ریزش پل طبقاتی صدر در زلزله احتمالی تهران

یکی از موضوعات مورد بحث و مناقشه در شهر تهران، پروژه پل دو طبقه یا بزرگراه طبقاتی یا خیابان دو طبقه صدر است. برخی متخصصان حوزه حمل و نقل شهری معتقدند که پل طبقاتی صدر بین 5 تا 10 سال آینده به خاطر نداشتن توجیه علمی و ناکارآمدی در بهبود ترافیک، به ناچار تخریب خواهد شد.

عصر ایران در گفت و گو با دکتر فریبرز ناطقی الهی، میزان پایداری و استحکام ساختار  ایجاد شده در این پل طبقاتی را ارزیابی کرده است.


ناطقی الهی در هر سه مقطع لیسانس، فوق لیسانس و دکترا در دانشگاه میسوری در ایالت کلمبیا تحصیلات عالی خود را ادامه داده است. وی دکترای مهندسی عمران-سازه را در همین دانشگاه دریافت کرده است.
گفت و گوی ما با ناطقی الهی را  که در طراحی مقاوم در برابر زلزله و باد، بررسی آسیب پذیری و مقاوم سازی سازه های موجود و مدیریت بحران زمین لرزه تخصص دارد می خوانید.
*آقای دکتر ناطقی! شما در فروردین امسال مصاحبه ای در مورد ایمنی در شهر و بحث پل دو طبقه صدر تهران نکاتی را مطرح کرده بودید. اخیرا و در روزهای آخر فعالیت دوره چهارم شورای شهر تهران، آقای چمران رئیس شورای شهر مصاحبه ای داشته و تقریبا به نکاتی که شما در فروردین ماه مطرح کرده بودید خواسته یا ناخواسته جواب داده اند.
چطور شد که تا این حد در مورد پل دو طبقه صدر در تهران تمرکز کردید و نسبت به خطری که احیانا می تواند ایجاد کند هشدار دادید؟

-پل صدر، درست رو به روی خانه ما هست و به مدت 4 سال که من باید به محل کارم می رفتم هر روز مجبور بودم از کنار این پل رد شوم و به پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی بروم.

به طور مداوم این پل را می دیدم. الان هم که از شیشه پنجره خانه خودمان، پل را می توانم ببینم. برای من به عنوان یک معلم سازه که استاد مهندسی سازه و زلزله هست، این قضیه مطرح است. هر روز من با این موضوع درگیر هستم. هر روز صبح آن را می بینم و هر شب وقتی به منزل برمی گردم آن را می بینم.

تجربه زلزله های گذشته را هم دارم. زلزله هایی رخ داده  که این نوع پل ها را در کشورهای دیگر نابود کرده است. بر این اساس نگران هستم. من چون پل صدر را مرتبا می بینم بر آن تمرکز پیدا کرده ام. مطمئن هستم اگر بر پروژه های دیگر هم امکان دسترسی بود، می شد به آنها اشاره کرد.

تخصص من در مقاوم سازی در برابر زلزله و مدیریت بحران است. من 50 کتاب در این زمینه نوشته ام. من اصلا به عنوان بنیانگذار این رشته در ایران محسوب می شوم، برای این که من این رشته را در کشور راه انداختم. حدود 26 یا 27 سال قبل که من از آمریکا برگشتم چنین چیزی در ایران موجود نبود. در پژوهشگاه زلزله شناسی، اولین گروه آسیب پذیری را راه انداختم.

من یک آزمایشگاه تخصصی طراحی کردم و اولین آزمایشگاه دینامیک سازه تاسیس شد. در این آزمایشگاه، تست های مخرب و غیر مخرب انجام می شد و الان هم انجام می شود. برای این که ما بدانیم ساختمان ها در برابر زلزله و نیروهایی که به آنها وارد می شود چه جور رفتار می کنند.

ما می خواستیم آسیب پذیری ساختمان ها را تعیین کنیم و روش های مقاوم سازی را برای آنها پیاده کنیم.

*آقای مهندس چمران رئیس شورای شهر تهران گفته اند که پل طبقاتی صدر مشکل را کاملا حل نکرده است چون هر ساله تعداد ماشین در تهران زیاد می شود ولی از مشکل کاسته است.
اما شما در مصاحبه فروردین امسال گفته بودید که عملکردی که پل صدر باید داشته باشد ندارد.

-پل های امثال پل صدر در دنیا منسوخ شده اند. امروزه در دنیا به دنبال ساخت این پل ها نیستند. در دنیا و در کشورهایی که این نوع پل ها را ساخته اند، آن پل ها را تخریب کرده اند یا این که آنها را به پارک و فضای سبز تبدیل کرده اند. مردم می توانند روی این پل ها روی آنها راه بروند یا تفریح کنند.

این پل ها، عملکرد ندارد خصوصا پل صدر. چون پل صدر، تراکم را در یک نقطه می گیرد و به صورت خطی، در جای دیگر پیاده می کند. الان هم که وضع این پل بدتر شده خروجی ها و ورودی های پل صدر به تونل و به خیابان شریعتی را بسته اند.

این همه هزینه برای انجام این پروژه انجام شده ولی یک کار غیر منطقی، غیر اصولی، غیر حرفه ای، غیر فنی و غیر اقتصادی و غیر جامعه شناسی انجام شده و تمام منطقه را از بین برده است. این پل باعث شده آلودگی صدا 24 ساعته شود. برای ساخت این پل، تمام فضای سبز را نیز از بین بردند.

بدتر از آن در ساخت پل صدر، سازه ای طراحی شده است که عین همین پل در زلزله شهر کوبه ژاپن، خراب شده و فرو ریخته است. قنات ها و گسل های زیادی از محدوده پل صدر می گذرد. همه اینها مساله است.

*مهندس چمران گفته اند که پل دو طبقه صدر در طرح جامع تهران نبوده است. با این صحبت رئیس شورای شهر تهران مشخص است که شهرداری بدون اطلاع دادن به شورای شهر این پروژه را اجرا کرده است.
این پروژه که در طرح جامع شهر تهران مطرح و تصویب نشده ولی شهرداری عملا اجرا کرده است چه اشکالی ایجاد کرده و ایجاد می کند؟

-در طرح جامع نبوده است و تا جایی که من می دانم هیچ گزارش توجیهی به شورای شهر تهران ارائه نشده است. شورای شهر گزارش توجیحی برای این پروژه دریافت نکرده است. چیزی که من می دانم این است که گفته اند این پل به عنوان دسترسی محلی است پس ما انجام می دهیم.
من هم از نظر سازه ای، این پل را عاقلانه نمی بینم.ما یک روز می خواستیم به محل کارمان در پژوهشگاه زلزله شناسی برویم، دیدیم مشغول بتن ریزی هستند. بعد هم دیدیم یک پل ایجاد کردند.

*آقای مهندس چمران رئیس شورای شهر تهران همچنین گفته اند وقتی که می خواستند این پل دو طبقه را طراحی و ایجاد کنند در ابتدا طرح های فراوانی آورده اند. ایشان گفته اند که طرح هایی بود که سه ستونه بود و همچنین چهار ستونه بود. آقای چمران گفته اند که نهایتا تصمیم گرفته شد به صورت فعلی ساخته شود.
آقای دکتر ناطقی! اگر پی دو طبقه صدر، تک پایه ساخته نمی شد و سه پایه داشت یا چهار پایه داشت یا به تعبیر دیگر چهار ستونه ساخته می شد نظر شما در مورد پل دو طبقه فرق می کرد یا همچنان شما در هر حالتی مخالف چنین طرحی هستید؟

-از نظر سازه ای فرق می کرد صد در صد. ما که نمی توانیم بدون دلیل و مدرک و استدلال، درباره سازه صحبت کنیم. ما عملکرد پل های تک پایه را دیده ایم. این پل های تک پایه در هیچ جای دنیا اجرا نمی شود.

اگر چند پایه بود نگرانی ما از بابت سازه ای آن، حل بود. اما از لحاظ جامعه شناسی و به هم ریختن منطقه و آلودگی صوتی و از بین بردن بافت شهری در این منطقه و در این امتداد، به جای خودش باقی است و افراد متخصص در آن زمینه باید نظر بدهند.

من به سازه پل صدر حساس هستم و تک پایه را تحت به دلایل فنی موجود در دنیا، رد می کنم.

*شما نسبت به تخریب فضای سبز و درختان انتقاد دارید. اگر به قول آقای مهندس چمران پل صدر به صورت سه ستونه یا چهار ستونه هم اجرا می شد آن تخریب سر جایش بود و شاید تعمیق پیدا می کرد.

-من فقط درباره سازه پل می توان صحبت کنم. درباره مسائل دیگر باید سازمان محیط زیست صحبت کند. مسلم است اگر چهار پایه هم بود شاید بدتر هم می شد ولی سازه اش، سازه بهتری بود.

*در زلزله سال 1995 شهر کوبه ژاپن، بخشی از پل دو طبقه که تک پایه بوده بر اثر فشار  زلزله خراب شده است. آن پل واقعا الگوی خوبی هست برای این نوع بررسی ها؟

-بله.  پل کوبه ژاپن هم مثل همین پل صدر بوده و تک پایه بوده است. وقتی که ما یک پایه داریم اگر زلزله بیاید، بار را نمی تواند بازتوزیع کند. اگر دو تا ستون داشته باشیم دو تا ستون، زیر بار هستند و اگر یک ستون از بین برود، ستون دیگر به کمک می آید.

وقتی یک ستون داریم، تک است و نمی تواند فشار را تحمل کند. اگر این یک ستون پل به هر دلیلی از بین رفت، دیگر ستونی نیست که بیاید زیر بار کمک بدهد.

*شما معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی بوده اید و صاحب نظر در حوزه سازه و زلزله هستید. گسل هایی که در تهران وجود دارد عمدتا شرقی به غربی هستند. پل دو طبقه صدر هم شرقی به غربی است.

- اولا گسل ها مشخص است. حرف های عجیب و غریبی به شما انتقال داده اند.

*این صحبت تحت تاثیر شخص دیگری نیست. پل صدر که شرقی-غربی است می تواند در زلزله ناشی از این گسل ها احتمالا آسیب کمتری ببیند؟

-ما همه جور گسل داریم.

*گسل های اصلی تهران که چند تا هستند تقریبا امتداد شرقی به غربی دارند.

-گسل شمال تهران، یکی از گسل های اصلی است. دو گسل اصلی هم در جنوب تهران داریم. بعد در غرب و شرق تهران، گسل داریم. برخی گسل های فرعی نیز داریم که کاملا پل صدر را قطع می کنند.

نقشه گسل های تهران توسط آقای دکتر مهدی زارع(زلزله شناس) تهیه شده است. طبق این نقشه،  گسل هایی داریم که به صورت عمودی، پل صدر را قطع می کنند.

*در تهران 6 گسل اصلی وجود دارد که ایجاد تخریب توسط آنها در زلزله احتمالی، بیش تر است. گسل هایی که پل صدر را قطع می کنند فقط گسل های فرعی هستند.

-ما گسل اصلی و فرعی نداریم. اگر گسلی شروع به حرکت کرد روی گسل های فرعی هم تاثیر می گذارد. تازه ما برخی ریزگسل هم داریم که اصلا نمی شناسیم در کجا هستند.

*چه گسل های اصلی در اثر فعالیت های درونی زمین تحریک شوند و چه گسل های فرعی، تک پایه بودن پل صدر باعث می شود این پل آسیب ببیند؟

-حرف من این است که اگر هر کدام از گسل های تهران فعال شود بقیه گسل ها هم می توانند فعال شوند. در صورت فعال شدن همه گسل ها، آسیب پذیری شهر تهران را در پی خواهد داشت. البته در بعضی جاها، بیش تر و در بعضی جاها، کمتر. در یک نظر باید به تهران نگاه کنیم که تهران، شهر آسیب پذیر است در برابر زلزله احتمالی.

*آقای چمران، رئیس شورای شهر تهران پذیرفته اند که رقمی بین 1600 تا 1700 میلیارد تومان برای ایجاد پل دو طبقه صدر هزینه شده است. گفته اند که رقم نهایی باید بررسی و اعلام شود. اما رقم 7000 میلیارد تومان را که برخی اعتقاد دارند برای ساخت پل خرج شده است نپذیرفته اند.
به هر حال سرمایه ای وجود داشته که برای ساخت پل هزینه شده است. برای این که اسیب پذیری کم شود و این پل به خاطر تک پایه بودن در اثر زلزله احتمالی از بین نرود. شما پیشنهاد خاصی دارید؟

-پل طبقاتی صدر، کارایی لازم را نداشته است. این که بیاییم این پل را مقاوم سازی کنیم، هزینه هنگفت بیشتری هم خواهد داشت که اصلا غیر منطقی در غیر منطقی خواهد بود. تصور من این است که در همین شرایط از این پل استفاده شود.

یا بهتر از این، من فکر می کنم طبقه بالای پل را تعطیل کنند و به یک مجموعه گردشگری تبدیل کنند. می توانند در آنجا درخت و گل بکارند و گلدان هایی بگذارند که مردم، برای تفریح از آن استفاده کنند. چون هیچ کار بزرگی هم نکرده است.


*هر ساله تعداد ماشین های موجود در تهران زیاد می شود. اگر این پل بخواهد تعطیل شود یا مثل کره جنوبی روی آن گل و درخت بکارند، وضعیت ترافیک مناطق شمالی تهران بدتر نخواهد شد؟

-الان هم پل صدر کار خاصی نمی کند. اگر دسترسی های پل صدر باز شود و به صورت خطی عمل نکند یعنی ما ورود و خروج داشته باشیم و سیستم بتواند روان تر کار کند بهتر است. تنها کاری که پل صدر کرده این است که دو خط موازی هم در بالای بزرگراه صدر ایجاد کرده ایم. اگر این وضع، مطلوب سیستم ترافیک و حمل و نقل است، ادامه بدهیم. اما من فکر می کنم عمل و کارایی خاصی نداشته است.

ما بگوییم این پل صدر در حد 30 درصد به ترافیک منطقه کمک کند. آیا ما برای این 30 درصد این هزینه را پرداخت کرده ایم؟ در حالی که تمام اکوسیستم این منطقه را به هم زده ایم. خوب است که مسئولان یک شب بیایند و میزان آلودگی صوتی آنجا را اندازه بگیرند. در ساختمان های کناری حسگرهایی بگذارند و ببینند چقدر آلودگی صدا وجود دارد.

*گفته شده که دیواره های صوتی پل صدر صدا را جذب می کند. این دیواره ها در کاهش صدا تاثیری ندارد؟

-عمده ساختمان های حاشیه اتوبان صدر، بلند مرتبه هستند. انعکاس صدا به طبقات هفتم، هشتم و نهم برخورد می کند. وقتی موج به یک دیواره برخورد می کند و برمی گردد با یک زاویه برمی گردد. این برگشت به طبقات ششم یا هشتم و در آن ارتفاع برخورد می کند. صدای بدتر و تشدید یافته در طبقات بالاتر شنیده می شود.


*در حال حاضر در سایت اینترنتی شهرداری تهران این مطلب را درج کرده اند که یکی از اولویت های شهرداری تهران تحقق طرح جامع تهران است. همچنین درج کرده اند که چشم انداز توسعه شهر تهران در طرح جامع به این صورت است که تهران شهری با اصالت و دانش پایه و هوشمند است.
با توجه به این که به گفته آقای چمران، پل طبقاتی صدر در طرح جامع تهران تصویب نشده است شورای شهر جدید تهران باید چه کار کند که این نوع مشکلات وضعیت شهر تهران را بدتر نکند؟

-شورای شهر جدید تهران، کارش بسیار سنگین است. یعنی جسدی را تحویل خواهد گرفت یا بیماری را تحویل خواهد گرفت که در کما هست. در هر جای این شهر، مرکز خرید تاسیس شده است. در ابتدای خیابان الهیه یا فرشته، پنج مرکز خرید ایجاد کرده اند. در حالی که در خیابان آن یک ماشین به سختی از کنار ماشین دیگر عبور می کند.

شورای شهر جدید دارد چنین شهری را تحویل می گیرد. یا در خیابان دریا در سعادت آباد، یک مرکز خرید بزرگ ساخته اند. من نمی دانم شورای شهر جدید در چنین وضعی باید چه کار کند.

*برای شهر تهران و این که آسیب های کمتر شود و تلفات در زلزله احتمالی زیاد نباشد اجرای همان طرح جامع را موثر می دانید؟

-شهر تهران، از نظر شهری مریض است. همه مسئولان و همه مردم، این موضوع را قبول دارند. الان سیستم آبرسانی ما مشکل دارد. ما چیزی حدود 30 درصد نشتی آب در شهر تهران داریم.

این شهر از حد خودش خیلی بزرگ تر شده و در زمان اضطرار نمی شود به مردم کمک کرد. فقط روی دست مسئولان و شهر، عده زیادی جنازه و مریض و آسیب دیده و تلفات سنگین خواهد بود. در صورت وقوع حادثه، تهران شهری خواهد شد که دیگر نمی شود از آن استفاده کرد. آمار می گوید که حدود 65 درصد ساختمان ها از بین می رود. در نتیجه دیگر این شهر به درد نمی خورد.