کتابی در خصوص مباهله؛ سنتی در رتبه جهانی

تاب «فرهنگ مباهله»، روشی در رویارویی با دگراندیشان، نوشته آیت‌الله محمدی‌ری‌شهری کوشش کرده است تا بگوید این سنت اهمیتی جهانی دارد و یکی از روش‌های اسلامی در مواجهه‌ با دگراندیشان است.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، کتاب «فرهنگ مباهله»، روشی در رویارویی با دگراندیشان، نوشته آیت‌الله محمدی‌ری‌شهری کوشش کرده است تا بگوید این سنت اهمیتی جهانی دارد و یکی از روش‌های اسلامی در مواجهه‌ با دگراندیشان است. این اثر که بخشی از «دانش‌نامه قرآن و حدیث» بوده، توسط حمیدرضا شیخی ترجمه شده است. کتاب «فرهنگ‌نامه مباهله» توسط پژوهشگاه قرآن و حدیث در تابستان سال جاری منتشر شده است.

مباهله، سرمایه‌ فرهنگی اسلام

ری‌شهری معتقد است که «تببین و ارائه مفاهیم مهم و پر کاربرد دین، زمینه گسترش و تعمیق فرهنگ دینی را در امت اسلامی فراهم می‌آورد و بدین‌سان می‌توان کتاب‌هایی که این مفاهیم بنیادین و موثر را با ذکر نمونه‌ها و در جامه‌ای نو و امروزین عرضه می‌کنند، فرهنگ‌نامه نامید». از این فراز می‌توان دریافت نگارنده در پی آن است که از منابع سنتی به عنوان سرمایه‌ای فرهنگی برای تدبیر امور در جهان امروز بهره‌ گیرد. نگارنده تصریح کرده است «این فرهنگ‌نامه در واقع، یکی از شیوه‌های اسلام را در رویارویی با دگراندیشان تبیین می‌کند و از این رو اهمیتی جهانی دارد و شایسته است به زبان‌های دیگر ترجمه شود».

ریشه تفکر نگارنده این کتاب را می‌توان در سید‌جمال‌الدین اسد‌آبادی یافت، وقتی وی قرآن را نه امری متعلق به گذشته و زیور که منبعی برای زندگی در جهان امروز می‌داند. البته باید خاطر نشان ساخت که سید‌جمال‌الدین اسد‌آبادی نیز ریشه تفکرات خود را از سنت شیعی مطالعاتش به ارث برده است. همچنین به نظر می‌رسد انتشار این کتاب در این جهت است تا نشان دهد اسلام دینی نیست که مردم را با خشونت و زور به سوی حقیقت هدایت کند.

انتشار این کتاب در حالی که جهان سرمایه‌داری در صدد است با تقویت نیروهایی مانند داعش، چهره اسلام را نادرست معرفی کرده و بر موج اسلام‌هراسی بیافزاید، ضروری به نظر می‌رسد. نویسنده در همین زمینه می‌افزاید: «کمال بی‌انصافی است که گفته شود اسلام با زور خود را بر مردم تحمیل کرده است، به‌ویژه آن که چنین اتهامی از سوی کسانی مطرح شود که در دادگاه‌های تفتیش عقاید قرون وسطایی جنایاتی مرتکب شده‌اند که روی تاریخ را سیاه کرده است». در ادامه پیش‌گفتار «منطق مبتنی بر حکمت»، «اندرز نیکو»، «مناظره» و «مباهله» روش‌های اسلام در مواجهه با دگراندیشان معرفی شده است. با توجه به هدف نگارنده می‌توان گفت این رویکرد سیاسی-اجتماعی به قرآن و اسلام است که به وی اجازه می‌دهد تا از رویدادی خاص در حیات نبوی، سرمایه‌ای جاودانی بسازد و با چنین کاری تلاش کند تا راه‌حلی قرآنی برای رویارویی با دگراندیشان بیابد.

فصول کتاب و جای خالی مطالعات جدید

ری‌شهری تلاش کرده است تا در چهار فصل به مباهله به عنوان روشی برای مواجهه با دگراندیشان بپردازد. نگارنده خود در معرفی این فصول می‌گوید: در فصل اول به «مبدا تشریع مباهله، تبیین رویداد مباهله بر اساس گزارش‌های فخررازی، شیخ مفید و سید بن‌طاووس، تاریخ رخداد مباهله، مشروعیت مباهله برای اثبات حق در همه عرصه‌ها و آداب مباهله» پرداخته شده است، «در فصل دوم، استدلال‌های خاندان رسالت به ماجرای مباهله بر حقانیت خود گزارش شده‌اند. در فصل سوم، به چند نمونه از مباهله‌های غیر اهل بیت(ع) در عرصه‌های مختلف اشاره شده است. فصل چهارم آداب روز مباهله است، مانند غسل کردن، نماز روز مباهله و دعای ویژه‌ای که برای آن روایت شده است».

این اثر به تمام معنا در حوزه مطالعه‌ای سنتی قرار بگیرد. توجه به احادیث، تفاسیر کلاسیک و آداب روز مباهله نشان می‌دهد منبع اصلی این کتاب مربوط به سنت و روش‌های قدمایی است. به نظر می‌رسد نیم‌نگاهی به مطالعات جدید می‌توانست مولف را در رسیدن به انگیزه خود و معرفی مباهله به عنوان سنتی جهانی، بیشتر یاری کند. هرچند در این اثر مولف تلاش کرده است تا «مباهله» را به عنوان میراثی اسلامی و به روز معرفی کند، اما مشخص نشده است که به کارگیری این سنت در جهان جدید چگونه می‌تواند عملی شود.

برجسته‌ترین نکات در واقعه مباهله

نگارنده پس از واژه‌شناسی مباهله و بررسی مباهله در قرآن و حدیث، به زمینه‌های واقعه مباهله پرداخته و آنگاه برجسته‌ترین نکات این واقعه را بر شمرده است. ری‌شهری زمینه تاریخی شکل گیری‌ این سنت را نامه‌های پیامبر اسلام(ص) در خصوص دعوت به آیین محمدی عنوان کرده است. وی بر آن است پس از ارسال نامه پیامبر خدا(ص) به مسیحیان نجران، یک هیئت بلندپایه از رهبران ایشان به مدینه آمده و پس از مذاکرات و نپذیرفتن دلایل اثبات رسالت اسلام، به دستور خداوند در آیه ۶۱ سوره آل عمران کار به مباهله کشید.

ری‌شهری «اثبات حقانیت اسلام در برابر مسیحیت»، «اثبات جانبداری اسلام از منطق و صلح»‌، «اثبات برتری اهل بیت(ع)»،  «بزرگداشت روز مباهله» و «مشروعیت همگانی مباهله برای اثبات حق» را از برجسته‌ترین نکات در واقعه مباهله می‌داند. وی در ذیل نکته آخر می‌نویسد: «مشروعیت عام «مباهله برای اثبات و روشن شدن حق، پس از اقامه برهان»، از جمله مطالبی است که می‌توان از آیه مباهله استنباط کرد،‌ چنان که در احادیث اهل بیت‌(ع) و سیره بزرگان دین نیز بر این معنا دلالت دارند. گفتنی است که در شماری از احادیث، آدابی برای مباهله ذکر شده که رعایت آنها، موجب تقویت توجه قلبی مباهله کننده به خداوند متعال و زمینه‌ساز اجابت دعای اوست».