برگزاری نشست نقد و بررسی «انتهای خیابان پاستور» در خانه هنرمندان

علیرضا بهرامی نشست را با صحبت درباره ساخت مستند سیاسی آغاز کرد: « محسن خان‌جهانی بیشتر در حوزه مستندسازی و جعفر محمدی در زمینه روزنامه‌نگاری سیاسی فعالیت دارد که به فراخور فیلم با این اثر همراه شده است. جامعه ما از نظر سینمای مستند سیاسی ضعیف و کم بنیه است و جز موارد اندکی در سال‌های اخیر، مستند سیاسی نداریم.»

او با اشاره به این که مستند سیاسی در سیر تکوین سینمای مستند جایی ندارد، بیان کرد: «تب مستند اجتماعی توجه فیلم‌سازان ما را به دلایل مختلف به خود جلب کرده است. در مستند اجتماعی بار کیفی اثر بر دوش سوژه است و الزاما ویژگی‌های فنی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، بلکه این سوژه است که ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل معمولا مستندسازان اجتماعی به دنبال سوژه‌های خارق‌العاده هستند و اگر در کارگردانی نقص‌هایی داشته باشند، خیلی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در مستند سیاسی عیار مستندساز بیشتر سنجیده می‌شود.»

او اضافه کرد: «در مستندسیاسی از نظر سوژه محدویت‌های زیادی وجود دارد اما مستند «انتهای خیابان پاستور» یک فیلم سیاسی نیست که قصد ورود به حوزه‌های ممنوعه را داشته باشد. ما در مستندسازی مقاطع تاریخی ضعیف هستیم  و معمولا به دلیل محافظه‌کاری و ممنوعیت به این سوژه‌ها چندان پرداخته نمی‌شود.»

این روزنامه‌نگار با اشاره به «انتهای خیابان پاستور» توضیح داد: «مستند سیاسی معمولا زمان‌بردار است و از این حیث نیز با مستند اجتماعی لازمان و لامکان فرق دارد. البته مستند سیاسی می‌تواند در دراز مدت ارزش تاریخی داشته باشد. جای خوشحالی است که «انتهای خیابان پاستور» ساخته شده و این مستند مصداق استفاده از فرصت انتخابات است.»

بهرامی ادامه داد: «مستندسازان کم‌تر پژوهش می‌کنند و رنج پژوهش را به جان نمی‌خرند. آن‌ها معمولا با شناخت نسبی‌ای که از سوژه دارند طی چند روز فیلم‌برداری کار را جمع می‌کنند. «انتهای خیابان پاستور» راش‌های زیادی در جغرافیاهای مختلف گرفته و توانسته است، در دوره محدود انتخابات ریاست جمهوری با نامزدهای مختلف و گروه‌های مختلف در سفرهای استانی همراه شود.»

او با اشاره به شیوه روایت فیلم عنوان کرد: «حسن و عیب توامان این مستند آن است که قضاوت نمی‌کند بلکه بستر را برای قضاوت مخاطب آماده می‌کند. هرچند که کفه فیلم به نفع نامزد پیروز انتخابات سال ۹۲ سنگینی می‌کند. البته شاید بخشی به دلیل مهم شدن آن نامزد در روند هفته‌های پایانی انتخابات باشد. علاوه بر این کیفیت تصاویر ناهمگون است و بهتر بود استانداردهای جهانی در این بخش رعایت می‌شد. در فیلم‌های مستند دنیا زمانی که ناچار به استفاده از تصاویر کم کیفیت هستند با زیرنویس اشاره می‌کنند که چاره دیگری جز این کار وجود نداشت.»

بهرامی در ادامه افزود: «باوجود انتخابات‌های مختلفی که در این سال‌ها برگزار شده و سفارش‌هایی که بوده نمی‌دانم چرا مستندهای سیاسی و انتخاباتی قابل دفاع این اندازه کم است؟ کارگردان‌های «انتهای خیابان پاستور» با تجربه‌ای که دارند نشان دادند، برای انتخابات بعدی یعنی ۱۴۰۰ گزینه‌های قابل اعتمادی هستند.»

در ادامه این نشست نوبت به جعفر محمدی رسید. او درباره این مستند اشاره داشت: «ماجرای «انتهای خیابان پاستور» تلاش برای ثبت مقطعی از تاریخ کشور است. آن هم در جامعه‌ای که مردم ما شفاهی هستند و زود فراموش می‌کنند. ما دچار آلزایمر تاریخی هستیم و به قول دکتر کاتوزیان میراث‌دار جامعه کلنگی هستیم و به همین دلیل مدام ناگزیر به تکرار می‌شویم.»

این کارگردان ادامه داد: «شاید این فیلم کمک کند که سال‌های بعد بتوانیم در این حوزه حرف‌های مستندتری بزنیم. معتقدم اگر انسان‌های تاریخ باوری باشیم انسان‌های بهتری خواهیم بود. نباید اجازه دهیم تاریخ‌مان شفاهی و تحریف شود.»

او افزود: «این مستند چهار سال پیش با استقبال نمایش داده شد. حضور افرادی که امروز بعد از این سال‌ها در این سالن حاضر شده‌اند، نشان از فرهیختگی آن‌ها دارد. واقعیت این است که برای هرکدام از این سکانس‌ها و مراسم‌ها، هماهنگی‌های زیادی انجام دادیم. ما چون ژن خوب نداشتیم که فرش قرمزی برای ما پهن کنند، برای هر صحنه چانه‌زنی کرده و از اعتبار خبرنگاری خودمان استفاده کردیم. البته ستاد حسن روحانی و محسن رضایی همکاری بیشتری با ما داشتند.»

محسن خان‌جهانی نیز در این نشست درباره «انتهای خیابان پاستور» عنوان کرد: «بعضی از فیلم‌ها وقتی از زمان پخش‌شان بگذرد بیات می‌شوند. این فیلم چهار سال پیش در همین سالن نمایش داده شد و با استقبال مواجه شد. البته بعدها این مستند جنبه تحقیقی پیدا می‌کند. سعی کردیم این مستند عین واقعیت باشد و اتفاقات را پس و پیش نکردیم.»

او درباره تدوین این مستند اشاره داشت: «فیلم‌های زیادی دارم که دوست دارم دوباره تدوین شود. اعتقاد فیلم‌سازی من این است که هر فیلم با همان توانی ساخته شده که در آن وقت وجود داشته است؛ به همین دلیل به تدوین فیلم دست نمی‌زنم. برای انتخابات امسال نیز تلاش کردم فیلم دیگری بسازم و بخش‌هایی را هم فیلم‌برداری کردم اما به دلیل عدم هماهنگی‌ها این کار انجام نشد. به نظر من این فیلم می‌توانست بخشی از تاریخ ما باشد.»

این کارگردان درباره پلات داستانی در این مستند توضیح داد: «اضافه کردن پیرنگ داستانی مثل این که کسی بخواهد نامه‌ای را به رئیس جمهور برساند، مدنظر ما نبود. ما به دنبال همراهی با این نامزدها بوده و پیرنگ ما همین چند نفر بودند. ضمن این که داستانی کردن فیلم زمان زیادی می‌طلبید. از آن جا که نمونه خوب «صندلی شماره ۲۵۷» در باره انتخابات مجلس وجود داشت، ما هم در زمینه انتخابات ریاست جمهوری از آن بهره بردیم اما پایان بهتری را با تغییر صندلی‌های ریاست جمهوری تدارک دیدیم.»

او افزود: «صادق زیبا کلام اشاره کرد که کاش در این فیلم به آشپزخانه‌های سیاسی و پشت صحنه انتخابات ورود می‌کردید اما تا همین حد برای دوربین ما امکان ورود وجود داشت. سعی کردیم راش اضافه نداشته باشیم و هرجا که از تصاویر آرشیوی استفاده کردیم آن را با  آرم تلویزیون مشخص کنیم.»

این کارگردان در پایان گفت: «اتفاق خوبی که برای «انتهای خیابان پاستور» افتاد اکران موفق آن در هنروتجربه مخصوصا در شهرستان‌ها است. خدا را شکر که هنروتجربه وجود دارد و می‌توانیم فیلم کوتاه، مستند و… را نمایش دهیم. با این که ما به پایان اکران این مستند رسیده‌ایم اما امیدوارم جریان هنروتجربه ادامه پیدا کند.»