آشنایی با خواص و زیان های سبوس

این روزها که تب کاهش وزن بالا گرفته، بیشتر خانم‌ها به دنبال مواد غذایی ای با سبوس کامل هستند و حتی عده‌ای سبوس را جداگانه می‌خرند و در غذاهایشان استفاده می‌کنند تا از خواص آن بهره ببرند. گفتگوی زیر با متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استاد انستیتو تحقیقات تغذیه در این مورد است.

همه می‌گویند سبوس ماده غذایی مفیدی است اما دلیل مفید بودن آن چیست؟
بهترین خاصیت سبوس که از قدیم شناخته‌ شده است، به فیبر آن برمی‌گردد که از یبوست و چاقی پیشگیری می‌کند.

حسن دیگر سبوس، القای حس سیری است زیرا مثلاً غلات سبوس‌دار بیشتر از غلات تصفیه‌ شده در دستگاه گوارش می‌مانند و آب به خود می‌گیرند و احساس سیری بیشتری به فرد می‌دهند.

فایده دیگر سبوس، کاهش جذب کلسترول است که باعث کاهش چربی خون شده و غیرمستقیم از بروز بیماری‌های قلبی- عروقی پیشگیری می‌کند. سبوس 18-15 درصد کلسترول خون را پایین می‌آورد؛ مثلاً فردی که کلسترول 220 دارد، اگر روزانه نان کامل مصرف کند، این کلسترول به زیر 200 یعنی حد طبیعی می‌رسد.

سبوس جذب قند را نیز کم می‌کند و زمینه ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد.

این ماده غیرمستقیم بر فشارخون هم تأثیر دارد. به این ترتیب که کاهش وزن و کاهش چربی خون می‌تواند باعث کاهش فشارخون شود اما مستقیم در درمان فشارخون موثر نیست.

در ضمن جویدن بهتر و بیشتر سبوس نیز برای دندان‌ها مفید است.

سبوس حاوی چه مواد مغذی ای است؟
دلیل اصلی مغذی بودن سبوس، وجود ویتامین‌های گروه B است. وقتی سبوس غلات جدا می‌شود، ویتامین‌های B1 یا تیامین، B3 یا نیاسین و بیوتین در آن‌ها کم می‌شود. در واقع، منبع اصلی ویتامین‌های گروه B غلات هستند اما نان‌های سفید و بدون سبوس از این لحاظ فقیر تلقی می‌شوند. به علاوه، در غلات، انواع مواد معدنی مثل آهن، منیزیم، کلسیم و فسفر نیز وجود دارد اما وجود فیبر در سبوس غلات جذب این مواد معدنی به خصوص آهن و کلسیم را تأمین می کند.

سبوس غلات مختلف از نظر ارزش غذایی با هم تفاوت دارند؟
بله. بهترین سبوس در گندم و جو وجود دارد. تفاوت سبوس گندم و جو خیلی زیاد نیست ولی بهتر است سبوس غلات مختلف را با غلات مصرف کنیم نه جداگانه.
دلیل اصلی مغذی بودن سبوس، وجود ویتامین های گروه B است. وقتی سبوس غلات جدا می‌شود، ویتامین های B1 یا تیامین، B3 یا نیاسین و بیوتین در آن ها کم می شود.

مصرف سبوس حد و اندازه‌ای دارد یا هر چه بیشتر بخوریم بهتر است؟
سبوس غلات همان طور که خواص مفیدی دارد اگر بیش از اندازه مصرف شود، می‌تواند مشکل‌ساز شود. اگر میزان مصرف سبوس از حد اعتدال خارج شود، باعث کاهش جذب املاح دو ظرفیتی خواهد شد. مثلاً کلسیم، آهن و روی به ترکیب‌های موجود در فیبر سبوس مانند فیتات‌ها و فسفات‌ها متصل می‌شوند و جذبشان کاهش پیدا می‌کند.

مگر مجاز به دریافت چقدر فیبر از طریق منابع غذایی هستیم؟
حداکثر فیبر مجاز مصرفی روزی 30 گرم است یعنی اگر نان ها را سبوس دار انتخاب کنیم و در روز 3-2 واحد میوه و 2 فنجان سبزی مصرف کنیم، این مقدار فیبر به دست می‌آید.

مصرف سبوس به چه کسانی توصیه می‌شود؟
کسانی که اجابت مزاج خوبی ندارند، اضافه وزن دارند و به چربی، قند و فشارخون بالا مبتلا هستند.

برای چه کسانی باید محدود شود؟
افرادی که دستگاه گوارش حساسی دارند و نمی‌توانند فیبر سبوس را تحمل کنند باید میزان مصرف خود را کاهش دهند. البته برخی افراد نشانگان روده تحریک‌پذیر دارند و گاهی باید سبوس در برنامه غذایی آن‌ها باشد و گاهی نباشد. در این مورد باید با مشاور تغذیه مشورت کرد.

مصرف سبوس به تنهایی خوب است؟
مصرف سبوس را به تنهایی توصیه نمی‌کنم ولی می‌توان در روز به مقدار یک قاشق مرباخوری به افرادی که در شرایط خاص یبوست دارند مثلاً خانم‌های باردار یا شیرده سبوس جداگانه داد.

خواص دارویی سبوس گندم:

با مصرف روزانه سبوس گندم می‌توان از ابتلا به بیماری‌های پوکی‌استخوان، یبوست« اختلالات روده بزرگ»، کم‌خونی، چاقی، چربی‌خون، سرطان روده، بیماری‌های قلبی و عروقی، سوء هاضمه، ‌ضعف اعصاب، ضعف عمومی و جنسی پیشگیری کرد.

سبوس، جدار خارجی گندم است که دارای مقادیر زیادی از مواد فسفردار، همچنین دارای انواع ویتامین‌های E و B ،‌آهن، منیزیم، روی و کمی کلسیم است.

ویتامین E و روی موجود در سبوس از ریزش و سفید شدن زود هنگام موی سر جلوگیری و باعث شادابی و طراوت پوست می‌شود.

فیبر موجود در سبوس موجب می‌شود هضم مواد نشاسته ای با سرعت کمتری انجام شود که در نتیجه قند به آهستگی و به میزان کمتری وارد خون شده و همچنین از بالا رفتن یک باره قندخون جلوگیری می کند.

در تنظیم سیستم گوارش و رفع یبوست هیچ ماده‌ای با قدرت سبوس برابری نمی کند و سبوس موجب رانش مدفوع در طول لوله‌های روده کوچک و بزرگ شده و تحرکات موجی شکل روده‌ها را تقویت می‌کند، در نهایت ملین و برطرف کننده یبوست است.

فیبرهای محلول با اتصال به اسیدهای صفرا که دارای کلسترول هستند مانع جذب آن‌ها می‌شود و از این طریق چربی و کلسترول خون را کاهش و از چاقی جلوگیری می‌کند.

فیبر موجود در سبوس برای درمان یبوست و تنظیم سیستم گوارش بسیار مفید است.

سبوس گندم از بیشتر املاح و ویتامین‌های مورد نیاز بدن به اندازه کافی برخوردار است لذا مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی به مادران توصیه می‌شود و چنانچه به طور مداوم مصرف شود عامل افزایش قد در کودکان و نوجوانان نیز خواهد شد.

طریقه مصرف سبوس گندم این است که روزانه برای هر نفر یک تا دو قاشق غذاخوری در داخل انواع غذاهایی چون انواع سوپ‌ها و آش، سالاد، ماست و انواع خورش ها، کتلت، کوکو سبزی و سیب زمینی،‌ انواع خوراک ها ریخته شود و یا یک قاشق مرباخوری داخل یک لیوان شیر و یا انواع آبمیوه ها استفاده شود.

طرز تهیه ماسک صورت سبوس: یک قاشق غذاخوری سبوس گندم، دو قاشق ماست تازه را کاملا مخلوط نموده پس از 5 دقیقه به عنوان ماسک صورت مصرف نمایید و 15 دقیقه بعد با آب ولرم بشویید.

طرز تهیه سس سبوس: از مخلوط یک قاشق غذاخوری سبوس،‌6 قاشق غذاخوری آبلیمو، یک قاشق روغن زیتون و مقدار کمی نمک می‌توان سس سبوس را استفاده کرد.

طرز تهیه سوپ برای درمان یبوست: «آلو، روغن زیتون، برنج نیمه ایرانی، اسفناج، ‌کدو سبز رنده شده و جعفری» را مخلوط کرده و زمانی که سوپ پخته شد و آماده ظرف کردن بود یک یا دو قاشق غذاخوری سبوس را داخل سوپ ریخته و شب‌ها به جای شام میل کنید.

برای پیشگیری از سفیدی و ریزش مو: یک قاشق سبوس گندم را با یک لیوان آب جوش دم کرده ( حرارت غیر مستقیم) سپس آب آن را صاف کرده، دو سوم آن را میل کنید و یک سوم آب آن را به سر بمالید.