سید محمد صدر: حرف های دستگاه دیپلماسی عربستان بوی نژادپرستی می دهد

سید محمد صدر بر این باور است که رفتارها و اقدامات اخیر مسئولین دستگاه دیپلماسی عربستان رفتار یک دولت مستقر نیست و حرف های او بوی نژاد پرستی می دهد.

به گزارش ایرنا، ایران و عربستان دو قدرت مهم در منطقه پرآشوب خاورمیانه هستند. با این حال این دو از گذشته های دور با یکدیگر رقابت داشته اند این رقابت امروز سمت و سوی خصمانه یافته است. فارغ از تاثیراتی که روابط ایران و عربستان بر هر یک از دو کشور می گذارد منطقه خاورمیانه هم تا حد زیادی تحت تاثیر روابط این دو قدرت قرار گرفته است.

از زمان روی کار آمدن دولت تدبیر و امید مسئولین دستگاه دیپلماسی ایران بارها بر علاقه خود برای گفت وگو با مقامات عربستانی تاکید کرده اند، ولی ظاهرا در عربستان هنوز گوش شنوایی نیست، به ویژه پس از روی کار آمدن ملک سلمان و عادل الجبیر سمت و سوی سیاست عربستان در قبال ایران به سمت تشدید رقابت و حتی خصومت بیشتر پیش رفته است در همین خصوص با سید محمد صدر معاون پیشین وزیر خارجه و رییس کنونی گروه مشاوران وزیر امور خارجه به گفت و گو نشستیم.

علت رویکرد خصمانه مقامات عربستان در قبال ایران را چه می بینید و چرا تلاشها برای شکل گیری یک دیالوگ بین ایران و عربستان موفقیت آمیز نبوده است؟

صدر- یکی از سوالاتی که در رابطه ایران و عربستان مطرح است این است که چرا دولت عربستان که سمبل یک دولت محافظه کار 70 ساله است و همیشه به عنوان یک دولت محافظه کار و البته متحدآمریکا در منطقه نقش افرینی می کرده،چه شده است که یک مرتبه چنین دولتی تبدیل به یک دولت رادیکال می شود و این یکی از سولات مهم است که باید به آن پاسخ داده شود.

معروف بود که دولت عربستان چون خودش و تمام اعضایش در کاخ شیشه ای نشسته اند، هیچ گاه دنبال این که سنگی به طرفی پرتاب کنند، نیستند چون می دانند اگر سنگ بخواهد پاسخ داده شود شیشه های کاخ هم ممکن است بشکند و این روند از گذشته های دور ادامه داشت.
در مورد رابطه ایران و عربستان باید گفت رقابت بین ایران و عربستان جدید نیست و ربطی هم به جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی ندارد .

بین شاه و عربستان در همکاری با آمریکا در منطقه همیشه رقابت بود که البته در نهایت آمریکا شاه را ترجیح داد و او را تبدیل به ژاندارم منطقه کرد.جالب اینکه در همان زمان و علیرغم رقابت شدید بین شاه و عربستان و علیرغم سیاست های ضد عربی شاه از طرف مقابل حرکت جدی دیده نمی شد. رقابت پذیرفته شده ای بین دو طرف البته در چهارچوبهای دیپلماتیک آن زمان وجود داشت.در زمان ملک عبدالله و سعود الفیصل تغییرات و تندروی هایی درعربستان شروع شده بود ولی به هیچ وجه شرایط مثل امروز نبود.

علت اتخاذ این رفتارها چه بود؟

صدر- یک مقدارش مربوط به خود عربستان بود و یک مقدار هم مربوط به ایران است.واقعیت این است دولت آقای احمدی نژاد نقش جدی در خراب شدن رابطه ایران چه با عربستان و چه با دیگر کشورهای عربی داشت و یکی از سوغات مهمی که ایشان برای جمهوری اسلامی به ارمغان آورد، انزوای ایران نه فقط در خلیج فارس و منطقه در کل جهان بود و بد شدن رابطه بین ایران و عربستان و به تبع آن با کشورهای حاشیه خلیج فارس از آن زمان شروع شد.

دلیل دیگر این بود که عربستان احساس کرد در منطقه از ایران عقب افتاده،عربستان در هر صورت رقیب ایران است و نباید این را فراموش کرد مهم نیست در ایران وعربستان چه کسی در راس قدرت است به لحاظ ویژگی های اقتصادی، جمعیتی وموقعیتی دو کشور باهم رقابت دارند.حتما اصطلاح را شنیده اید که آمریکا با سقوط دادن صدام عراق را دو دستی تقدیم ایران کرد این احساس آنهاست و نظری است که حکومت عربستان دارد.

در قضیه لبنان و سوریه هم عربستان احساس کرد از ایران عقب افتاده و نفوذ ایران بیشتر شده. از همه مهمتر بحث بهار عربی یا بیداری مسلمانان هم از مسائلی بود که عربستان تحلیلش این بود این اقدامات به نفع ایران است و حرکت های ضد دیکتاتوری و جنبش های آزادی خواهانه ملتهای عرب اینها در نهایت به نفع ایران است و عربستان ضرر می کند که البته این قسمت درست است برای اینکه آزادی خواهی وحرکات ضد دیکتاتوری و دموکراسی خواهی طبیعی است که به ضرر عربستان است و حکومتی که خودش دموکرات نیست طبیعی است از اینها رنج می برد.

با روی کار آمدن ملک سلمان و عادل جبیر اقداماتی از طرف عربستان دیده می شود که اصلا در چارچوب عملکرد یک حکوت مستقر دیده نمی شود.هر حکومتی فارغ از اینکه چه تفکر و سیستمی دارد یک سری مشخصات و ویژگی هایی دارد که در هر صورت باید اینها را داشته باشد یک حکومت باید نان مردم و امنیت مردم را تامین کند ومهم نیست دیکتاتور و دموکرات و یا هر چیز باشد.به نوعی می توان گفت سیاست خارجی هم از این قاعده تبعیت می کند هر حکومتی در هر صورت باید دارای سیاست خارجی باشد و این سیاست خارجی هم دارای بدیهیاتی است که هر دولتی باید آنها را رعایت کند واینها ربطی به مدل حکومتی ندارد.

متاسفانه در سیاست خارجی شاه و وزیر خارجه جدید عربستان چیزهایی می بینیم با یک دولت معقول و مستقر نمی خواند.حالا ملک سلمان چون خیلی اهل حرف ومصاحبه نیست یا شاید توانایی آن را ندارد که اطلاع دقیق ندارم انعکاسی از او نمی بینیم، اما رفتارهایی که از پسر وی محمد بن سلمان که وزیر دفاع است و عادل الجبیر دیده می شود،عاقلانه نیست.مخصوصا وزیر خارجه که در واقع قوه عاقله هر دولتی است که با دنیا صحبت می کند.وزارتخانه های دیگر به این اندازه حساسیت ندارد ،همه دنیا وقتی می خواهند سیاست یک کشور را در باره موضوعی ببینند نگاه می کنند که وزیر خارجه اش چه می گوید.

از رفتارهای وزیر خارجه عربستان انسان احساس می کند قوه عاقله ای بر سیاست خارجی عربستان حاکم نیست . بعضا حرف هایی می زنند که قابل تامل است و کسی به آن توجه نکرده است اظهارات عادل جبیر بوی نژاد پرستی می دهد و این از بدترین پدیده هایی است که همه سعی می کنند خود را از آن بری کنند . وی قبل از بحث شیعه وسنی حرف هایی می زند که برای مثال ایرانی ها دارند کشورهای عربی را اشغال می کنند.

اینها یک بعد سیاسی دارد ولی اینکه فارس و عرب و این طور دسته بندی ها را مطرح می کند. خیلی قابل تامل است.برای وزیر خارجه یک کشور خیلی زشت است که حرف های نژاد پرستانه بزند و به نظر می رسد باید به وی تذکر داده شود که اختلاف سیاسی بین هر کشوری ممکن است وجود داشته باشد ولی این شیوه دیالوگ و صحبت کردن و مذاکره و حتی مصاحبه باید به نحوی باشد که جنبه نژاد پرستانه نداشته باشد.مجموع اینها ناشی از ناپختگی و احساس عقب ماندگی در مسائل منطقه است و اینها باعث شده اینها مواضعی می گیرند که از نظر روانشناسی سیاسی دارای مشکل است باید بررسی شود.

درباره رویکرد ایران هم توضیح بفرمایید

صدر- چه خود من ،چه مجموعه وزارت خارجه، چه دولت همیشه دنبال این بودیم که رابطه با عربستان خوب شود.در سیاست خارجی هیچ دولت عاقلی قطع رابطه را بر برقراری رابطه ترجیح نمی دهد.در سیاست خارجی اصل بر داشتن رابطه است،اصل دوم اینکه همسایگان همیشه درهر کشوری مهمترین مسئله هستند و رابطه با همسایگان در اولویت قرار دارد.بحث دیگر مسلمانی و برادری و ویژگی های فرهنگی مشترک است مجموع اینها حکم می کند نه تنها با عربستان بلکه با همه همسایگان واز جمله اعراب رابطه خوبی داشته باشیم.امیدواریم عربستان از این جوی که خودش برای خود ساخته بیرون بیاید و حرکت های عاقلانه را شروع کند که هم به نفع مردم خودش و هم به نفع مسلمانان و منطقه است.

در زمان مذاکرات هسته ای هم شاهد برخی از رفتارهای مخرب مقامات عربستان بودیم،این اقدامات را چگونه ارزیابی می کنید؟

به مسئله خوبی اشاره کردید،در روابط سیاسی عصبانیت معنی ندارد، دستور اسلام است که اگر عصبانی شدید اولین کار این است که سکوت کنید و هیچ تصمیمی نگیرید، وای به حال اینکه در حالت عصبانیت تصمیم استراتژیک بگیرید،مشخص است که عقل هیچ نقشی در آن ندارد اگر بررسی کنید این مسئله را در رفتارهای عربستان می بینید.عربستان که حداقل 50 سال است می گوید نه با اسرائیل رابطه و رفاقتی دارم و نه رابطه ای، اما در قضیه مذاکرات هسته ای دیدیم که کاملا کنار اسرائیل قرار گرفت در جریان مذاکرات هسته ای دو دولت اسرائیل و عربستان در دنیا با این مذاکرات مخالفت می کردند.

عربستان حتما خوشحال نمی شود که به او بگویند شما که خادم الحرمین شریفین هستی رفتی کنار دولتی قرار گرفتی که دشمن کل مسلمانان واعراب و انسانیت است. علت اینکه کنار اسرائیل قرار گرفته این است که عصبانی است و این گونه عصبانیت خود را بروز می دهد.اگر عربستان واقعا بخواهد سیاست های خود را مقابل ایران بررسی کند خواهد دید یکی دو سال اخیر دقیقا مواضعش شبیه اسرائیل است و این نمونه ای است بداند سیاست هایش درست است یا نه.

با این وضعیت آیا چشم اندازی از بهبود رابطه ایران وعربستان نمی بینید ؟

صدر - هیچ چیزی در جهان ثابت نیست و همه چیز تغییر می کند ،سه سال قبل نمی توانستید فکر کنید اقای ظریف ساعت ها با وزیر خارجه آمریکا صحبت کند اینکه چشم انداز درازمدت بدی داشته باشیم چنین نیست. نکته دیگر اینکه در عربستان نه اینکه دعوای قدرت حداقل اختلاف نظر وجود دارد و مشخص است که خیلی از همان شاهزادگان هم از اختیارات زیاد آقای محمد بن سلمان جوان راضی نیستند. اینها به مرور زمان ممکن است بروند به طرف عقلانی شدن و طبعا شرایط تغییر می کند.

ممکن است برخی این طرف را هم مقصر بدانند در این زمینه باید گفت ممکن است در عرصه رسانه ای حرفهایی زده شود ولی دولت چنین سیاستی ندارد آقای روحانی هنوز در دفتر ریاست جمهوری مستقر نشده بود که در اولین مصاحبه خود از تنها کشوری که نام برد عربستان بود و گفت که می خواهیم به عربستان رابطه داشته باشیم در واقع در این سو دولت عاقلانه رفتار کرده ولی طرف مقابل رفتارش در این راستا نبوده است .

عربستان سال هاست با آمریکا رابطه سیاسی و نظامی دارد و همیشه خریدهای تسلیحاتی داشته است .در جریان مذاکرات هسته ای هم از آمریکا تضمین امنیتی می خواست شما ریشه ترس عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس از ایران را در چه می بینید .

صدر- البته همه دولتهای خلیج فارس مثل هم نیستند یک دوست ثابتی که ایران از اول انقلاب تا حالا داشته عمان و سلطان قابوس بوده که این سابقه دوستی حتی به قبل از انقلاب برمی گردد.
کشور دوم قطر است که ممکن است خیلی صد درصد با ما هم موضع نباشد ولی دل خوشی هم از عربستان ندارد.قطر رقابت های تاریخی با عربستان دارد ضمن اینکه عربستان نگاه تحقیر آمیزی به این کشور دارد کویت هم این گونه است.در واقع موضع گیری های تندی که عربستان علیه ایران دارد هیچ کدام از کشورهای عربی خلیج فارس ندارند

ولی در خروجی شورای همکاری خلیج فارس این رویکردها بیرون می آید؟

صدر- اصلا بحث شورای همکاری خلیج فارس جداست. درست است که اینها یک گروه سیاسی هستند ولی شورای همکاری وجود حقیقی ندارد ،وجود اعتباری دارد. بحرین با وجود اینکه هنوز در اعتصاب است و قضایا ادامه دارد همین کشور می گوید ما خواستار گفت و گو با ایران هستیم و عین عبارت یکی از مقاماتش این است که ما بد برای ایران نمی خواهیم این قابل مقایسه با عربستان سعودی نیست.

امارات هم سالهای طولانی است که با آن سر جزایر اختلاف داریم و این اختلافات هم بحث دیروز و امروز نیست، قبل از اینکه اماراتی تشکیل شود این مسئله مطرح بوده .جالب اینکه با وجود این اختلاف روابط اقتصادی ما با اینها از همه بیشتر است بنابراین همه مثل هم نیستند و آینده روابط با این کشورها را آینده بدی نمی بینم.

ولی به هر حال ترس امنیتی را دارند؟

صدر- واقع این است که عربستان علیرغم اینکه با شاه رقابت داشت مشترکات زیادی هم با او داشت، یکی از اینها این بود هردو ازعوامل آمریکا در منطقه بودند و در سیاست داخلی نوع حکومتشان شبیه هم بود. این مسئله خیلی مهم است همه کشورها از اینکه در ایران انقلاب شد نگران شدند.

آمریکا از روز پیروزی انقلاب اسلامی سعی داشت به کشورهای عربی خلیج فارس القا کند که رژیم ایران برای شما از اسرائیل خطرناکتر است تا زمانی که آقای احمدی نژاد رییس جمهور نشده بود این توطئه امریکا جا نیفتاد اما عملکرد خوب آقای احمدی نژاد باعث موفقیت آمریکا شد و مقدمه ایران هراسی از آن زمان شکل گرفت و اینکه متاسفانه عربستان کنار اسرائیل قرار گرفت به این معنا نبود که از آمریکا در سیاست خود موفق شد.صدور انقلاب باعث و ام القرای جهان اسلام که اقای لاریجانی گفت؟

نقش رقابت مذهبی دو کشور را در این بین چگونه می بینید؟

صدر - فکر می کنم که در این موضوع بحث شیعه و سنی مطرح نیست چرا که این موضوع را امام (ره) درهمان اوایل انقلاب حل کردند.بحث بر سر قدرت و اختلاف منافع کشورهاست. بحث رقابت شیعه و سنی مربوط به سالهای قبل است و آنچه اکنون باعث رقابت است موضوع قدرت است.در حال حاضر گروه تکفیری داعش بیش از آنکه دشمن اسرائیل و آمریکا باشد دشمن شیعیان هستند . از دیگر سو درست است که علمای وهابی و سلفی در عربستان بعضا در همین چارچوب تفکری داعش تبلیغات انجام می دهند ولی این به این معنا نیست که آن ها سیاست عربستان را تعیین کنند. همانطور که بارها در این مصاحبه گفتم از قدیم رقابتی بین ایران و عربستان وجود داشته است و اکنون عربستان می خواهد این رقابت را به رقابت خصمانه تبدیل کند که ما نباید اجازه چنین کاری را به آنها بدهیم .

ما در مرحله ای یعنی زمان دولت آقای خاتمی توانستیم این رقابت تبدیل به روابط دوستانه بکنیم و اکنون نیز تلاش ها باید در این راستا باشد .

از نظر شما نقش آفرینی کشورها و اشخاص میانجی و کانالهای غیر رسمی چقدر می تواند گره گشا باشد؟

صدر- حتما این روش ها موثر است.وقتی که این موضوع در مورد بحث مذاکرات هسته ای و گفت وگو با آمریکایی ها در این ارتباط دنبال شد چرابا عربستان دنبال نشود ولی لازمه آن به قول مارکس بر سرعقل آمدن سرمایه داری است.

آیا شرکت ایران و عربستان در نشست وین برای حل بحران سوریه می تواند این زمینه را ایجاد کند که در جریان این مذاکرات ، دو کشور گفتگوهای بیشتری داشته باشند و از این فرصت برای حل مشکلاتشان استفاده کنند؟

صدر- مواضع ما با عربستان درباره بحث سوریه کاملا متفاوت و در نقطه مقابل هم است و همین بحث سوریه یکی از مهمترین موضوع اختلافی بین ایران وعربستان است و باید این گفت وگو ها در مورد یک نقطه مشترک یا نقطه ای که مورد اختلاف نباشد، آغاز شود.

یکی از دلایلی که عربستان شروع به برقراری رابطه با فرانسه و روسیه کرد این بود که احساس می کند آمریکا به مانند گذشته آن گونه که باید به عربستان توجه نمی کند و این صحبت اوباما مبنی بر اینکه مشکل عربستان ایران نیست بلکه مشکل در درون خودشان است بر این موضوع تاثیر گذار بوده است.