کشتی‌سازی ترکیه؛ نمونه‌ای موفق از خصوصی‌سازی

ترکیه، همسایه شمال‌غربی ایران، هیچ‌گاه از گزند کودتاهای سیاسی در امان نبوده، اما نکته‌ای که در این میان بسیار قابل‌توجه است، عدم فروپاشی صنایع این کشور، به خصوص صنعت کشتی‌سازی آن در سال‌های گذشته و به‌رغم روی کار آمدن افراد در دوره‌های مختلف است.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، سازوکار این صنعت در ترکیه نمونه‌ای موفق از اجرای کامل و بی‌نقص خصوصی‌سازی است و امروزه با کشورهایی مانند نروژ، کره‌جنوبی، سوئد و ایتالیا ارتباط تنگاتنگی دارد، به گونه‌ای‌که نه‌تنها گوی سبقت را از کشور ما ربوده و انحصار بازار منطقه را به دست گرفته است، بلکه محصولات باکیفیت خود را به اقصی نقاط اروپا می‌فروشد.

در‌حالی‌که این روزها صنعت کشتی‌سازی کشور با مشکلات بسیاری در زمینه‌های مختلف دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، به نظر می‌رسد بررسی این صنعت، آن هم در کشوری در همسایگی ما، می‌تواند بسیار راهگشا باشد.

صنعت کشتی‌سازی ترکیه کاملا خصوصی است و دولت تمام ‌شرکت‌های کشتی‌سازی خود را در سال‌های گذشته به بخش خصوصی واگذار کرده است. بر این اساس، ساختار تصمیم‌گیری در شرکت‌های کشتی‌سازی ترکیه به صورت مالکیت خصوصی تعریف می‌شود. گفتنی است که دولت ترکیه سهم عمده‌ای در توسعه صنعت کشتی‌سازی در این کشور داشته است. در سال‌های اخیر، سیاست‌های توسعه صنعتی مبتنی بر افزایش برنامه‌ریزی شده صادرات، سبب شد صنعت کشتی‌سازی این کشور نیز مهیای حضور در صحنه رقابت جهانی شود. دولت ترکیه برای برنامه‌ریزی توسعه صنعت کشتی‌سازی از نهادهای صنعتی اتحادیه اروپا به عنوان مشاوره بهره گرفت و تلاش کرد به‌صورت کاملا هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده اقدام به توسعه صنعت خود کند.

بسته‌های حمایتی دولت

معافیت از عوارض گمرکی: آیین‌نامه‌ای از سوی دولت ترکیه تهیه شده است که طبق آن، واردات تجهیزات و دستگاه‌هایی که در ساخت کشتی و صنایع وابسته آن نقش دارند، از پرداخت عوارض گمرکی معاف هستند. دولت قصد دارد از این طریق، سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری در حوزه تامین تجهیزات جدید و ارتقای سطح آن ‌فن‌آوری شرکت‌های کشتی‌سازی تشویق کند.

معافیت از مالیات بر ارزش افزوده: مواد اولیه صنعت کشتی‌سازی در‌صورتی‌که در فهرست تعیین‌شده از سوی دولت باشد، چه وارد کشور و چه توسط تولیدکننده داخلی تهیه شده باشد، از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف است.

بیمه کارکنان: دولت برای کارگران خارجی شاغل در صنعت کشتی‌سازی ترکیه، بیمه در نظر می‌گیرد. همچنین، دولت نظام پرداخت حقوق بیکاری را برای افرادی که بین 2 تا 7 سال در صنعت کشتی‌سازی فعالیت داشته‌اند، برقرار می‌کند.

کاهش مالیات: در صورتی که شرکت کشتی‌سازی حداقل 30 درصد از سود خود را صرف توسعه شرکت کند، دولت تنها 60 درصد از درآمد آن شرکت را مشمول مالیات می‌کند. بدین‌ترتیب، شرکت مالیات کمتری می‌پردازد.

یارانه انرژی: بر اساس آیین‌نامه سازمان برنامه‌ریزی ترکیه، دولت بخشی از هزینه‌های انرژی شرکت‌های کشتی‌سازی را که در استان‌های با درآمد سرانه پایین‌تر از میانگین کشور قرار دارند با توجه به جداول سازمان برنامه‌ریزی تقبل می‌کند. همچنین، در صورتی که شرکت کشتی‌سازی در مناطق صنعتی ترکیه واقع شده باشد، با استفاده از مقررات تعریف‌شده توسط سازمان برنامه‌ریزی، شامل معافیت‌هایی می‌شود. انرژی برق در این حمایت بیشترین سهم را دارد.

تامین مالی: از سال 1990، بانک توسعه صادرات این کشور در راستای برنامه تامین مالی سوخت و صادرات شناور، حمایت از صنعت کشتی‌سازی را از طریق پرداخت وام‌های بلندمدت در دستور کار قرار داده است. گفتنی است که بانک‌های خصوصی ترکیه نیز اخیرا تمایل خود را برای ورود به این بازار نشان داده‌اند. هم‌چنین افزایش تعداد طرح‌های توجیه فنی و اقتصادی بررسی‌شده توسط بانک‌ها بیانگر این موضوع است.

اعطای ضمانت‌نامه صادراتی از طریق بانک توسعه صادرات: دولت ترکیه با بهره‌گیری از دیپلماسی فعال سیاسی تلاش کرده است و صادرات شرکت‌های کشتی‌سازی خود را بیمه کند. بدین منظور، دولت از بانک کاملا دولتی توسعه صادرات استفاده کرده است. شرکت‌های کشتی‌سازی ترکیه با توجه به ضمانت‌نامه صادراتی اعطا شده از سوی دولت، در بازاریابی و فروش محصولات خود بسیار موفق‌تر عمل می‌کند.

حمایت از تحقیق و توسعه: دولت برای حمایت از فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت کشتی‌سازی ترکیه اقدام به تاسیس یک آزمایشگاه بسیار بزرگ در دانشگاه صنعتی استانبول کرده است. شرکت‌های کشتی‌سازی ترکیه می‌توانند سفارش آزمایش‌های خود را به این آزمایشگاه ارائه دهند. هزینه‌های مربوطه، از طریق بودجه پژوهش دانشگاهی تامین می‌شود. این آزمایشگاه در دانشکده طراحی کشتی و مهندسی اقیانوس واقع شده است. همچنین سه دانشگاه صنعتی ییلدیز (استانبول)، دانشگاه پیری‌ریس (استانبول) و دانشگاه صنعتی کارادنیز (ترابزون)، دارای دانشکده کشتی‌سازی هستند. البته به علت وجود تعداد زیاد کارخانه‌های کشتی‌سازی در استانبول، تمرکز دانشکده‌های کشتی‌سازی در این منطقه بیشتر است.

انجمن‌های صنفی

انجمن کشتی‌سازان ترکیه: در سال 1971 تاسیس شد و به عنوان انجمن اصلی کشتی‌سازان در ترکیه، نماینده و سخنگوی صنعت کشتی‌سازی ترکیه است. این انجمن در حال حاضر 50 عضو دارد و علاوه بر تلاش برای ارتقای موقعیت صنعت کشتی‌سازی در ترکیه در بازارهای داخلی و بین‌المللی، به عنوان مسئول هماهنگی روابط دولت و صنعت کشتی‌سازی نیز ایفای نقش می‌کند.

انجمن صادرکنندگان کشتی و قایق‌های تفریحی ترکیه: در سال 2010 زیر نظر انجمن صادرکنندگان ترکیه تاسیس شده است. حوزه کاری این انجمن شامل کلیه کشتی‌های باری، تخصصی، فراساحل و قایق‌های ماهی‌گیری و تفریحی می‌شود.

انجمن صنایع دریایی ترکیه: در سال 2000 در استانبول تاسیس شد و بیشتر در زمینه قایق‌رانی و گردشگری دریایی فعالیت دارد.

انجمن صنعت‌گران کشتی ترکیه: 130 شرکت را به عضویت فعال خود درآورده است و نمایندگی 2000 شرکت کوچک و متوسط فعال در زنجیره تامین کشتی‌سازی ترکیه را نیز به عهده دارد. این انجمن یکی از اعضای مجمع تجهیزات دریایی اروپاست. همچنین با ایجاد همکاری پویا بین بخش صنعت کشتی و مراکز آموزشی داخلی و بین‌المللی توانسته است در زمینه آموزش تخصص‌های موردنیاز صنعت کشتی‌سازی مانند جوشکاری، لوله‌کشی و رنگ‌آمیزی خدمات مناسبی ارائه دهد. این انجمن به منظور افزایش همکاری بین کارخانه‌های کشتی‌سازی و فعالان صنعت تجهیزات دریایی و ارتقای سطح فن‌آوری کشتی‌سازی تاسیس شده است.

عملکرد کشتی‌سازان در ترکیه

صنعت کشتی‌سازی ترکیه به شدت در حوزه تجهیزات دریایی و به طور خاص تجهیزات فن‌آورانه، به مواد و تجهیزات وارداتی وابسته است. اما در سال‌های اخیر صنعت تجهیزات دریایی ترکیه پیشرفت‌های خوبی در ساخت تجهیزات عرشه، تجهیزات هیدرولیکی، زنجیرکشتی، تجهیزات الکتریکی و ماشین‌آلات هدایت کشتی داشته است.

از مزایای این صنعت برای اقتصاد ترکیه می‌توان به اشتغال‌زایی بالا، امکان توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته، ایجاد بستر انتقال فن‌آوری به کشور و افزایش توان رقابت شرکت‌های کشتی‌سازی داخلی در بازارهای جهانی اشاره کرد.

آمار صادرات تجهیزات دریایی این کشور در سال 2013، که توسط موسسه آمار ترکیه ارائه شده، حاکی از سهم 54 درصدی کشورهای قاره اروپا در مصرف تجهیزات دریایی ترکیه است و این میزان، مربوط به موتور کشتی و قایق بوده است. ایران نیز 4 درصد از مجموع این آمار را به خود اختصاص داده است.

تعداد کارکنان این صنعت در زمان اوج رونق اقتصادی بازار کشتی‌سازی در سال 2007 به بیش از 100 هزار نفر رسیده و سپس در مدت دو سال و با وقوع بحران اقتصادی از تعداد کارکنان این صنعت بیش از 30 هزار نفر کاسته شده است. میزان افزایش نیروی کار این صنعت در بازه سال‌های 2002 تا 2012 بیش از 30 هزار نفر بوده است. علاوه بر 70 کارخانه کشتی‌سازی موجود در مناطق مختلف ترکیه، حدود 50 کارخانه کشتی‌سازی نیز در حال ساخت است و بیش از نیمی از آنها در مجاورت دریای مرمره قرار دارند.

کارخانه کشتی‌سازی «صدف» با اختلاف زیادی بزرگ‌ترین کارخانه کشتی‌سازی ترکیه محسوب می‌شود. در حال حاضر، ترکیه بزرگ‌ترین کارخانه‌های کشتی‌سازی ساخت شناورهای حمل مواد شیمیایی با مونتاژ پایین در اروپا را در اختیار دارد و به شکل موفقی توانسته است سفارش‌های زیادی برای تولید کشتی حمل انواع مواد سوختی و شیمیایی در اروپا را جذب کند.

همچنین، ترکیه یکی از قدرت‌های برتر در تولید قایق‌های بادبانی ورزشی متوسط و بزرگ در جهان است. از نظر تناژ کشتی‌های ساخته‌شده در ترکیه نیز، سهم عمده تولیدات به ترتیب به سه نوع کشتی نفت‌کش، حمل کالای عمومی و کانتینربر اختصاص دارد. از نظر سهم کشتی‌سازی ترکیه در بازار جهانی نیز، روند نزولی وجود دارد. سهم این کشور از حدود یک‌‌درصد کشتی‌های ساخته شده در سال 2008 به حدود 0.2 درصد در سال 2012 کاهش یافته است. البته در سال 2013، این سهم شاهد افزایش نسبی بوده است.

نگاهی به ترکیب سفارش صنعت کشتی‌سازی ترکیه نشان می‌دهد بازار داخل این کشور پرتقاضاست و بخش عظیمی از سفارش کارخانجات را به خود اختصاص می‌دهد. موقعیت جغرافیایی ترکیه در مقابل اروپا و حمل مواد شیمیایی، امروزه بزرگ‌ترین محرک این بازار محسوب می‌شود. همچنین، ترکیب شناورهای صادراتی ترکیه در سال 2013 نشان می‌دهد کشور نروژ بزرگ‌ترین مشتری صنعت کشتی‌سازی ترکیه بوده است. این مهم، به‌خوبی بیانگر کیفیت مناسب ساخت کشتی در ترکیه است.

روند توسعه

در حال حاضر، ترکیه با کشورهایی چون نروژ، در زمینه ساخت شناورهای ماهیگیری، کشتی‌های تجاری و تفریحی، کره‌جنوبی، به عنوان مشاور ساخت کشتی‌های نفت‌کش، سوئد، در زمینه طراحی کشتی‌های مناسب آب‌های سرد و یخ‌زده و همچنین ایتالیا، در زمینه ساخت کشتی‌های تفریحی و طراحی کشتی‌های خاص همکاری‌هایی را آغاز کرده است.