دهه هفتادی‌ها و هشتادی‌ها چه می‌کنند؟

بنابر یک پژوهش نوجوانان ایرانی درگیر رفتارهای پرخطر زیادی هستند. آمار بالایِ تجربه سیگار و قلیان، انجام رفتارهای خشونت‌آمیز و برقراری رابطه جنسی زوری و اختیاری برخی از این رفتارهای پرخطری هستند که نوجوانان دختر و پسر را تهدید می‌کند.

به گزارش فرارو، این پژوهش توسط خسرو رشید نگارش و در شماره ۵۷ فصلنامه رفاه اجتماعی منتشر شده‌است.

طبق داده‌های پژوهش ۳۵.۲ درصد از نوجوانان ایرانی تجربه کشیدنِ سیگار، ۵۱.۵ درصد از آن‌ها تجربه قلیان کشیدن، ۳۰.۴ درصدِ آن‌ها تجربه رابطه جنسی با میل خود، ۹.۷ درصدشان تجربه اقدام به خودکشی و... داشته‌اند.


وی همچنین به این نکته اشاره کرده که باید بر روی چگونگی شکل‌گیریِ رفتارهای پرخطری که فراوانی بیشتری دارند (مانند قلیان‌کشیدن و سیگار کشیدن) تمرکز بیشتری کرد.

انجامِ رفتارهای پرخطر توسط نوجوانان مدت‌هاست که موردِ توجه مسئولان و کارشناسان زیادی است.

البته به گفته برخی کارشناسان بسیاری از این رفتارهای پرخطر به طور کامل توسط مسئولان انکار می‌شوند.

با این‌حال برخی از رفتارهای پرخطر مانند کشیدنِ سیگار و قلیان با درصدِ بالا و استعمال دخانیات در درصد پایین موضوعاتی نبوده‌اند که کسی بتواند آن‌ها را ندیده بگیرد.

اما در میان همه این نگرانی‌ها رفتارهای پرخطر نوجوانان را به طور عمیق‌تر چگونه باید تحلیل کرد؟ یک انسان‌شناس در این‌رابطه می‌گوید "رفتارهای پرخطر نوجوانان را باید ناشی از نبودِ فضایی برای هیجان نوجوانی و کشیده‌شدن این هیجان به فضاهای آسیب‌زا دانست".

جبار رحمانی -انسان‌شناس و عضو شورای مرکزی انسان‌شناسی و فرهنگ- در گفتگو با فرارو و درباره آمار پژوهشِ انجام‌شده درباره رفتارهای پرخطر نوجوانان اظهار کرد: سخن‌گفتن در مورد این آمار و بحث از اعتبار و روایی آن مستلزم داشتن اطلاعاتی دقیق از نحوه طراحی و جمع‌آوری پرسشنامه‌هاست.

وی تصریح کرد: اما با این‌همه اگر فرض را بر صحتِ روش‌شناختی جمع‌آوری داده بگذاریم، مهم‌تر از همه نه خود داده‌ها بلكه نحوه تفسیر و تحلیل آن‌هاست.

این پژوهشگر درباره تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده گفت: باید در پیمایش‌های فرهنگی دو مساله مهم را از هم جدا كرد: اعتبار داده‌ها، و اعتبار تحلیل‌ها، همانطور كه باید مانع از جمع‌آوری داده‌ها به شیوه‌ای غلط شد باید از تحلیل‌ها و تفسیرهای غلط هم جلوگیری كرد، باید مراقب تفسیرهای هراسناك باشیم.

وی با اشاره به منطق نوجوانی در ادامه توضیح داد: در تحلیل داده‌های دوره نوجوانی باید قبل از همه به منطق دوره نوجوانی توجه كنیم، دوره نوجوانی به تعبیری از لحاظ فرهنگی در جامعه، دوره گذار و دوره تجربه‌های هویتی و كنش‌های جدید است.

این انسان‌شناس ادامه داد: در این دوره است كه فرد تلاش می‌كند از جهانِ امن و كنترل‌شده خانواده بیرون بزند و تجربه‌های جدیدی داشته باشد؛ معمولا هم تلاش می‌كند تجربه‌هایی خارج از نرم داشته باشد، به همین‌دلیل رفتارهای غیرنرمال و نابه‌هنجار در میان این گروه سنی بیشتر دیده می‌شود.

عضو هيات علمی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی ضمن تاکید بر این‌که محتوای دوران نوجوانی محصول فرهنگِ آن جامعه است اظهار کرد: باید دقت كرد كه فرم و محتوای تجربه دوره نوجوانی محصولی فرهنگی و این جامعه است كه تعریف می‌كند در این دوره چگونه باید بود.

وی در تعرفی این دوره نیز گفت: به همین‌دلیل دوره نوجوانی در جامعه ایرانی همانند برخی دیگر از جوامع دوره‌ای همراه با اضطراب، تحول، سركشی و تمایل به نابه‌هنجاری‌ها تعریف شده است.

این پژوهش‌گر به همین‌خاطر این میزان تجربه رفتارهای پرخطر را امر چندان خطرناكی ندانسته و تصریح کرد: در دوره‌ای كه الگوهای رفتاری‌اش با خروج از نرم تعریف‌شده این مساله چندان عجیب نیست.

وی ادامه داد: ضمن این‌كه این نوع رفتارهای پرخطر آن‌چنان هم خطرناك نیستند، بهتر است والدین و مسئولانی كه هراس آن‌ها را برداشته، با خودشان فكر كنند مگر در دوره نوجوانیشان آن‌ها خطایی نكرده‌اند یا لابد خودشان معصوم بوده‌اند؟

جبار رحمانی با اشاره به افراطی‌شدن هیجان‌جویی در فرهنگ ایرانی تصریح کرد: باید دقت كرد دوره نوجوانی در فرهنگ ما مستلزم نوعی هیجان‌جویی است كه گاه افراطی می‌شود. وقتی فضای اجتماعی ما جایی برای یافتن هیجانات ندارد قطعا افراد به سمت رفتارهای زیرزمینی می‌روند.

این انسان‌شناس در ادامه توضیح داد: باید ببذیریم وقتی فضاهای آشكاری برای رفتارهای هیجانی نوجوانان باشند، قطعا جامعه بیشتر می‌تواند به آن‌ها برای طی این دوره به سلامتی و با كمترین هزینه كمك كند.

وی ضمن اشاره به تحمیل نگاه به نوجوانان اظهار کرد: در شرایطی كه نه جامعه و نه خانواده‌ها این منطق فرهنگی دوره نوجوانی را نمی‌پذیرند و می‌خواهند نگاه و تصورات ذهنی خودشان را بر واقعیت تحمیل كنند، هرچه این رفتارها و هزینه‌های آن بیشتر شود سهم و تقصیر والدین و جامعه نیز بیشتر است.

وی ادامه داد: در شرایطی كه والدین و جامعه در توهم نوجوانِ پرهیزگار و سربه‌زیر و بدونِ خطا و معصوم هستند و این الگو را بر نوجوان تحمیل كنند كه آن نوجوان كه می خواهد خودش و جهان پیرامون را به شیوه‌ای غیرنرمال تجربه كند، قطعا به او صدمه بیشتری خواهند زد.

رحمانی در تشریح دلایل این امر تصریح کرد: نظام فرهنگی حاضر نیست آگاهی لازم را نسبت به این دوره و راه‌های كاهش هزینه ها و جبران خطاها به نوجوانان و والدین بیاموزد، چون قطعا هزینه ها بیشتر خواهند شد،

عضو شورای مرکزی انسان‌شناسی و فرهنگ همچنین گفت: من پیشتر اشاره كردم كه این رفتارهای پرخطر و تمایل نوجوانان به تجربه آن مقتضای این دوره و لزوما یك تمایلِ پایدار نیست. اگر این‌گونه بود كه ما با جامعه‌ای سرشار از مجرم مواجه بودیم.

وی ادامه داد: با گذر از این دوره قطعا جذابیت رفتارهای پرخطر تمام خواهند شد، در نتیجه كاملا غلط است كه این نوجوانان را در ساختن آیندهِ جامعه دارای مشكل دانست.

این انسان‌شناس در پاسخ این سئوال که "آیا این نسل به‌دلیل رفتارهای پرخطر بی‌اخلاق است؟" توضیخ داد: این روزها مكررا این نوع ارزیابی را می‌شنویم؛ این‌كه نوجوانان و دهه هفتادی یا هشتادی‌ها كلا متفاوتند و از اخلاق به دور هستند و وای به جامعه‌ای كه آن‌ها می خواهند متولی‌اش باشند.

این پژوهشگر تاکید کرد که این نوع نگاه به نوجوانان امروز خودخواهانه است و در ادامه اظهار کرد: به نظرم این قضاوت‌ها خیلی خودخواهانه و ناشی از نوعی خودشیفتگی نسل قبلی نسبت به نسل جدید است.

رحمانی گفت: به قول یكی از محققان این نسل، نسلی بدون آرمان‌های بزرگ است. اگر این فرض غلط را بپذیریم كه این‌ها نسلی بی‌اخلاق هستند، قطعا محصول نسل قبلی هستند،

وی همچنین تصریح کرد: نسل قبلی است كه آن‌ها را ناهنجار بار آورده چون خود نسل قبل، این ناهنجاری را رویه عملی زندگی‌اش كرده است.

ویژگی‌های نسل امروز چیست؟
رحمانی ویژگی‌های نسل امروز را برشمرده و گفت: این نسل قطعا همانند نسل قبلی به آرمان‌خواهی‌ها و آرمان‌پردازی‌های ایدىولوژیك پایبند نیست، این نسل اصولا از تخیل بر فراز ابرهای خیالین پرهیز می‌كند. این نسل زندگی را واقعی تجربه می‌كند، ایدئلوژی را بر بیولوژی و توهم را بر واقعیت تحمیل نمی كنند.

وی ادامه داد: نوجوانان امروز نسلی هستند که هم هنجارمندی و نابه‌هنجاری را در نسبتی عینی با واقعیت پیرامون تعریف می‌كنند و هم از بی‌اخلاقی‌ها و منطق فرهنگی‌ای كه در نسل قبلی موجب رشد سیستماتیك بی‌اخلاقی و فسادهای گسترده در حوزه‌های عمومی و خصوصی شده به دور هستند و فاصله می‌گیرند.

رحمانی تاکید کرد: اینها نسلی مرتبط با واقعیت هستند، از بلندپروازی‌های نسل‌های قبلی كه وضعیت آنومیك امروزی را ایجاد كرده پرهیز دارند.

عضو هيات علمی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در انتقاد به نسل قدیمی‌تر گفت: به نظرم نسل بزرگترهای امروزی بهتر است به‌جای اصلاح نسل آینده خودش را اصلاح كند. این نوع قضاوت در مورد نسل آینده فرافكنی میراث امروزی به نسل فردا و تحمیل‌كردن مسئولیت آن بر نسل جدید است.

این انسان‌شناس همچنین اظهار کرد: به همین‌دلیل به نظرم بهتر است به‌جای قضاوت در باب انحطاط اخلاقی نوجوانان امروزی، به فكر این باشیم كه جامعه و بزرگترهای امروزی چه نقش و سهمی می‌توانند برای بهبود زندگی این نسل داشته باشند.

وی خطاب به مسئولان گفت: بزرگترها و به‌خصوص مسولان دل‌نگرانِ نسل آینده بپذیرند كه اگر هم نوجوانان امروز فاقد اخلاق هستند و نسل آینده‌ای بی‌اخلاق خواهیم داشت، بزرگترها و مسولان امروز مقصرند.

عضو هيات علمی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی همچنین گفت: آن‌چه كه موجب نگرانی از آینده می‌شود نسل نوجوان امروز و رفتارهای پرخطر آن نیست، بلكه جامعه پرخطر امروز و فضاهای سرشار از خطا و فساد و بی اخلاقی بزرگترهاست كه قطعا نسل آینده را فاسد می‌كند.

این انسان‌شناس ضمن ذکر این نکته که نسل جدید امید به اصلاح وضع موجود دارد گفت: شاید بشود گفت كه نسل آینده برای جامعه نه تنها خطرناك نیستند، بلكه با همه دشواری‌هایی كه دارند، تنها به‌امید اصلاح وضع موجود هستند.