نگاهی به فهرست موقت میراث جهانی ایران در یونسکو

فهرست موقت میراث جهانی ایران در یونسکو نشان می‌دهد سال گذشته ده اثر به این فهرست اضافه شده که در میان آن‌ها، پرونده دانشگاه تهران و راه‌آهن در کنار آثاری مانند هگمتانه قرار دارند.

به گزارش مهر، فهرست موقت آثار تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو اولین بار در سال ۱۹۹۷، یک بار هم در سال ۲۰۰۷، بار دیگر در سال ۲۰۰۸ تکمیل شدند و هر بار تعدادی پرونده به آنها اضافه شد؛ آخرین بار هم دوم فوریه ۲۰۱۷ بود که ده اثر پس از ارزیابی پرونده‌های مختلف به این آثار اضافه شدند تا ایران ۵۶ اثر را در این فهرست موقت جای داده باشد.

آثار پیشنهادی ایران می بایست اول در این فهرست قرار گیرد تا پس از آن هر کدام که آماده تر بود، توسط کمیته میراث جهانی یونسکو در یک اجلاس جهانی مورد بررسی و در نهایت ثبت شود.

پیش از این در سالهای قبل آثاری مانند غار علیصدر، دماوند، منظر فرهنگی اورامانات و جنگل‌های هیرکانی، جنگلهای ارسباران، کویر لوت، محور تاریخی فرهنگی ساسانی و... ثبت شده بودند اما زمانی که اثری برای ثبت جهانی مورد بررسی قرار می‌گیرد از این فهرست حذف شده و به فهرست ثبت شده ها اضافه می‌شود مانند کویر لوت که زمانی در این فهرست قرار داشت اما اکنون به فهرست ثبت شده ها اضافه شده است.

آثاری که سال گذشته به مجموعه میراث پیشنهادی ایران در فهرست موقت یونسکو اضافه شده عبارتند از دانشگاه تهران، دیوار بزرگ گرگان، خانه های ایرانی در فلات مرکزی ایران، خطوط راه آهن ایران، کاروانسراهای ایرانی، گنبدهای نمکی ایران، آسبادهای ایران(آسیاب های آبی)، حرم مطهر امام رضا(ع)، مجموعه میراث تاریخی و طبیعی غار کرفتو و میراث صنعتی نساجی در فلات مرکزی ایران.

اما قرارگیری برخی از این آثار در فهرست موقت جای تامل دارد. مانند دانشگاه تهران، راه آهن ایران و یا میراث صنعتی نساجی.

چند سال قبل آمریکا پرونده ده اثر از آثار فرانک لوید رایت، مشهورترین معمار آمریکایی قرن بیستم را ارائه کرده بود اما یونسکو آن را نپذیرفت و این پرونده رد شد هر چند که در مقابل آن آثار معماری لو کوربوزیه معمار فرانسوی به عنوان شاهکارهای معماری مدرن ثبت شد. اما بررسی این پرونده‌ها و مقایسه آنها با پرونده دانشگاه تهران این سوال را به وجود می‌آورد که پرونده دانشگاه تهران چرا ارائه شده و در این سطوح چه جایگاهی خواهد داشت.

در توضیح این پرونده که می‌توان آن را در سایت یونسکو نیز مشاهده کرد، آمده که دانشگاه تهران اولین مرکز آموزش عالی در ایران یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های سراسر جهان است. تاریخ ساخت این دانشگاه نشان می‌دهد که عمری ۸۴ ساله دارد.

پرونده دانشگاه تهران درحالی در این فهرست قرار گرفته شده که دانشگاههای دیگری در سطح جهان هستند که از آن مهمتر قدیمی‌تر و ویژه‌تر هستند مانند آکسفورد و یا کمبریج. پس چرا باید یونسکو این اثر تاریخی ایرانی را که متعلق به دوره پهلوی است در فهرست جهانی قرار دهد که البته اگر این اقدام انجام شود، بسیار شگفت‌آور خواهد بود.

مورد بعدی درباره پرونده میراث صنعتی نساجی در فلات مرکزی ایران است که در این راستا ثبت کارخانه‌های نساجی در شهرهای اصفهان، یزد و کرمان در دستور کار است؛ مانند کارخانه ریسباف اصفهان. این کارخانه متعلق به وزارت راه و شهرسازی است و معماری آن نیز به دوره پهلوی برمی‌گردد.

پرونده دیگری که سرنوشتش قابل تامل خواهد بود، پرونده خطوط راه آهن ایران است که از اساس شکل گیری آن جای سوال داردر! هم برای اینکه مدیریت کل ساخت راه آهن ایران را یک شرکت دانمارکی به عهده گرفت و هم اینکه مهندسان اتریشی در طراحی آن نقش مهمی داشتند بنابراین ثبت این پرونده در واقع افتخاری برای کشورهای دیگر خواهد بود نه ایران. البته که معاون میراث فرهنگی کشور معتقد است در این پرونده وجوه ایرانی آن مدنظر است.

از سوی دیگر آنطور که کمیته فرهنگی میراث جهانی یونسکو به سفیر ایران در یونسکو نامه نوشته، این پرونده ناقص تشخیص داده و در صورت اصلاح به سال ۲۰۲۰ خواهد رسید بنابراین این پرونده در ارزیابی سال ۲۰۱۹ جا ماند چون نواقصی در نقشه ها داشت.

پرونده راه آهن درحالی با ایراد رو به رو بود که سال ۲۰۱۷ به فهرست موقت اضافه و بلافاصله سال بعد پرونده آن برای بررسی به یونسکو فرستاده شد آن هم با وجود آن که آثار منحصر به فرد دیگری از سال‌ها قبل در لیست انتظار بوده‌اند و وضعیت حفاظتی آن‌ها مهمتر از راه آهن ایران بود. از سوی دیگر بسیاری از آثار دیگر باستانی، مهم و دارای ارزش جهانی در کشور وجود دارند که هنوز در این فهرست جای نگرفته اند آثاری که به مراتب از دانشگاه تهران و راه آهن زودتر به نتیجه می رسیدند.