انتقاد ایران از روسیه به دلیل کمک به تحریم نفتی ایران

نماینده ایران در هیئت عامل اوپک، مسئولیت اوپک را ایجاد توازن در بازار می‌داند و می‌گوید: «عربستان و امارات، در حال تبدیل اوپک به ابزاری برای ​آمریکا هستند و با این کار اعتبار چندانی برای این سازمان نمانده است. اوپک هم اکنون به شیر بی یال و کوپالی بدل شده که تنها نعره‌اش مانده و برای هیچکس خطری ندارد.»

گفت‎وگوهای گاه و بیگاهش در ماه‌های اخیر وی را در سرخط اخبار رسانه‌های داخلی و خارجی قرار داده است؛ فردی که در سا‌ل‌های اخیر کمتر صحبت کرده و بیشتر سعی کرده بود در سکوت، منافع ایران را در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) پیگیری کند. این روزها اما، اجحاف در حق ایران در مجامع بین‌المللی انرژی وی را وادار می‌کند که سکوت خود را بشکند. حرف‌هایی که منتقدان اعتقاد دارند نتیجه‌ای نخواهد داشت. اما خودش می‌گوید «سکوت هم بی‌شک نتیجه‌بخش نخواهد بود.»

وقتی حرف‌های منتقدان را برایش نقل می‌کنم که گفت‌وگوهایش تنها سبب می‌شود اعتبار سال‎ها مدیریتش خدشه‌دار شود، پاسخ می‌دهد: «وقتی پای منافع ایران در میان باشد آبرو چه معنایی دارد؟»

حسین کاظم‌پور اردبیلی نیازی به معرفی ندارد. گفت‌وگوی وی با شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی (شانا) را در ادامه بخوانید. نماینده ایران در هیئت عامل اوپک می‌گوید: «در برجام حساب ویژه‌ای روی روسیه، چین و اروپا باز کردیم، اما منافع این کشورها در تداوم نداشتن شعارهایشان است.»

آمارها می‌گویند تولید نفت خام عربستان برخلاف ادعای این کشور است. عربستان هم‌اکنون چه مقدار نفت خام تولید می‌کند؟

گزارش ماه  سپتامبر اوپک بر اساس منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت عربستان به ۱۰ میلیون و ۴۰۱ هزار بشکه در روز رسیده که ۳۴۳ هزار بشکه بیشتر از تعهد این کشور بر مبنای تصمیم‌گیری نشست یکصد و هفتاد و یک (نوامبر ۲۰۱۶) این سازمان است. اما آمارهای تولید نفت خام ماه‎های گذشته به‌ویژه ماه ژوئیه نبود اطمینان ما درباره آمارهای منتشر شده توسط منابع ثانویه را به‌شدت افزایش می دهد. موسسه‌های پلاتس و پترولیوم اینتلیجنس (Petroleum Intelligence Weekly) دو منبع از منابع ثانویه، تولید نفت عربستان در ماه ژوئیه را به ترتیب روزانه ۱۰ میلیون و ۶۳۰ هزار بشکه و ۱۰ میلیون و ۸۶۰ هزار بشکه اعلام کردند که به نظر می‌رسد این ارقام، با درخواست عربستان و دستکاری این دو منبع،  به روزانه ۱۰ میلیون و ۳۲۰ هزار بشکه و ۱۰ میلیون و ۲۹۰ هزار بشکه در  ماه مورد بررسی تغییر کرد. این دو منبع اعتبارشان را با این اقدام بی سابقه از دست دادند. این که چرا عربستان اقدام به این کار کرده است کاملاً روشن است، زیرا چشم‌اندازهای کوتاه‌مدت بازار نفت برای سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که بازار دوباره به دلیل افزایش تولید آمریکا در وضع مازاد قرار می‌گیرد، عربستان نمی‌خواست متهم به برهم ریختن تراز بازار، کاهش قیمت نفت و افزایش دوباره ذخیره‌سازی نفت کشورهای سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (او‌ئی‌سی‌دی) شود.

آیا تولید نفت عربستان به ۱۲ میلیون بشکه در روز می‌رسد؟

باید اندکی صبر کرد. مصرف نفت داخلی عربستان شامل بخش پالایشگاهی و سوزاندن مستقیم در بخش نیروگاهی در تابستان به دلیل الگوهای مصرف فصلی بالا می‌رود، اما در سوابق عملکرد تولید نفت خام عربستان هیچگاه رقم ۱۱ میلیون بشکه در روز ثبت نشده است. عربستان برای این‌که نشان دهد مقدار تولید نفت این کشور ۱۲ میلیون بشکه در روز است باید از سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام خود که طبق تازه‌ترین آمار در ماه ژوئن حدود ۲۴۰ میلیون بشکه گزارش شده است، استفاده ‌کند که این کار سابقه دارد. عربستان پیش از این در زمان اشغال کویت توسط عراق و همچنین برکناری صدام حسین آن را انجام داده  بود. طبق گزارش موسسه جودی (JODI)، حجم ذخیره‌سازی نفت‌خام عربستان تا پایان سال ۲۰۱۵ روندی افزایشی داشته و به ۳۲۵ میلیون بشکه رسیده بوده است. این روند در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ معکوس شد و بخشی از عرضه نفت خام این کشور در این سال‌ها که بیشتر از ارقام تولید نفت خام گزارش شده که به ترتیب روزانه ۱۰ میلیون و ۴۰۶ هزار بشکه و ۹ میلیون و ۹۵۴ هزار بشکه بوده از محل ذخیره‌سازی نفت خام بوده است، به‌طوری که حجم ذخیره‌سازی نفت خام این کشور با ۸۰ میلیون بشکه کاهش در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، در پایان سال ۲۰۱۷ به ۲۴۵ میلیون بشکه رسیده است. این مقدار ذخیره‌سازی نفت خام، برای هشت ماه با برداشت روزانه یک میلیون بشکه پاسخگوست. افزون بر این، عربستان با استفاده از ظرفیت مازاد تولید خود می‌تواند تولید نفت خام خود را به تدریج و کمتر از ۹۰ روز به ۱۱ میلیون بشکه در روز برساند که البته این کار سبب کاهش ظرفیت مازاد عرضه این کشور نیز خواهد شد و بر قیمت‌های نفت تأثیر افزایشی خواهد داشت.

البته این موضوع را هم باید اضافه کنم. هیئتی از وزارت انرژی و وزارت خارجه آمریکا در سفر ماه ژوئن به عربستان با دست پر به کشور خود برگشتند و قرار شد  تولید نفت عربستان از ماه اکتبر با افزایش همراه شود، اما حداکثر توان تولید این کشور همان میزانی است که در ماه ژوئن و ژوئیه تولید کرده است.

در نشست کمیته نظارتی وزارتی مشترک (JMMC) در ماه ژوئیه، اجازه افزایش تولید ۱۵۰ هزار بشکه در روز به روسیه، ۱۰۰ هزار بشکه در روز به امارات و ۸۵ هزار بشکه در روز به کویت داده شد، آیا افزایش تولید به همین ارقام ختم می‌شود؟

این یک تخلف آشکار در JMMC است،‌ زیرا JMMC اجازه توزیع مازاد پایبندی‌ها یا افزایش تولید کشورها را ندارد و تنها یک نهاد نظارتی است. هم‌اکنون همه کشورها تقریباً در افزایش تولید آزاد هستند، به گونه‌ای که تولید نفت خام لیبی در ماه اوت به ۹۲۶ هزار بشکه در روز و نیجریه به یک میلیون و ۷۲۶ هزار بشکه در روز رسیده است و عراق هم بدون توجه به میزان تعهد خود، دائم در حال افزایش تولید است. تولید نفت خام عراق در ماه اوت ۴ میلیون و ۶۴۹ هزار بشکه در روز بوده که ۸۸ هزار بشکه در روز بیشتر از تولید مرجع ماه اکتبر ۲۰۱۶ است. در این شرایط با توجه به این که تولید نفت ایران کماکان ادامه دارد و بازار نفت تقریباً در وضع متوازنی قرار گرفته، افزایش تولید نفت این کشورها به معنای افزایش ذخیره‌سازی‌های نفت خام کشورهای عضو او‌ئی‌سی‌دی و آمادگی برای جایگزینی کاهش صادرات نفت خام ایران است. این در حالی است که کاهش ذخیره‌سازی‌های نفت خام کشورهای عضو او‌ئی‌سی‌دی مهمترین هدف توافق اوپک و غیراوپک در پایان سال ۲۰۱۶ بوده است. بر اساس گزارش ماه سپتامبر اوپک، ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت کشورهای عضو او‌ئی‌سی‌دی در ماه ژوئیه نسبت به ماه پیش یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه افزایش یافته و به ۲ میلیارد و ۸۳۰ میلیون بشکه رسیده که ۱۹۴ میلیون بشکه کمتر از  مدت مشابه پارسال و ۴۳ میلیون بشکه کمتر از میانگین پنج سال گذشته است. با توجه به افزایش خیره‌کننده تولید نفت غیراوپک به‌ویژه آمریکا  در صورت ادامه این روند تولید از سوی برخی از اعضای اوپک، بدون تردید بار دیگر به  ذخیره‌سازی‌های تجاری نفت کشورهای عضو او‌ئی‌سی‌دی افزوده می‌شود و قیمت نفت بار دیگر روند کاهش خواهد داشت، البته هم اکنون به دلیل انتظارهای آینده و نگرانی از حذف نفت ایران و تداوم کاهش تولید نفت خام ونزوئلا، روند افزایش در پیش گرفته است.

همانطور که در صحبت‌هایتان اشاره کردید تولید نفت عراق بدون توجه به تعهدهای خود در حال افزایش است، واکنش اعضای اوپک به افزایش تولید این کشور چه خواهد بود؟ و آیا روند افزایشی تولید نفت عراق حفظ می‌شود؟

تولید نفت عراق به دلیل حضور شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و آمریکایی در این کشور دائما در حال افزایش است. البته آخرین گزارش وود مکنزی در ماه سپتامبر حاکی از تثبیت تولید نفت این کشور در سطح ۴ میلیون و ۴۸۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ است، اما درباره برخورد با عراق هم باید گفت اوپک سازمانی است که سازوکار تحقق تصمیم‌های آن متکی بر اراده سیاسی کشورهاست و سازوکاری برای تنبیه یا جریمه اعضا ندارد.

تذکرات موردی شما به عربستان و گاه روسیه چقدر در میزان تولید این کشورها تأثیرگذار بوده است؟

آنچه من در هشدارها گفته‌ام گوناگون است. از یک‌سو، روسیه و عربستان به بهانه متوازن‌سازی بازار جهانی نفت به دنبال  تصاحب بخشی از سهم ایران هستند و از سوی دیگر برخی اعضای اوپک، دست در دست آمریکا برای ضربه زدن به برخی بنیانگذاران این سازمان تلاش می‌کنند. در واقع تلاش آقای ترامپ برای ممانعت از حضور ایران در بازارهای جهانی نفت خام سبب گروگان‌گیری بازار  از سوی روسیه و عربستان که تمایل زیادی هم به قیمت‌های پایین نفت ندارند، شده است.

هشدارهای گاه و بیگاه ما، ممکن است در کوتاه‌مدت تغییری در رفتار کشورها نداشته باشد، زیرا هر کشوری تلاش می‌کند نفت را در قیمت بالا بفروشد تا درآمدش افزایش یابد، اما بی‌شک این هشدارها و نحوه برخورد عربستان و روسیه با ایران در تاریخ ثبت خواهد شد و آیندگان خواهند فهمید برخلاف ایران که برای ثبات بازار نفت و عرضه مطمئن انرژی به مصرف کنندگان تلاش کرده است عربستان و روسیه به استقبال تحریم یکی از تولیدکنندگان اوپک رفته است. رفتار قلدرمآبانه آمریکا هم بی‌شک به ایران یا ونزوئلا ختم نخواهد شد، همانگونه که با عراق و کویت خاتمه پیدا نکرد. این را هم باید بگویم که ما هیچگاه از تلاشهایمان دست برنمی داریم و برای احقاق حق ایران تلاش خواهیم کرد.

با توجه به این که تولید نفت عربستان و روسیه افزایش یافته، بنابراین هشدارهای شما تأثیری در تولید این کشورها نداشته است.

تذکرات ما برای افزایش تولید نفت از سوی این کشورها اگرچه بازدارنده نبود، اما سکوت هم بی‌شک چاره کار نیست و نخواهد بود. هدف این کشورها، حداکثر‌سازی تولید و صادرات نفت خام در محدوده قیمت ۷۵ تا ۸۰ دلار برای شخص نفت خام برنت است. یعنی درآمد بیشتر با افزایش تولید کمتر. افزایش قیمت نفت اما بی‌شک به نفع مصرف‌کنندگان نیست و کشورهایی مانند ژاپن، هند، چین و حتی اروپا باید هزینه فروش تسلیحات و هواپیما آمریکا به کشورهایی مانند عربستان و روسیه را با افزایش قیمت انرژی و حامل‌های آن پرداخت کنند. در واقع آمریکا با بالا بردن قیمت نفت می‌تواند پول حاصل از فروش تسلیحات به عربستان و یا هواپیما به روسیه را زودتر وصول کند.

آیا دلیل نزدیک شدن روسیه به عربستان، نزدیکی این کشور به آمریکاست؟ 

بدون تردید یکی از دلایل این موضوع است، زیرا حمایت آمریکا از سعودی‌ها با پوشش و ابزار قیمت انجام می‌شود و روسیه هم با نزدیک شدن به این کشور تلاش دارد از شرایط موجود به بهترین نحو استفاده کند، یعنی هم نفت را با قیمت بالاتر می‌فروشد و هم گاز را. در این شرایط نه تنها سبب تضعیف اقتصاد رقبای اصلی‌اش می‌شود، بلکه با تولید کمتر، درآمد بیشتر را به دست می‌آورد.

بسیاری از کارشناسان داخلی و بین‌المللی به صفر رساندن صادرات نفت ایران را غیر ممکن می‌دانند، نظر شما در این باره چیست؟

معتقدم در شرایط کنونی به صفر رساندن صادرات نفت ایران تا ماه نوامبر حتی با حداکثرسازی تولید از سوی کشورهایی مانند عربستان و روسیه، عملیاتی نیست، مگر این که عربستان و حتی اروپا از ذخایرشان برداشت کنند. در واقع تا زمانی که تولید نفت کشورهایی مانند عربستان و روسیه افزایش نیابد، روند صعودی قیمت نفت حفظ شود و برداشت از ذخیره‌سازی‌های راهبردی آمریکا (SPR) تدوام نیابد، آمریکا مجبور است به برخی خریداران نفت ایران معافیت (Waiver) دهد که به دلیل محدودیت‌های بانکی به نفع ایران نیست و بیشتر به نفع عربستان و روسیه است تا در شرایطی که قیمت نفت در محدوده ۸۰ دلار قرار دارد درآمد بیشتری کسب کنند.

شما در گفت‌وگوی اخیرتان با بلومبرگ عنوان کرده بودید با آزادسازی ذخیره‌سازی‌های راهبردی آمریکا، قیمت نفت افزایش می‌یابد که البته این‌گونه هم شد، به نظر شما این افزایش قیمت تا چه زمانی تداوم خواهد داشت؟

پیش از پاسخ به این پرسش باید بگویم آمریکا به دلایل مختلف ممکن است از سطح ذخیره‌سازی‌های راهبردی خود بکاهد. نخست، کمبود در شرایط تحریم کامل ایران. دوم، افزایش قیمت نفت ناشی از همان تحریم و سوم، افزایش ذخایر دیگر کشورها. من پیش‌بینی تداوم افزایش قیمت نفت در میان مدت را ندارم. همانگونه که گفتم افزایش قیمت نفت تنها کمک می‌کند خریداران تسلیحات از آمریکا پول خرید سلاح خود را از جیب اروپا یا کشورهای شرق آسیا با افزایش قیمت نفت بپردازند. آمریکا پیشتر نیز چنین معامله‌ای با شاه ایران انجام داده بود و در مقطعی که دنبال وصول پول حاصل از فروش اسلحه بود با اجرای سیاست‌هایش سبب افزایش قیمت نفت شد. البته ترامپ از این اقدام، تضعیف اقتصاد رقبایش را نیز دنبال می‌کند.

تحلیل رسانه‌های دنیا حاکی از تلاش‌های عربستان و امارات با پشتوانه آمریکا برای ضربه زدن به ایران است. آیا این اقدام علیه یک عضو بنیانگذار اوپک از طرف دیگر اعضا، اعتبار جهانی این سازمان بین‌المللی را خدشه‌دار نمی‌کند؟

این‌که عربستان و امارات، در حال تبدیل کردن اوپک به ابزار برای آمریکا شده اند، موضوع جدیدی نیست. متأسفانه باید گفت با این اقدام‌ها، اعتبار چندانی برای اوپک نمانده است. اوپک با این عملکرد در حال از دست دادن ماهیت سازمانی خود و تبدیل شدن به یک مجمع است. ساده بگویم کسی از شیر بی‌یال و کوپال که تنها  نعره‌اش مانده است، نمی‌ترسد و برای هیچکس هم خطری ندارد.

مسئولیت اوپک ایجاد توازن در بازار نفت است، نه این‌که یک یا دو ‌عضو بنیانگذار آن را تحریم کنند و این سازمان خود را متعهد به برقراری توازن در بازار بداند!! ماده ۲ اساسنامه اوپک، بر حمایت از منافع هر یک یا همه کشورهای عضو تأکید کرده است و ضرورت دارد این سازمان از کشورهایی که تحت تحریم‌های غیرقانونی، یکجانبه و فرامرزی قرار می‌گیرند حمایت کند.

موضع اوپک درباره نواوپک (NOOPEC) چیست؟

بررسی کارشناسی درباره موضوع نواوپک، در دبیرخانه اوپک انجام شده است و اقدام سیاسی و‌ دیپلماتیک را کشورهایی که روابط با آمریکا دارند، انجام خواهند داد. البته باج‌گیری آمریکا از جهان و منطقه تمامی ندارد. ممکن است این کشور روزی حتی عربستان را به بهانه باز نکردن سفارت در اورشلیم تحریم و دلارهای نفتی این کشور را مسدود کند و حتی اجازه سفر هم به آنها ندهند یا درباره جنایت ۱۱ سپتامبر از آنها پاسخ بخواهند. در واقع هدف آقای ترامپ، برخورد نظامی در بین کشورهای منطقه است تا سال‌های سال بتواند به‌راحتی از این منطقه نفت برداشت کند.

برای مقابله با تحریم نفت چه باید می‌کردیم که نکردیم؟

اینکه ما در مقوله تحریم چه باید ‌می‌کردیم و نکردیم خیلی کلی است ابعاد مختلفی دارد، اما بی‌شک پرهیز از خود تحریم بهترین کاری بود که می‌توانستیم انجام دهیم. برجام یک گام درست بود که اگرچه دیر، اما برداشته شد و با اجرای آن تحریم‌های هسته‌ای شورای امنیت هم لغو شد. البته در برجام حساب ویژه‌ای روی روسیه، چین و اروپا باز کردیم، اما منافع این کشورها در تداوم نداشتن شعارهایشان است.

رساندن ظرفیت تولید نفت ایران به ۶ میلیون بشکه در روز می‌توانست یک اقدام مفید دیگر باشد که دستیابی به این رقم بدون همراهی مسئولان ارشد کشور، امکان‌پذیر نبود و نیست. افزایش متناسب با ذخایر نفت ایران نیاز به سرمایه، فناوری و بازار دارد که نزد مصرف‌کنندگان بزرگ است. همانطور که می‌دانید ضریب برداشت از میدان‌های نفتی ایران هم اکنون نسبت به سایر کشورهای بسیار پایین است.

وزیر انرژی آمریکا به‌تازگی دیداری با محور ایران با وزیران انرژی عربستان و روسیه داشته است، این دیدارها چقدر می‌تواند تولید نفت ایران را تحت فشار قرار دهد؟

باید منتظر نتایج این دیدارها ماند، اما این که همه علیه ایران هستند تردیدی نیست. همانگونه که عنوان کردم روسیه و عربستان هم‌اکنون قادر به افزایش حجم بالایی از تولید نفت نیستند، اما شاید بتوانند ظرف ۶ ماه تا یک سال آینده در مجموع تولید خود را ۸۰۰ هزار تا یک میلیون بشکه در روز افزایش دهند. عراق و لیبی (در صورت برقراری آرامش) تنها کشورهایی هستند که در بهترین حالت می‌توانند به ترتیب ۱۵۰ هزار و ۲۰۰ هزار بشکه در روز به تولید نفت‌ خود بیفزایند، بنابراین عربستان و آمریکا نیز باید برای ایجاد توازن در بازار از ذخایرشان برداشت کنند، حتی اروپا در صورت رسیدن قیمت نفت به ۹۰ دلار برای هر بشکه مجبور به این کار خواهد شد، اما باید روی تک تک این بشکه‌ها و زمان‌بندی انجام آن با اعضای اوپک مذاکره شود.

رویا خالقی