دستاورد حضور باستان‌شناسان در پاسارگاد

«باستان شناسان متخصص میان رشته‌ای با بررسی‌های متعدد در دومین فصل کاوش در پاسارگاد، امیدوارند بتوانند پوشش گیاهی «باغ سلطنتی پاسارگاد» را پیش از دوره هخامنشیان تا دوران اسلامی و معاصر بازسازی کنند.»

به گزارش ایسنا، در دومین فصل فعالیت‌های باستان‌شناسی مشترک ایران و فرانسه در محوطه‌ی پاسارگاد، با هدف بررسی‌های «دیرین اقلیم‌شناسی» در این منطقه‌ی تاریخی، باستان‌شناسان متخصص میان رشته‌ای بین‌المللی مانند اقلیم باستان‌شناس , گرده باستان‌شناس در محوطه‌ی تاریخی پاسارگاد و دشت‌مرغاب، مطالعه‌ی سیستم آبرسانی، زمین‌باستان‌شناسی و گرده‌شناسی را با هدف کشف نوع پوشش گیاهی منطقه در دستور کار قرار دادند و با پایان کاوش، اکنون یافته‌های باستان‌شناسی به دست آمده توسط این باستان‌شناسان در دست مطالعه قرار گرفته است.

کوروش محمدخانی، سرپرست هیات ایرانی باستان‌شناسی پاسارگاد با بیان این‌که پروژه‌هایی برای درک رابطه بین محوطه هخامنشی پاسارگاد با سایر محوطه‌ها در دشت پاسارگاد در حال انجام است، به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد: محوطه میراث جهانی پاسارگاد و دشت مرغاب از اهمیت بسیار زیادی در مطالعات زمین باستان‌شناسی برخوردار است به گونه‌ای که پرسش‌های فراوانی برای پژوهشگران در مورد نقاط مختلف آن مطرح است و باستان‌شناسان امیدوارند پس از اعلام نتایج آزمایشگاهی مغزی‌های (نمونه) تهیه شده از محوطه باستانی پاسارگاد، بتوانند پوشش گیاهی باغ سلطنتی پاسارگاد را پیش از دوره هخامنشیان تا دوران اسلامی و معاصر بازسازی کنند.

او با اشاره به وسعت شش کیلومتر مربعی محوطه پاسارگاد که تنها 160هکتار از آن فنس‌کشی و محافظت می‌شود، بیان می‌کند: زمین باستان‌شناسی یا مطالعات فرا رشته‌ای علوم زمین مطالعاتی در مرز بین باستان شناسی و علوم زمین است در واقع این مطالعات یکسری مطالعات میان‌رشته‌ای هستند که از چندین رشته مختلف تشکیل شده و در مقیاس‌های متفاوت از میکرو تا مقیاس‌های بزرگ انجام می‌شوند.

رابطه باستان‌شناسی و محیط زیست طبیعی

این باستان‌شناس با بیان اینکه مطالعات چشم انداز باستان‌شناسی با محیط زیست طبیعی در اطراف هر محوطه باستانی ارتباط تنگاتنگ دارد، اظهار می‌کند: مطالعات چشم‌انداز باستان‌شناسی در یک محوطه کاملا به فعالیت‌های انسانی و تغییرات طبیعی که در آن محوطه در طول زمان رخ می‌دهد، وابسته است. همچنین کاراکترهای زمین باستان‌شناسی بیشتر وابسته به تعاملاتی است که بین انسان و طبیعت در طول زمان شکل گرفته است.

این باستان شناس، مدیریت آب یا مطالعات سیستم‌های هیدرولوژی منطقه، لند فرم (شکل طبیعی منطقه در گذشته) و مطالعه تاریخچه پوشش گیاهی در دشت پاسارگاد را از پروژه‌هایی اعلام می‌کند که در حال انجام است و می‌گوید: به منظور انجام تحقیقات در زمینه آب در دوره هخامنشیان فعالیت‌های متفاوتی از جمله نقشه‌برداری‌های دقیق برای اطلاع از شبکه آبرسانی قدیم و به دست آوردن سرچشمه‌ها و منابع تغذیه آب در آن دوره انجام می‌شود.

او مطالعه سدها، بندها و ژئومورفولوژی دشت پاسارگاد را مهمترین پژوهشی می‌داند که در این حوزه در حال انجام است و ادامه می‌دهد: مطالعات دینامیک رودخانه‌ها برای فهم بهتر این بند و سدهاست .

محمد خانی با اشاره به فعالیت‌هایی که برای مطالعه‌ی لند فرم گذشته در دشت پاسارگاد صورت گرفته است، نیز  بیان می‌کند: نقشه‌برداری جزئی می‌تواند جزئیات عوارض روی سطح اثر را تعیین کند که این کار روی 50 هکتار از محوطه پاسارگاد صورت گرفت و ساختارهای مهمی در آن تشخیص داده شد.

بررسی پوشش گیاهی پاساگارد

این استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، مطالعه پوشش گیاهیِ یکی از مهمترین باغ‌های سلطنتی یعنی پاسارگاد را از دیگر فعالیت‌های هیأت ایران و فرانسه در پاسارگاد اعلام کرد.

او با اشاره به مطالعاتی که مرتضی جمالی، عضو مرکز پژوهش‌های علمی فرانسه روی دریاچه «مهارلو» انجام داده و نتایج جالب آن می‌افزاید: در این پژوهش سه متر و نیم نهشته مربوط به 4500 سال مطالعه شد که بر اساس نمودار ارائه شده می‌توان بازسازی پوشش گیاهی را در دوران هخامنشی در این دریاچه از نظر نوع گرده‌هایی که وجود داشته است، مشاهده کنیم .

محمدخانی بیان کرد: با اعلام نتایج می‌توانیم در مقیاس محوطه، تغییرات پوشش گیاهیِ باغ سلطنتی پاسارگاد را از زمانِ قبل از دوره هخامنشیان تا دوران اسلامی و معاصر بازسازی کنیم.

بازسازی چشم اندازهای باستانی

محمد خانی، «ژآن باتیست ریگو»، زمین‌باستان‌شناس و استاد دانشگاه «تور» فرانسه که در سال‌های 2005 تا 2008 میلادی تحقیقاتی در زمینه زمین‌باستان‌شناسی در رودپل محوطه تنگه بلاغی انجام داده است، را یکی از باستان‌شناسان میان رشته‌ای می‌داند که در این کاوش در پاسارگاد حضور داشته است و می‌افزاید: این باستان‌شناس درباره‌ی رویکرد زمین باستان‌شناسی در محیط آبرفتی و بازسازی چشم اندازهای باستانی توسط خصوصیات ژئومورفولوژیکی و دیرین اقلیم شناسی منطقه مطالعه کرد و درباره‌ی خصوصیات ژئومورفولوژیکی که باید در محوطه‌های باستانی مورد اندازه‌گیری قرار گیرد، نیز پیشنهاداتی مطرح کرد.

او می‌گوید: براساس مطالعات «ریگو» در این محوطه یکسری لایه‌های موجود مورد مطالعه قرار گرفتند و سن آن‌ها از روی مواد و یافته‌های مختلف تعیین شد. لایه‌هایی که در یک مقطع از 12 هزار سال پیش شروع شده و دارای سفال‌های دوره اسلامی بودند، که بر اساس نتایج آن؛ لایه‌های متعلق به دوران اسلامی از طریق شست‌وشو از کنار یک سایت اسلامی به دست آمدند. آن‌ها رطوبت‌گذاری شدند و در بخش‌های دیگر روی رود پل قرار داشتند.

وی ادامه می‌دهد: در این مطالعه لایه‌های زمین‌باستان‌شناسی با هدف به دست آوردن سن، بررسی شدند که از چه زمانی آغاز و تا چه زمانی ادامه داشته‌اند و مشخص شد که از 11 هزار سال پیش تا امروز رودپل در این مسیر جاری بوده است. حال باید دید که آیا در دوره‌ی هخامنشی نیز این رودخانه جاری بوده است؟ همچنین به همراه تعیین سنِ بندها و سدهایی که روی پل‌وار زده شد برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر از دوره‌های مختلف نیز این کار انجام شد.

به گفته‌ی محمدخانی در ادامه‌ی مطالعات، گرفتن نمونه‌ی ذغال برای آزمایش OSL و تعیین سن‌بندها و سدها انجام می‌شود.

آب و باستان‌شناسی در پاسارگاد

این استاد دانشگاه، در ادامه با اشاره به حضور  پرفسور «رومینک دوما» متخصص هیدرولوژی و استاد دانشگاه «لیون 3» در  تیم باستان‌شناسان فرانسوی در محوطه‌ی پاسارگاد و فعالیت او درباره‌ی رابطه هیدرولوژی و باستان شناسی اظهار می‌کند: به اعتقاد این باستان‌شناس خارجی، مطالعه وضعیت سیستم آبرسانی امروزی رهنمونی برای پی بردن به وضعیت مدیریت سیستم آبرسانی در دنیای باستان‌شناسی است.

به گفته وی، پرفسور «دما»، بحث آب‌شناسی در دوره جدید بررسی‌هایی داشته است و در این پروژه آن‌ها را با دوره باستان انطباق داد تا به این نتیجه برسد که آیا در دوره‌ی هخامنشی خصوصیات آب مانند دوره‌های دیگر بوده است؟

محمدخانی تاکید می‌کند: در مطالعه‌ی پوشش گیاهی محوطه باستانی پاسارگاد در دوره هخامنشی، متخصصان به نمونه­‌برداری از چند نقطه از باغ سلطنتی و استخر کشف شده در شرق «باغ شاهی» که در بررسی­‌های آرکئوژئوفیزیکی به روش مغناطیس‌سنجی در سال‌های گذشته آشکار شده، اقدام کردند.

او با اشاره به پایان فصل دوم کاوش در این بخش از پاسارگاد ادامه می‌دهد: با مطالعات دیرین اقلیم‌شناسی، پوشش گیاهی باغ سلطنتی در دوره هخامنشی را بازسازی می‌کنیم. مسئله آب و سیستم مدیریت آب در دوره هخامنشی در دشت پاسارگاد اهمیت دارد، کانال‌های آب و شاخه‌های فرعی پر آب هستند و نمونه‌برداری از سدها توسط «رومینک» با کمک ژان باتیتست انجام شد.

 تخمین سن لایه‌های تاریخی در پاسارگاد

این دکترای باستان‌شناس با اشاره به حضور تیم بزرگی از باستان‌شناسان میان رشته‌ای در حوزه‌های تخصصی در پاسارگاد و ادامه‌ی بررسی‌ها برای به دست آوردن پوشش گیاهی باغ سلطنتی  پاسارگاد در گذشته، توضیح می‌دهد: مطالعات امسال در این محوطه‌ی تاریخی نیز براساس اقدامات متخصص اقلیم‌شناس انجام و موفق شدیم با گرفتن مغزه به وسیله دستگاه مغزه‌گیری تا یک متر لایه‌ها را پایین‌تر برویم و در باغ سلطنتی پاسارگاد براساس نقشه‌های ژئوفیزیک چهار قطعه انتخاب و این عملیات روی آن‌ها انجام شد تا پوشش گیاهان پاسارگاد در زمینه‌های مختلف به دست آید.

او ادامه می‌دهد: در بخش شرقی پاسارگاد یک فضای بزرگ و فرو رفته قرار دارد که درون آن آب جمع می‌شود، این آب به مرور به سمت پاسارگاد حرکت کرده است. بنابراین در بررسی‌های ژئوفیزیک عمق این حوضچه حدود دو متر تخمین زده شد. براساس این مقیاس دو متر مغزه‌گیری شد و به این نتیجه رسیدیم که اگر باغ شاهی در بخش غربی قرار داشته احتمالا براثر باد گرده درختان و گیاهان داخل حوضچه فرو رفته است، همچنین با مغزه‌گیری به صورت سانتی‌متری تا دو متر پایین رفته و نوع گیاهان مشخص شد. قدمت این گیاهان بین 550 تا 330 قبل از میلاد که متعلق به دوره هخامنشیان است، تخمین زده شد.

این باستان شناس در ادامه به  مطالعات «سباستین گندت»، باستان‌شناس و عضو مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه، دانشگاه «لیون 2» و سرپرست فرانسوی هیأت مشترک ایران  - فرانسه اشاره می‌کند و می‌گوید: این باستان‌شناس نیز در این فصل از بررسی‌های محوطه، درباره‌ی رابطه ژئوفیزیک و زمین باستان‌شناسی مطالعاتی انجام داد.

تعهدات باستان‌شناسان خارجی برای مطالعه و کاوش در ایران

سرپرست ایرانی تیم کاوش در محوطه‌ی پاسارگاد در ادامه درباره‌ی  نحوه‌ی حضور و فعالیت تیم‌های باستان‌شناس خارجی در ایران و برای همکاری با تیم‌های باستان‌شناس ایرانی می‌گوید: براساس تفاهم‌نامه‌ای که بنیاد پژوهشی پاسارگاد و پژوهشکده باستان‌شناسی امضاء کردند، این موارد تاکید شد که نخست داده‌ها و نتایج آن‌ها به زبان فارسی منتشر می‌شوند و باید هر سال در کنگره‌های سالانه باستان‌شناسی گزارش‌ها به زبان فارسی یا انگلیسی منتشر شوند. همچنین در ارائه‌ی مقالات نیز در صورتی که امکان چاپ زبان فارسی وجود نداشته باشد، فقط باید از زبان انگلیسی استفاده کرد. از سوی دیگر مجلات علمی پژوهشی موظف به انتشار داده‌های خوب و مناسب در این زمینه هستند.

وی تأکید می‌کند: امروز به صورت صددرصد نیازمند دانشمندان میان رشته‌ای در علم باستان شناسی هستیم. در دوره باستان‌شناسی کلاسیک که عملیات‌ها از طریق سنجش از راه دور و GIS ارزیابی می‌شد متخصص ژئوفیزیک برای مکان‌یابی آثار در محوطه حضور داشت و پس از آغاز کاوش‌ها سایر متخصصان مانند گیاه باستان‌شناس، جانور باستان‌شناس، آرکئومتولوژیست، ژنتیک باستان‌شناس، جنسیت باستان‌شناس و حتی انسان‌باستان‌شناس، متخصص حفاظت و مرمت قبل از کاوش، حین کاوش و پس از کاوش باید در سایت حضور داشته باشند.

او می‌گوید:  از اواخر دهه 60 میلادی این تیم متخصص نخست وارد شوش شدند. آن‌ها یک تیم فرانسوی بودند که از 1979 میلادی به بعد دیگر در ایران حضور نداشتند. تا اوایل دهه 60 که بار دیگر به ایران آمدند. در آن زمان دکتر مرحوم مسعود آذرنوش سمینار بین‌المللی باستان‌شناسی را بار دیگر شکل داد و نخستین تیم حرفه‌ای برای حضور در این همایش‌ها به ایران آمد.

به گزارش ایسنا، فعالیت­های باستان‌شناسی دو تیم باستان‌شناسی ایران و فرانسه با همکاری متخصصانی از دانشگاه‌های لیون 2، لیون3، تور و مارسی فرانسه و دانشگاه شهید بهشتی تهران با همکاری پژوهشکده باستان‌­شناسی کشور و پایگاه میراث جهانی پاسارگاد صورت گرفت. هیات مشترک ایران- فرانسه به سرپرستی دکتر کورش محمدخانی و دکتر سباستین گندت فعالیت­های خود را در قالب تفاهم­‌نامه مشترک همکاری بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه لیون 2 فرانسه، به مدت پنج سال، از سال گذشته آغاز کرده‌اند.