حمایت از کپی رایت به قدری جامع و گسترده شده که مرز و کشور نمی شناسد؛ اگر هنرمندی در یک کشور دیگر اثری را نشر دهد، افراد و هنرمندان در کشورهای دیگر محق بر نشر آن به دلخواه خود و بدون اخذ رضایت او و حامیان مالی اثر نیستند.

عصرایران؛ احمد پنجه پور*- زمانی می توانیم بگوییم قانونگذار از کپی رایت به عنوان یک "حق" شناخته شده بین المللی و ملی، حمایت می کند که محاکم و دادگاه های حقوقی، نسبت به نشر آثار مولفین و هنرمندان و فروش آثار آنها حساسیت داشته باشند. بنابراین نباید از حکم محکمه حقوقی ایرانی درخصوص نقض کپی رایت، متعجب بود.

رأیی که اخیراً در شعبه 1060 دادگاه کیفری 2 تهران، علیه سه هنرمند مطرح کشورمان صادر شده است، اگرچه هنوز قطعیت نیافته و قابل واخواهی و تجدیدنظرخواهی است اما دوباره ذهن هنردوستان و هنرمندان را به نقض آثار هنرمندان معطوف کرد. قصه ای که تقریباً تکراری شده است به طوری که باعث شده بسیاری از هنرمندان از پیگیری حقوق خود در این خصوص بی میل شوند و پیگیری قضایی را بی فایده بدانند. شاید تصور می کنند این حق هنوز در محاکم حقوقی ایران به رسمیت شناخته نشده است. (درخصوص درستی یا نادرستی نقض کپی رایت در دادنامه ای که در سایت ها منتشر شده صحبت نمی کنیم؛ چه اینکه رأی به طور غیابی صادر شده و متهمین هر سه از خود دفاعی به عمل نیاورده اند).

خوشبختانه به طور خاص در مورد حمایت از حقوق مولفین و مصنفین آثار هنری قانون مصوبی وجود دارد که این قانون هم بصورت حقوقی و هم به لحاظ کیفری از هنرمندان حمایت می کند. ماده دوم "قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان"، دوازده مورد را مشمول چتر حمایتی خود می داند. از کتاب، نمایشنامه، شعر، ترانه، اثر معماری و اثر عکاسی گرفته تا هرگونه اثر مبتکرانه دیگری که ترکیبی از هنرهای نام برده شده در این قانون باشند. قانون گذار آشکارا، حقوق پدید آورنده را شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرصه و اجرای اثر و حقوق بهره برداری مادی و معنوی از نام و اثر دانسته و بلافاصله تاکید می کند که حقوق معنوی پدید آورنده محدود به زمان و مکان نیست و غیر قبال انتقال است.

مطلب قابل توجه اینکه چه در معاهدات بین المللی (همانند کنوانسیون برن یا موافقت نامه تریپس) و چه در قانون ایران، قانونگذار گویی به این دلیل از حق هنرمند در این خصوص حمایت کرده که از او پاسداشت به عمل آورده باشد. هنرمندی که اثری را خلق کرده است، مبتکرانه آفرینشی را به ظهور گذاشته که مردم از آن تاثیر گرفته اند و بعضاً تا سالهای سال، شعر، ترانه یا آهنگ آن را در خاطر سپرده اند وبه قولی با آن "زندگی" کرده اند، حتماً سزاوار حمایت قانون گذار هم هست. با این وصف هم هنرمند آسوده خاطر از نادیده انگاشتن و از بین بردن زحماتش است و هم سایر هنرمندان ترغیب به خلق آثار هنری بیشتری می شوند. بنابراین این حمایت قانونگذار، سپاسگذاری و قدرانی از هنرمند نیز می تواند تلقی شود.

امروزه گرچه هنوز مخالفینی برای کپی رایت و حمایت از آن وجود دارد، اما دلایل حامیان به قدری قانع کننده بوده که مجالس قانونگذاری را در سرتاسر دنیا به تصویب قانون در حمایت از حقوق هنرمندان کرده است. امروزه بحث ماهیتی بر وجود یا انکار کپی رایت تقریباً از میان رفته و بیشتر مباحثات بر حدود حمایتی و نوع حمایت از هنرمند سر می گیرد.

یکی از موارد دیگر که هنرمندان معمولاً آگاهانه یا ناآگاهانه از آن بهره می برند استفاده از موسیقی یک آهنگ هنرمند خارجی و تغییر شعر آن به فارسی، با همان ریتم و آهنگ خارجی هستند. جالب اینکه هنوز ایران به بسیاری از این کنوانسیون ها نپیوسته است وگرنه معلوم نبود چه میزان آراء و دادنامه هایی برای این دسته از هنرمندان صادر می شد.

حمایت از کپی رایت به قدری جامع و گسترده شده که مرز و کشور نمی شناسد؛ اگر هنرمندی در یک کشور دیگر اثری را ولو بصورت الکترونیکی و مجازی نشر دهد، افراد و هنرمندان در کشورهای دیگر محق بر نشر آن به دلخواه خود و بدون اخذ رضایت او و حامیان مالی اثر نیستند. البته ظرفیت سازی در این خصوص نیز خود بحث دیگری را می طلبد. اینکه افراد باور نداشته باشند چنین نقض حقی می تواند "جرم" تلقی شود، نیاز به آموزش و فرهنگ سازی دارد.

وقتی به قوانین کیفری ایران نگاه می کنیم کاملاً مشخص است که از قضا قانونگذار ایرانی مجازات به نسبت شدیدی برای متخلفین وضع کرده است. به موجب قانون ایران، هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدید آورنده بدون اجازه او یا عامداً به شخص دیگری غیر از پدید آورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

جالب اینکه، شاکی خصوصی می تواند از دادگاه صادر کننده حکم نهایی درخواست کند که مفاد حکم در یکی از روزنامه ها به انتخاب و هزینه او آگهی شود. چنین امتیازی برای شاکی بسیار نادر و صرفاً در جرایم انگشت شماری دیده می شود.

در نهایت باید خاطر نشان کرد برابر با قانون اساسی و همچنین قانون مجازات اسلامی ایران، همه ایرانیان در هرکجای جهان از حق طرح شکایت کیفری برخوردارند؛ لذا نباید بی جهت از اینکه چرا شاکی مقیم فلان کشور بوده یا نبوده است، بحثی حقوقی را به بحثی حاشیه ای تبدیل کنیم. از سوی دیگر تا قطعیت رای نباید به قضاوت عجولانه علیه افراد و توبیخ و یا توهین به ساحت هنرمند دست زد.

* وکیل پایه یک دادگستری