کمتر از دو ماه دیگر دونالد ترامپ باید یک بار دیگر تصمیم خود را درباره بقا یا خروج از برجام بگیرد؛ او پیشتر بارها هشدار داده که در صورت عدم تغییر و به گفته او "اصلاح این توافق افتضاح" ایالات متحده از آن خارج خواهد شد و تحریم‌های تعلیق شده ایران را بازخواهد گردانید.

کشورهای اروپایی عضو گروه 1+5 نیز دو روز پیش در حاشیه نشست کمیسیون برجام در وین اعلام کردند تحریم‌های جدیدی را علیه ایران به بهانه برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای این کشور به ویژه در سوریه به مورد اجرا خواهند گذاشت. اروپایی‌ها این تحریم ها را به عنوان امتیازی به ترامپ برای باقی ماندن در برجام می‌دانند.

حالا همه نگاه‌ها متوجه واشنگتن و تصمیم جدید دولت آمریکاست. ترامپ هفته گذشته با تغییر غیر منتظره وزیر امور خارجه کابینه خود، "مایک پمپئو" رییس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و یک سیاستمدار دست راستی جمهوریخواه را به عنوان وزیر خارجه جدید معرفی کرد. این اقدام ترامپ گمانه زنی‌ها را درباره احتمال خروج آمریکا از برجام تقویت کرده است؛ به ویژه اینکه دیدگاه پمپئو به شدت ضد جمهوری اسلامی ایران است.

درباره لغو احتمالی برجام و مزایا و معایب آن برای ایالات متحده آمریکا نکات زیر- به اجمال - مورد توجه سیاستمداران آمریکا به ویژه ترامپ خواهد بود:

مزایای لغو برجام برای دولت ترامپ

1- ترامپ خواستار برچیدن بساط نفوذ ایران در منطقه است و برای این کار تشدید فشار اقتصادی به تهران را موثرترین راه می‌داند. از نظر ترامپ ، برجام در حکم یک تنفسگاه برای جمهوری اسلامی ایران عمل کرده که در 2 سال گذشته بیش از 150 میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران را در اختیار جمهوری اسلامی قرار داده و حکومت تهران با این پول‌ها نفوذ خود بر منطقه را بیشتر کرده است.

بنابراین از نظر ترامپ با لغو برجام اوضاع اقتصادی آشفته ایران رو به وخامت بیشتری خواهد گذاشت و در این صورت تهران دیگر مانند گذشته قادر به کمک به " پروکسی های" خود در منطقه نخواهد بود.

2- ترامپ خواستار تغییر حکومت در ایران است و بدین منظور توجه ویژه‌ای نیز به ناآرامی های داخلی ایران دارد. او در جریان اعتراضات دی ماه گذشته در شهرهای ایران به شدت به این موضوع توجه نشان داد و گاه روزانه چند توییت در حمایت از گسترش تظاهرات اعتراضی نوشت. از سوی دیگر نماینده دایم آمریکا در سازمان ملل به بهانه همان اعتراضات خواهان برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت شد و با تشکیل این نشست ویژه، قویا از آن اعتراضات حمایت کرد.

لغو برجام می‌تواند به عنوان یک ابزار موثر در راستای این سیاست مورد استفاده قرار گیرد.

3- ترامپ حمایت همه جانبه‌ای از دولت اسراییل کرده و به عنوان نخستین کشور جهان دستور انتقال سفارت‌خانه کشورش به شهر قدس را صادر کرده است که قرار است همزمان با هفتادمین سالگرد تاسیس دولت اسراییل، اجرایی شود.

لغو برجام یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های بنیامین نتانیاهو نخست وزیر دست راستی اسراییل بوده است. با لغو برجام اسراییل و عربستان به عنوان دو متحد مهم آمریکا در منطقه خشنود خواهند شد و ترامپ و دست راستی‌های جمهوریخواه می‌توانند برای انتخابات میاندوره ای کنگره و انتخابات ریاست جمهوری 2020 روی حمایت لابی یهود در آمریکا حساب ویژه‌ای باز کنند.

حمایت لابی یهود در کنار حمایت دو لابی "اسلحه" و "شرکت‌های نفتی" سه ضلع قدرتمندی است که هر سیاستمداری در آمریکا برای پیروزی در انتخابات می کوشد به آنها تکیه داشته باشد.

ترامپ هم حمایت لابی اسلحه را دارد و هم با تغییراتی که در فرمان های محدود کننده زیست محیطی دولت اوباما داده، می‌تواند روی حمایت شرکت‌های نفتی آمریکا نیز حساب ویژه باز کند.

4- به نظر می رسد دولت ترامپ بر این گمان است که فرمان سیاست آمریکا را به سمت لغو برجام بچرخاند و مادام که در این تصمیم جدی باشد و سیاست " غیر منتظره " بودن را نیز چاشنی آن کند؛ می‌تواند روی عقب ‌نشینی‌های بیشتر اروپا و ایران حساب کند.

یکی از نشانه‌های جواب دادن این سیاست 2 روز پیش از سوی اروپایی‌ها بروز داده شد و سه کشور اروپایی عضو 1+5 اعلام کردند تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع خواهند کرد. هنوز جمهوری اسلامی ایران نشانه‌ای از عقب نشینی از موضع برجامی، موشکی و منطقه‌ای خود نشان نداده اما ترامپ امیدوار است در دو ماه آتی و با جدی‌تر نشان دادن خود امتیازهایی را نیز از در زمینه برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران، از مقامات تهران بگیرد و آن موقع چه بسا حتی بدون لغو برجام این ادعا را مطرح کند که با تشدید فشار ورق را برگردانده و امتیازهایی را به نفع آمریکا گرفته است.

هزینه های لغو برجام برای آمریکا

1- برجام توافقی است که دسترنج بیش از 2 سال مذاکرات فشرده و دیپلماسی چندجانبه بین المللی به سردمداری دولت سابق ایالات متحده آمریکا بوده است. خروج آمریکا از برجام در صورتی که روسیه و چین و 3 متحد اروپایی آمریکا همچنان از آن حمایت کرده و بر ضرورت اجرای آن پای‌فشاری دارند، به انزوای بین المللی آمریکا منجر خواهد شد و واشنگتن را مقصر شکست مهم ترین دستاورد دیپلماسی چندجانبه بین المللی در قرن جدید نشان خواهد داد.

2- خروج آمریکا از برجام ممکن است با اقدام متقابل تهران مواجه شود و کل معاهده برجام هوا برود؛ با این کار نظام محدود کننده فعالیت‌های هسته ای ایران از بین خواهد رفت و بار دیگر خطر آنچه که آمریکا" تسلیح هسته‌ای ایران" می‌داند؛ همانند دوران پیشابرجام ظهور و بروز خواهد کرد و این بار این استدلال ایران است که برتر خواهد بود چون مقامات تهران می‌توانند بگویند دولتمردان واشنگتن قابل اعتماد نبوده و بهترین راهکار برای ایران برداشته شدن محدودیت‌های سابق از برنامه هسته ای و زیر بار نرفتن بر سر هرگونه تعهد بین‌المللی درباره محدودیت برنامه هسته ای است.

3- ایالات متحده آمریکا در حالی در ماه می قرار است در سطح سران به مذاکره دوجانبه با موضوع خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی مبادرت کند که درست در همان ماه – 12 می- باید درباره برجام تصمیم‌گیری کند. در صورت خروج آمریکا از برجام موضع واشنگتن در مذاکرات با پیونگ یانگ تضعیف خواهد شد و مقامات کره شمالی می‌توانند خلف وعده آمریکا در برجام را گوشزد کرده و در دادن امتیازها بسیار دست به عصا و محتاط و سرسخت باشند.

4- خروج آمریکا از برجام و خروج احتمالی ایران از این معاهده- همان گونه که عباس عراقچی نیز اخیرا در سخنرانی خود در موسسه "چتم هاوس" لندن درباره خروج ایران از برجام در صورت خروج آمریکا از این معاهده هشدار داده است- دو گزینه را رویاروی آمریکا قرار می‌دهد که باید درباره آن سریعا تصمیم بگیرد:

- مماشات با یک ایران رها شده از قید و بند هسته‌ای: این موضوع نه تنها برای دولت دست راستی کنونی آمریکا بلکه حتی برای دولت دموکرات سابق این کشور نیز مساله‌ای قابل تحمل نبود.

- جنگ: با توجه به عدم مماشات واشنگتن با یک ایران رها شده از قیدوبند هسته‌ای، وقتی مسیر "دیپلماسی برجام" به شکست برسد، به طور طبیعی باید مسیر جنگ آزموده شود.

گزینه اول برای واشنگتن غیر قابل تحمل و گزینه دوم بسیار هزینه‌زا خواهد بود.

نکته ظریفی در محاسبه و مقایسه سود و زیان خروج احتمالی آمریکا از برجام وجود دارد و آن این است که: تمامی مزایای خروج احتمالی آمریکا از برجام به جیب و حساب شخص ترامپ و دولت او خواهد رفت در حالی که هزینه های گزینه خروج از برجام همگی به پای دولت ایالات متحده آمریکا نوشته خواهد شد.