عصر ایران؛ مهرداد خدیر- با درگذشت مهندس علی اکبر معین فر عضو شورای انقلاب در سال های 57 و 58 و نخستین وزیر نفت ایران، بر شمار اعضای فقید شورای انقلاب یک چهره دیگر افزوده شد.

از اعضای روحانی شورای انقلاب اکنون تنها آیت الله خامنه ای باقی مانده اند و از جمع اعضای غیر روحانی تنها ابوالحسن بنی صدر و عباس شیبانی در قید حیات هستند.

شورای انقلاب اسلامی که در اوج تحولات انقلاب در سال 1357 تشکیل شد 8 عضو روحانی داشت شامل آیت الله طالقانی و آیت الله مطهری و آیت الله مهدوی کنی به اضافه 5 روحانی که حزب جمهوری اسلامی را پایه گذاشتند.

از این جمع اخیر دو تن سال قبل - در سال 1395 - از دنیا رفتند ( آیت الله هاشمی رفسنجانی و موسوی اردبیلی) .

در شورای انقلاب 7 نفر هم غیر روحانی بودند: ابوالحسن بنی صدر، مهدی بازرگان، عزت الله سحابی، حسن ابراهیم حبیبی، عباس شیبانی، صادق قطب زاده و علی اکبر معین فر.

حال از این جمع نیز با درگذشت مهندس معین فر تنها دکتر شیبانی و بنی صدر باقی مانده اند. اولی در تهران زندگی می کند و دومی در پاریس.

نام معین فر اما جز به عنوان عضو شورای انقلاب به عنوان اولین وزیر نفت ایران هم ثبت شده است.

وزارت نفت بعد از انقلاب تأسیس شد چرا که پیش از آن عالی ترین مقام نفت، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران بود و در اجلاس اوپک در سطح وزیران وزیر دارایی شرکت می کرد و مشهورتر از همه جمشید آموزگار بود خاصه به خاطر اتفاقی که در اجلاس اوپک رخ داد.

نخستین رییس شرکت ملی نفت ایران بعد از انقلاب، حقوق‌دانی به نام حسن نزیه بود که بیشتر به عنوان وکیل دادگستری شهرت داشت و در بهار 1358 به خاطر اظهار نظری درباره یکی از احکام اسلامی آماج انتقاد روحانیون بلند مرتبه قرار گرفت و از این سمت کنار رفت و در پی آن وزارت نفت تشکیل و معین فر وزیر نفت شد.

هر چند که برند و ساختار شرکت ملی نفت ایران همچنان حفظ شد و به نظر می رسید هدف از تأسیس وزارت نفت شرکت وزیر در اجلاس اوپک مانند شماری دیگر از اعضا بود و شاید به این خاطر که دولت موقت می خواست وانمود کند تغییر نزیه به خاطر تأسیس وزارتخانه جدید است.

علی اکبر معین فر در سال ۱۳۰۷ در تهران به دنیا آمد. در سال ۱۳۲۶ در آزمون ورودی دانشکده فنی ثبت نام و از سال دوم ادامه تحصیل در رشته راه و ساختمان را انتخاب کرد.

این روزها که بحث زلزله دوباره داغ شده جا دارد به یکی از وجوه تخصصی و اشتهارفراسیاسی مهندس معین فر اشاره شود که همانا موضوع مهندسی زلزله و اساساً طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله است و اغراق یا به خاطر درگذشت این چهره سرشناس مهندسی و سیاسی نیست اگر گفته شود مهندسی زلزله در ایران با نام علی اکبرمعین فر پیوند خورده و اساساً به همین دلیل به درخواست دکتر ابوالحسن بهنیا – رییس وقت دفتر فنی سازمان برنامه و بودجه - به این سازمان دعوت شد.

طرح تهیه تاریخچه زلزله‌های مخرب ایران که بعداً مبنای تهیه «پهنه‌بندی زلزله» ایران شد نیز اول بار از جانب مهندس معین فر پیشنهاد و سپس با همکاری پروفسور امبریزیز- که در آن زمان در کالج امپریال دانشگاه لندن به مطالعات مربوط به زلزله‌های یونان و کشورهای سواحل مدیترانه اشتغال داشت- انجام شد. نتیجه این مطالعات بعداً در کتابی به نام زلزله‌های تاریخی ایران ثبت و منتشر شد.

ایجاد شبکه شتاب نگاری کشور ازدیگر خدمات بنیادی این پیش کسوت مهندسی عمران کشور در زمان خدمت در دفتر فنی سازمان برنامه و بودجه به حساب می آید.

معین فر در سازمان برنامه و بودجه شروع کننده بسیاری از آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های فنی بوده و علاوه بر استاندارد ۵۱۹ - قدیمی‌ترین دستورالعمل فنی در صنعت ساختمان ایران- می توان به «آئین‌نامه بتون ایران» یا مجموعه مقررات ملی در وزارت مسکن و شهرسازی اشاره کرد.

جدای همه اینها اما علی اکبر معین فر از چهره های بسیار نزدیک به مهندس بازرگان بود و از پایه گذاران انجمن اسلامی مهندسین اما بر خلاف تصور غالب عضو نهضت آزادی ایران نبود وتنها به اعتبار انجمن اسلامی مهندسی با بازرگان همکاری می کرد.

در کوران انقلاب که اعتصاب کارکنان شرکت نفت مشکلاتی را برای تأمین نفت مردم ایجاد کرده بود امام خمینی هیاتی سه نفره شامل مهندس بازرگان، هاشمی رفسنجانی و معین فر را مأمور رسیدگی کرد و همین نشان می دهد او در چه رده ای از جایگاه سیاسی و اعتبار برخوردار بوده است.

به لحاظ فنی و تخصصی البته به عنوان مهندس زلزله شناس و کارشناس رسمی دادگستری شناخته شده بود و از نظر سیاسی با قرابت فکری به مهندس بازرگان و عضویت در دولت موقت. نخست به عنوان اولین رییس سازمان برنامه و بودجه بعد از انقلاب و سپس اولین وزیر نفت ایران.

معین فر در سال 1358 و به عنوان نماینده تهران به مجلس شورای ملی که بعدتر به مجلس شورای اسلامی تغییر نام داد انتخاب شد و در فراکسیون ملی مذهبی ها یا همفکران بازرگان نقش مؤثری ایفا کرد. مشهور ترین اتفاق مربوط به دوره نمایندگی او صحنه برخورد فیزیکی است که روایت های متفاوتی درباره آن وجود دارد.

در سال 1360 و پس از برکناری بنی صدر حمله لفظی به معین فر بالا گرفت تا جایی که در تابستان 1360 در برخی تکبیرها و بعد از مرگ بر صدام یزید کافر و در انتهای لعن و نفرین به برخی شخصیت های منتقد این عبارت هم شنیده می شد: مرگ بر معین فر، گردن کلفت کافر!

این تعابیر البته بعدها کنار گذاشته شد.

با اتمام نمایندگی مهندس معین فر او عملا از حاکمیت خارج شد و در کنار بازرگان، سحابی ها و دکتر یزدی موضع انتقادی اتخاذ می کرد و خصوصا بیانیه های مخالفت با ادامه جنگ پس از بازپس گیری بندر خرمشهر را امضا می کرد. با این حال در چند نوبت که چهره های ملی مذهبی با دستگیری و دشواری هایی رو به رو شدند مهندس معین فر مانند آنان به زندان نیفتاد. جدای شخصیت علمی و تخصصی دلیلی که به صورت غیر رسمی ذکر می شد این بود که مصوبه دولت موقت برای پی گیری انحلال مجلس خبرگان قانون اساسی به پیشنهاد امیر انتظام در سال 58 را مانند دکتر یزدی امضا نکرد.

یکی از دلایل دیگر شهرت معین فر اجرای برخی برنامه ها در حسینیه ارشاد در دهه 70 بود.

مصاحبه او در خرداد 1376 و اعلام رأی سفید در انتخابات با انتقاد برخی همفکران رو به رو شد. با این حال اعتبار و وجاهت او چنان بود که همچنان مورد مشورت دوستان قرار می گرفت.

او در 10 سال آخر عمر به دلیل بیماری کمتر در محافل عمومی دیده می شد اما در برخی گفت و گوها نکات مورد نظر خود را بیان می کرد و از جمله می توان به یکی از آخرین مصاحبه ها با ماهنامه نسیم بیداری اشاره کرد که در آن درباره احتمال بزرگ نمایی کودتای نوژه در تابستان 59 به قصد تضعیف نیروی هوایی ارتش قبل از شروع جنگ ایران و عراق دیدگاه خود را مطرح کرد.

با این حال با روی کار آمدن حسن روحانی وتغییر فضای سیاسی و بازگشت مدیران تکنوکرات و با شدت گرفتن بیماری معین فر شماری از مقامات سراغ او رفتند و حال او را جویا شدند.

مهندس بیژن نامدار زنگنه او را پس از 34 سال دوباره به نشستی در وزارت نفت دعوت کرد و چندی پیش اکبر ترکان از جانب سازمان نظام مهندسی ساختمان به دیدار او رفت.

هر چند علی اکبر معین فر به عنوان یک مهندس برجسته و صاحب نظر و یک سیاستمدار صریح اللهجه شهرت داشت و با اصرار بر بستن کراوات و طرح پاره ای نظرات به عنوان شخصیت مذهبی شناخته نمی شد اما آنها که او را از نزدیک می شناسند شهادت می دهند در تمام عمر فردی بسیار مقید و معتقد و از این حیث تنها با مرحوم مهندس بازرگان قابل قیاس بود خاصه در انس با قرآن.

معین فر در عین حال زاده و بالیده یکی از قدیمی ترین خانواده های تهران بود و برخی از ریشه دارترین خانواده های تهران با او نسبت داشتند.

او عاشق ایران بود و از سفر به خارج از کشور برای درمان اجتناب کرد زیرا دوست داشت در این خاک چشم از جهان فروبندد و به این آرزوی خود رسید.

علی اکبر معین فر سیاست را نه برای کسب قدرت که در راستای وظیفه ملی و دینی دنبال می کرد و بارزترین ویژگی او صراحت لهجه و طرح بی لکنت نظرات و نان تخصص و دانش خود را خوردن بود.

عجیب نیست اگر احمد زکی یمانی وزیر سابق نفت عربستان سعودی که در حال حاضر در لندن یک مؤسسه پژوهشی دارد پیام تسلیت بفرستد. زکی یمانی از یاد نخواهد برد که معین فر چگونه در اجلاس کاراکاس نظر ایران برای افزایش قیمت نفت را به ثبوت رساند و با این که با زکی یمانی وارد بحث و چالش جدی شد اما تخصص و وفاداری خود را به رخ همگان کشید و نام او در اوپک ثبت شد.

این روزها که صدای همه از فساد و رشوه در آمده جا دارد مردم با معین فرها بیشتر آشنا شوند تا بدانند مردانی چون او هم در عرصه های مدیریت نقش آفرینی کردند با سلامت مالی و با شرافت حرفه ای.

تماشاخانه