فردا -
ژوزف نوز (به فرانسوی: Joseph Naus) مشهور به مسیو نوز یکی از اهالی بلژیک
بود که در دوران مظفرالدین شاه قاجار به وزارت کل گمرکات ایران رسید و یکی
از شخصیتهای تاثیرگذار در آغاز جنبش مشروطه ایران شد.
در
سال ۱۲۷۸،کارشناس بلژیکی را برای انجام امور گمرک به ایران آوردند که نوز
به عنوان «مدیرکل گمرکات» رئیس آنان بود.= مدیرکل گمرکات زیر نظر صدراعظم
فعالیت میکرد. یک سال بعد شاه به همراه صدراعظم به فرنگ رفت و با دوری
صدراعظم از کشور، نوز به «وزارت کل گمرکات» رسید. نوز در تعرفههای گمرک
ایران دگرگونی پدید آورد و امور را به شیوه اروپایی اداره کرد مدیریت او به
عنوان مدیرکل گمرکات در مدت زمانی کوتاه (حدود یک سال) نتایج «بسیار
امیدوارکنندهای» داشت و درآمد گمرک بیش از ۳۵% افزایش یافت.
همچنین
نوز از سال ۱۳۱۶ تا سال ۱۳۲۲، درآمد گمرک را از ۲۰۰٬۰۰۰ پوند به ۶۰۰٬۰۰۰
پوند در سال رساند.= پس از آن مستشاران بلژیکیهای بیشتری وارد ایران شدند و
سازمانهایی مانند پست نیز بدانها سپردهشد. با این وجود و با وجود
حمایت شاه و دربار، نوز با اربابها و زمینداران مشکلات زیادی داشت.
احمد
کسروی در تاریخ مشروطه ایران مینویسد از آنجا که مردم و روحانیون، وجود
یک خارجی را بر مصدر امور نمیپذیرفتند، ناخشنود بودند. بلژیکیها در
قبال به سختگیری و بدرفتاری با ایرانیان (به ویژه مسلمانان) میپرداختند و
میان یک ایرانی و یک خارجی؛ و حتی یک ایرانی مسیحی و یک ایرانی مسلمان
تبعیض میگذاشتند. این مسائل باعث منفوریت وی شد. بازاریها و بازرگانان که
با نوز مشکل داشتند، به بهانه تعارف مشروب در جلوی درب یک مشروبفروشی به
یک روحانی؛ دو روز بازار را بستند و غوغا بهپا کردند.
نوز (راست) به همراه همکارش پریم با عبا و عمامه و قلیان
در
ماه محرم سال ۱۳۲۳ ق. برابر ۱۲۸۴ خ. عکسی از نوز به دستآمد که در میهمانی
بالماسکه، لباس آخوندی پوشیدهبود و عمامه بهسر داشت. این عکس به میرزا
مصطفی آشتیانی رسید، تکثیر شد و در میان مردم پخش شد آیتالله سید عبدالله
بهبهانی، به این ماجرا واکنش نشان داد. وی در کلاسهای درس و بالای منبر از
«توهین به مذهب» میگفت و خواستار برکناری نوز و عینالدوله شد.
میهمانی بالماسکه خارجیهای مقیم ایران و خانوادههایشان با حضور ژوزف نوز
بهبهانی
در ششمین جلسهٔ انجمن مخفی به تاریخ ۱۲ محرم ۱۳۲۳ در خانهٔ خویش به منبر
رفت و از وضع گمرک و قوانینی که نوز برای دریافت عوارضی مقرر داشته، آزار
مسلمانان در مرزها و استخدام یهودیان به جای مسلمانان در گمرک انتقاد کرد.
او همچنین در سخنرانی به عکس اشاره کرد و گفت که نوز «مسلمانان را به
استهزاء گرفته» و «کمر اسلام را شکسته». وی در پایان از شاه خواست که نوز
را به دلیل خیانت اخراج کند. عینالدوله بدین گفته ها بیاعتنایی کرد و
پاسخ داشت «چون ملاها خواهان عزل او هستند او را نگهمیدارد» و بر اعتبارش
افزود. بازرگانها در اعتراض به بستنشینی در شاهعبدالعظیم پرداختند و
محمدعلی میرزای ولیعهد، آیتالله بهبهانی را موقتاً قانع کرد که نوز برکنار
خواهدشد.
در این میان، این واقعه و چند رویداد دیگر آیتالله سید
محمد طباطبایی را به بهبهانی نزدیکتر کرد.این اتحاد، از دید احمد کسروی و
ناظمالاسلام کرمانی ریشه انقلاب مشروطه بود.
نوز در پایان، با
فشار مشروطهخواهان و مقامات پادشاهی متحد بریتانیا از پا درآمد و با وقوع
انقلاب مشروطه و روی کار آمدن مجلس شورای ملی از ایران اخراج شد.