بشر از زمان‌های بسیار دور انرژی باد را به شیوه‌های مختلف به کار گرفته است. ایرانیان اولین کسانی بوده‌اند که حدود ٢٠٠ سال قبل از میلاد مسیح برای آردکردن غلات از آسیاب‌های بادی استفاده کرده‌اند. در آغاز قرن بیستم اولین توربین‌های بادی سریع و مدرن ساخته شد و امروزه فعال‌ترین کشورها در این زمینه آلمان، ایتالیا، آمریکا، دانمارک و هند هستند.

رایگان بودن انرژی باد، توانایی تامین بخشی از تقاضای انرژی برق، کمتر بودن نسبی قیمت انرژی حاصل از باد در بلندمدت، تنوع بخشیدن به منابع انرژی و ایجاد سیستم پایدار انرژی، نداشتن آلودگی زیست‌محیطی و نیز عدم نیاز به زمین زیاد برای نصب از عمده‌ترین دلایل استفاده از این انرژی پاک است.

نصب تجهیزات بادی نیاز به فضای زیادی ندارد، به‌طوری که گفته می‌شود از سطح زمینی که برای احداث مزرعه برق بادی اختصاص می‌یابد ٩٩درصد آن می‌تواند مورد استفاده فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری باشد و تنها حدود یک درصد از کل سطح مزارع برق بادی توسط توربین‌ها استفاده می‌شود.

برای اینکه بتوان از منابع باد موجود برای تولید برق استفاده کرد، وجود اطلاعات باد قابل اعتماد درخصوص پتانسیل باد منطقه مورد نظر جهت احداث نیروگاه بادی ضروری است. ایران با توجه به وجود مناطق بادخیز، دارای بستر مناسبی برای گسترش و بهره‌برداری از توربین‌های بادی است. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های انجام شده در زمینه انرژی بادی تهیه اطلس بادی کشور بوده است که پروژه مذکور در سازمان انرژی‌های نو ایران صورت گرفته و به‌عنوان یکی از پروژه‌های ملی در صنعت انرژی باد محسوب می‌شود.

طبق اطلس بادی تهیه شده و براساس اطلاعات دریافتی از ٦٠ ایستگاه و در مناطق مختلف کشور، میزان ظرفیت اسمی سایت‌ها حدود ٦٠ هزار مگاوات است. بر پایه پیش‌بینی‌های صورت گرفته، میزان انرژی قابل استحصال بادی کشور از لحاظ اقتصادی بالغ بر ١٨هزار مگاوات تخمین زده می‌شود که موید پتانسیل قابل توجه کشور در زمینه احداث نیروگاه‌های بادی و همچنین اقتصادی بودن سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی بادی است.

ظرفیت ژنراتورهای بادی در کشور تا سال ۱۳۹۱ معادل ۴/۱۰۹ مگاوات بوده که سایت نیروگاهی منجیل با ۱۲۷ توربین نصب شده و توان تولید ۷۴/۷۱ مگاوات بیشترین سهم تولید را به خود اختصاص داده است. ظرفیت ژنراتورهای بادی در سراسر جهان مدام در حال افزایش بوده که این میزان در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۰۰ گیگا‌وات بوده است. اگرچه هم‌اکنون بیش از یک درصد مصرف برق جهان از این طریق تولید می‌شود، انرژی بادی تقریبا ۲۰ درصد برق مصرفی در دانمارک، ۹ درصد در اسپانیا و ۷ درصد در آلمان را تامین می‌کند.

امروزه از انرژی بادی جهت تولید الکتریسیته، پمپاژ آب از چاه‌ها و رودخانه‌ها، آرد کردن غلات، کوبیدن گندم، گرمایش خانه و مواردی نظیر اینها می‌توان استفاده کرد. استفاده رایج از انرژی بادی در توربین‌های بادی و به‌منظور تولید الکتریسیته به کار گرفته می‌شوند.

بزرگ‌ترین نیروگاه‌های بادی جهان

یک نیروگاه بادی یا مزرعه بادی، مجموعه‌ای از چندین توربین بادی است که در یک مکان قرار گرفته‌اند. یک نیروگاه بادی بزرگ می‌تواند شامل چندصد توربین بادی باشد که چنین مجموعه‌ای می‌تواند روی دریا نیز قرار گیرد. نیروگاه بادی روسکو در تگزاس آمریکا با ۶۳۴ عدد توربین نصب شده و ظرفیت ۵/۷۸۱ مگاوات بزرگ‌ترین نیروگاه بادی نصب شده در خشکی دنیا به حساب می‌آید. این نیروگاه با تولیدی معادل ۱۰۵۰ گیگا‌وات ساعت برق پاک در سال از نشر۳۷۵۰۰۰ تن دی اکسید‌کربن جلوگیری می‌کند که به این لحاظ کمک شایانی به محیط‌زیست خواهد کرد. بعد از نیروگاه روسکو که در خشکی نصب شده است، مزرعه بادی دریایی گریتر گاباد است. این مزرعه بادی که سال ۲۰۱۲ در بستر‌های شنی کم‌عمق در ۱۴ مایلی سواحل سافلوک انگلستان در دریای شمال به اتمام رسیده است، دارای ۱۴۰ توربین بوده و تولید آن معادل ۵۰۴ مگاوات برق است که آن را به بزرگ‌ترین مزرعه بادی دریایی جهان تبدیل کرده است.

چشم‌انداز انرژی بادی در ایران

سیاست کلان کشور ما در چشم‌انداز برنامه‌‌های آتی در افزایش نقش بخش‌های غیر‌دولتی استوار شده است که از جمله فواید و مزایای آن کاستن از حجم و فعالیت‌های تصدی‌گری دولت است. با فعال شدن بخش خصوصی در عرصه احداث نیروگاه‌های بادی که جذابیت‌های فراوانی برای بخش خصوصی دارد، توان مالی، فنی و مدیریتی کشور افزایش می‌یابد و با شروع پروژه‌ها و فعالیت‌های جدید عملا بخش خصوصی به کمک بخش دولتی آمده و کل کشور از این مشارکت سود خواهد برد.
همچنین باید توجه داشت که نیروگاه‌های بادی به سرمایه اولیه بالایی نیاز دارند، بنابراین تامین سرمایه اولیه در این طرح‌ها از مشکلات اجرایی آنها است. در وزارت نیرو، نصب پنج هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در قانون برنامه پنجم توسعه هدف‌گذاری شده است که از این میزان ٤٥٠٠ مگاوات آن برای توسعه باد در نظر گرفته شده است. بازار نیروگاه‌های بادی در ایران رو به شکوفایی است و ورود به این بازار می‌تواند آینده خوبی را در دراز‌مدت برای سرمایه‌گذاران پیش‌بینی کند. بنابراین اگر به ایران به صورت پایگاهی برای تولید تجهیزات و تامین نیروی انسانی متخصص نگاه شود، بازارهای کشورهای منطقه می‌توانند مورد توجه قرار گیرند.

شایان فتحی - کارشناس انرژی