامسر سایت های ایران را انجام دادیم که یک کار کاملا علمی است و بر اساس آن میزان آسیب پذیری تالاب ها مشخص شده است.

وی ادامه داد: کنوانسیون رامسر قدیمی ترین معاهده زیست محیطی جهان است که در ایران و شهر رامسر شکل گرفته است و ایران به عنوان یکی از اعضای آن وظیفه دارد در راستای حفاظت از تالاب های ثبت شده در این کنوانسیون، بهره بر داری خردمندانه از تالاب ها و همکاری با کشورهای همسایه برای حفظ و احیای تالاب های بین مرزی مانند هامون و هورالعظیم تلاش کند.

آبشت گفت: وسعت تالاب های ایران 3 میلیون هکتار است که از این میزان 1 و نیم میلیون هکتار در رامسر سایت به ثبت رسیده است این یعنی اینکه 50 درصد تالاب های ایران در این کنوانسیون ثبت شده است در واقع تالاب هایی که از تنوع زیستی بالا و ارزش بین المللی برخوردار هستند در این سایت ثبت می شوند که این مساله وظیفه ما را سنگین تر می کند از این رو باید به طور مداوم رصد شوند.

وی افزود: بر این اساس دو سال پیش پروژه ارزیابی آسیب پذیری رامسر سایت های ایران در سه حوزه زیستگاه ، گونه و جامعه محلی ساکن در اطراف تالاب ها آغاز شد که بر اساس آن میزان آسیب پذیری تالاب های ثبت شده در رامسر سایت به دست آمد.

آبشت گفت: بر این اساس مشخص شد 37 درصد تالاب های ثبت شده دارای سطح آسیب پذیری زیادی هستند یعنی در شرایط تهدید جدی قرار دارند مانند تالاب های هامون، ارومیه، انزلی، بختگان، پریشان، گاوخونی، شادگان، پارک ملی بوجاق ، 42 درصد دارای سطح آسیب پذیری متوسط هستند اما نیاز به توجه بیشتری دارند تا به شرایط بحرانی نرسند مانند تالاب های یادگارلو، آلاگل، خورخوران، رودگز و رود حرا، امیرکلایه، گمیشان، قوری گل، کانی برازان، میانکاله و قوپی بابا علی و 21 درصد در شرایط خوبی با سطح آسیب پذیری اندک قرار دارند که تالاب های شیدور، فریدونکنار، چغاخور، رود شور شیرین و حرای میناب، خلیج گواتر و هورباهو از این دست تالاب ها هستند.

وی تاکید کرد: در واقع با توجه به بهره برداری بیش از حد از منابع آبی ، باید تلاش کنیم تا تالاب هایی که اکنون در شرایط خوبی قرار دارند به سمت بحرانی شدن پیش نروند.