مدت‌هاست که حرف زدن از ویژگی‌ها و فواید کتاب الکترونیک تازگی خود را از دست داده، اما سال‌ها پس از ظهور این پدیده، مردم کشورهای مختلف جهان چگونه با آن برخورد می‌کنند؟

به گزارش بی بی سی، همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب فرانکفورت، که از آن به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین نمایشگاه کتاب جهان نام برده می‌شود، اتحادیه ناشران و کتابفروشان آلمان، نتایج یک نظرسنجی در زمینه کتاب‌های الکترونیک در این کشور را منتشر کرده که فروش فوق‌العاده این کتاب‌ها را نشان می‌دهد.

در این نظرسنجی، با پرسش از حدود ۲۵ هزار نفر بالای ده سال، سعی شده نظر نمایندگان تمامی طبقات اجتماعی و اقتصادی آلمان لحاظ شود.

بر اساس نتایج این نظرسنجی، در شش ماه نخست سال ۲۰۱۸، حدود ۱۶ میلیون و هفتصد هزار نسخه کتاب الکترونیک به ارزش صد میلیون و ششصد هزار یورو در آلمان فروخته شد که نشان‌دهنده رشد ۱۶.۷ درصدی در این حوزه است.

این اولین بار است که بازار کتاب آلمان چنین فروشی در زمینه کتاب‌های الکترونیک را تجربه می‌کند. این فروش، شامل فروش کتاب‌های درسی یا آثار اداری و مرتبط با حرفه‌ها نیست.

علاوه بر میزان فروش، تعداد خریداران کتاب‌های الکترونیک نیز افزایش داشته است؛ به گونه‌ای که دو میلیون و هفتصد هزار آلمانی در این مدت کتاب الکترونیک خریده‌اند و این آمار حاکی از افزایش ۶.۱ درصدی نسبت به آمار مدت مشابه در سال ۲۰۱۷ است.

به این ترتیب، به طور متوسط هر یک از این خریداران در این مدت، ۶.۲ کتاب الکترونیک خریده‌اند، یعنی بیش از یک کتاب الکترونیک در ماه.

این در حالی است که در سال گذشته میلادی، ۲۹.۱ میلیون کتاب الکترونیک در آلمان فروخته شد که نشان‌دهنده افت فروش در این حوزه بود. همچنین در این سال، بیشتر خریداران آلمانی، کتاب‌های الکترونیک ارزان قیمت را انتخاب کرده بودند.

اتحادیه ناشران و کتابفروشان آلمان درباره رشد و رونق بازار کتاب‌های الکترونیک این کشور در شش ماه نخست سال ۲۰۱۸ توضیح نداده، اما بررسی قیمت کتاب‌های الکترونیک آلمانی از کاهش ۴.۳ درصدی قیمت‌ها نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد.

چه نوع کتاب الکترونیک و چه خریدارانی؟

بررسی وضعیت فروش کتاب‌های الکترونیک در دیگر کشورهای اروپایی، علاوه بر تأیید رونق بازار چنین کتاب‌هایی، نشان‌دهنده ویژگی‌های دیگر این بازار است.

به عنوان نمونه، بر اساس یک گزارش که در ماه مه گذشته منتشر شد، فروش کتاب‌های الکترونیک در بلژیک در سال ۲۰۱۷، به ۶۴.۶۶ میلیون یورو رسید که اغلب کتاب‌های الکترونیک فروخته شده، کتاب‌های حوزه علوم انسانی بوده‌اند. با این حال، این آمار شامل فروش کتاب‌های درسی نیز است.

هرچند که هنوز اکثریت بلژیکی‌ها ترجیح می‌دهند که کتاب چاپی بخوانند، اما به طور متوسط بودجه‌ای که هر خریدار بلژیکی کتاب الکترونیک برای خرید این نوع کتاب اختصاص می‌دهد، در حال افزایش است.

این خریداران بیشتر قشر دانشجو یا کارمندانی هستند که برای تحصیل یا شغلشان نیازمند خرید کتابند. ویژگی‌های منحصر به فرد کتاب‌های الکترونیک، مثل امکان جستجو در متن، تغییر اندازه نوشته‌ها، دسترسی آسان به فرهنگ‌های لغت، یا برداشتن برشی از کتاب و نوشتن یادداشت‌هایی در حاشیه کتاب، به آنان اجازه می‌دهد تا مطالعه و تحقیق آسانتر شود.

تحقیقات در زمینه فروش کتاب الکترونیک در بلژیک، یک نتیجه جالب دیگری نیز به دنبال دارد؛ اینکه فروش کتاب الکترونیک در دو زبان هلندی و فرانسوی متفاوت است و هلندی‌زبان‌های بلژیکی نسبت به هموطن‌های فرانسوی‌زبانان خود بیشتر مایل به خرید کتاب‌های الکترونیک هستند.

در مجموع، فروش کتاب‌های الکترونیک در بلژیک، با وجود رشد مختصر سالانه‌، شیب صعودی سال‌های اخیر خود را از دست داده و به یک ثبات تقریبی رسیده است.

ناشر-مؤلفان، پدیده بازار کتاب‌ الکترونیک

با وجود ثبات در بازار فروش کتاب‌های الکترونیک در کشورهای توسعه‌یافته غربی، هستند کشورهای در حال توسعه‌ای که در آنجا اقبال خوانندگان به این نوع کتاب‌ها شگفت‌آور شده است.

بر اساس اعلام آژانس فدرال مطبوعات و ارتباطات جمعی روسیه، سرعت رشد در بازار کتاب‌های الکترونیک این کشور افزایش یافته و در حالی که تا همین شش سال پیش، فروش این کتاب‌ها فقط یک درصد بازار کتاب روسیه را تشکیل می‌داد، اکنون این رقم به شش درصد رسیده است.

پیش‌بینی می‌شود که چنین سرعتی برای رشد فروش کتاب‌های الکترونیک همچنان تا چند سال آینده حفظ شود.

در روسیه اکنون سخن از "عصر طلایی" کتاب‌های الکترونیک است، به طوری که اصلی‌ترین توزیع‌کننده کتاب‌های الکترونیک در این کشور (LitRes) اعلام کرده که فروش کتاب‌هایش در شش ماهه نخست سال جاری میلادی، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشدی ۴۷ درصدی داشته است.

بیشترین کتاب‌های مورد اقبال در این بازار، کتاب‌های علمی-تخیلی است که اکنون میزان انتشار آنان در روسیه در قالب الکترونیک نسبت به فرمت چاپی بیشتر شده است.

همچنین رشد بالای فروش کتاب‌های الکترونیک در روسیه را باید مدیون ناشر-مؤلفان دانست که تعداد آنان طی ده سال اخیر ۱۸ برابر شده است.

توزیع آسان و به دنبال آن، وضع قیمت‌های ارزان برای کتاب، به این دسته از ناشران اجازه می‌دهد تا با بهره‌گیری از امکانات بازار الکترونیک با ناشران بزرگ و حرفه‌ای رقابت کنند.

کتاب‌ گویا، کتاب مخاطبان خاص

در کنار فروش کتاب‌های الکترونیک، باید فروش کتاب‌های گویا را نیز در نظر گرفت.

گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که هم اقبال ناشران و هم توجه خریداران به کتاب‌های گویا روز به روز در جهان به ویژه کشورهای انگیسی‌زبان بیشتر می‌شود.

به نظر می‌رسد در این زمینه نیز موضوع زبان، نقش مهمی ایفا می‌کند و هر چه زبانی مهجورتر باشد، امکان تولید کتاب‌های گویا و اقبال به آنها در آن زبان کمتر است.

بر اساس گزارشی که اخیرا در کانادا با پرسش از ۵۴ ناشر بزرگ و کوچک منتشر شده، سرعت رشد در بازار کتاب‌های الکترونیک در این کشور کاسته شده، اما میزان فروش کتاب‌های گویا رشدی چشمگیر داشته است.

یکی از دلایل توجه به کتاب‌های گویا، اهمیت دادن به افرادی از جامعه است که توانایی مطالعه کتاب را به دلایل مختلف که به توانایی‌های جسمی یا شیوه زندگی‌شان مربوط است، ندارند.

همچنین کتاب‌های گویا برای آن دسته از مخاطبانی منتشر می‌شود که در جست‌وجوی نوع خاصی از لذت کتاب هستند، مثلا همان لذتی که از شنیدن یک نمایش رادیویی برده می‌شود، یا در گذشته از نقالی‌ها برده می‌شد.
دغدغه‌ها و الزامات نشر دیجیتال

صرف نظر از تسهیلات و امکانات نشر الکترونیک، این گونه از نشر کتاب، دغدغه‌ها و الزامات جدیدی را با خود به همراه دارد.

به عنوان نمونه، چگونگی استفاده از کتاب‌های الکترونیک در کتابخانه‌های عمومی، یکی از مشکلاتی است که به تازگی گروه "پنگوئن رندوم هاوس" در آمریکا را به خود مشغول کرده است.

نفس قرض دادن کتاب الکترونیک در کتابخانه‌ها از نظر فنی امکانپذیر است، اما موضوعاتی مثل امکان قرض دادن همزمان یک کتاب الکترونیک به چند متقاضی، از نگرانی‌های مورد بررسی در این زمینه است.

همچنین برای امنیت خاطر ناشران کتاب‌های الکترونیک آمریکا، قرار شده که از ابتدای ماه اکتبر، شیوه خرید کتاب‌های الکترونیک از سوی کتابخانه‌ها تغییر کند.

در حالی که تاکنون کتابخانه‌ها می‌توانستند کتاب‌های الکترونیک را به صورت دائمی خریداری کنند، از این پس آنها باید هر دو سال یکبار با پرداخت مبلغی، مجوز قرض دادن این نوع کتاب‌ها را تمدید کنند.

مثلا کتاب الکترونیکی که پیشتر به قیمت ۶۵ دلار به طور دائمی برای یک کتابخانه خریداری می‌شد، اکنون به قیمت ۵۵ دلار برای ارائه به اعضای کتابخانه در مدت دو سال خریداری می‌شود.

همچنین کتاب‌های الکترونیک و گویا، آرامش خاطر نسبی نویسندگان و ناشران کشورهای غربی درباره حق مؤلف را تا حدودی بر هم زده است.

در حالی که این دسته از کتاب‌ها مرزهای بین‌المللی را با سهولت و سرعت بیشتری رد می‌کنند، وضع قوانین در این زمینه نیز باید فراملی‌تر از گذشته و همچنین قابل اجرا در کشورهای بیشتری باشد.

پارلمان اروپا از مدت‌ها پیش مشغول کار در این زمینه است. هرگونه دستاورد حقوقی در اروپا به دلیل تنوع کشورها و زبان‌های این قاره، می‌تواند الگویی برای نشر الکترونیک در جهان باشد.

تماشاخانه