یک دهه خاک‌افشانی بر زاینده‌ رود (+فیلم)

سرچشمه زاینده‌رود، از رشته کوه‌های زاگرس، به ویژه زردکوه بختیاری است. این رود ۲۰۰ کیلومتری از کوهرنگ پس از سیرابی از دو تونل آبی بزرگ آغاز می‌شود و در آخر آن‌سوی جنوب استان اصفهان، به باتلاق یا آبگیر گاو‌خونی می‌ریزد.

تونل‌های آبی کوهرنگ در دوره پهلوی اول و دوم ساخته شده‌اند و در سال ۱۳۴۹ سد زاینده‌رود بر بستر این رودخانه احداث شد که علاوه بر ساختار تنظیم آب، نیروگاه برقی هم دارد.

سال ۱۳۷۹ با اجرای طرحی به منظور آب‌رسانی به استان یزد، اولین نشانه‌های خشکسالی زاینده‌رود آشکار شد، اما هرگز تصور نمی‌شد که این رود در طول سال خشک شود. با روی کار آمدن دولت نهم، وضعیت رودخانه بدتر شد. برداشت بدون حساب و کتاب از آب زاینده‌رود و سیراب کردن زمین‌های نوپای بالادست رودخانه، نه تنها مانع از رسیدن آب به شهر اصفهان که مهمتر از آن، موجب خشکسالی در پایین دست استان و زمین‌های کشاورزی چندصدساله و حتی هزارساله شد.

پیشتر، حیات زاینده‌رود بر اساس احکام چندصدساله تومارها و نظام‌نامه‌های آب پایدار بود. طبق این نظام‌نامه‌ها که قرن‌ها مورد توافق همه ساحل‌نشینان رودخانه بود، هرکس به سهم خود، از آب زاینده‌رود سیراب می‌شد.

در سال ۸۸ با روی کارآمدن دولت دهم، وضعیت رودخانه زاینده‌رود، بحرانی‌تر از قبل شد. حالا دیگر بیشتر سال یعنی حدود یازده ماه خشک باقی می‌ماند. اعتراض‌ها آغاز شد اما نتیجه‌ای نداشت. خشکسالی این سال‌ها، با احداث تونل مترو هم همراه شد. مسئولان مترو از خشکی زاینده‌رود بهره بردند تونل را از زیر رودخانه عبور دادند.

مدیریت نادرست دولت نهم و دهم در تنظیم آب این رودخانه، زاینده‌رود را که همواره با توصیف‌های شاعرانه یاد می‌شد، به کویر تبدیل کرد. اما ثمره مدیریت آن دو دولت، فقط حذف زیبایی‌های رود نبود. زمین‌های کشاورزی پایین دست رودخانه، خشک شدند؛ بیکاری و فقر آغاز شد و در نهایت، سال ۱۳۹۱ اعتراض‌ها جدی‌تر شد. در آن‌ سال بود که مردم پایین‌دست و ورزنه، لوله انتقال آب به یزد را جدا کردند و مانع از رسیدن آب به آن شهر شدند. آن اعتراض با حضور نیروی انتظامی پایان یافت اما مشکل زاینده‌رود حل نشد.

در دولت یازدهم، تلاش شد تا این مشکل برای همیشه حل شود. گام‌هایی برداشته شده و مصوباتی تنظیم و در دستور کار قرار گرفته‌است. طبق این مصوبات، قرار شد تا هنگام خشکی، همواره ۲۰ درصد آب در داخل رودخانه بماند. هرچند حاصل این ۲۰ درصد، جوی باریکی باشد. همچنین طرحی داده شد تا با تنظیم آب در سد‌های کوچک مسیر رودخانه، آب در شهر اصفهان حضور جدی‌تری داشته باشد تا پل‌های تاریخی شهر که حیات‌شان به آب است، تخریب نشوند.

۸ سال مدیریت نادرست، زاینده‌رود را به خاک نشاند و حال تلاش می‌شود که از این خاکستر دوباره حیات و جاودانگی به رودخانه بازگردد.

در پاسخ به این سئوال که چه بلایی بر سر آب زاینده‌رود آمده‌، گزارشی ساخته شده که می‌توانید آن را در لینک پایین ببینید.