آیا قانونی کردن مصرف مواد (‌سنتی) راه مناسبی است؟

عصر ایران - پایگاه خبری "اسکرول" در گزارشی موضوع احتمال قانونی کردن و تحت نظارت در آوردن مصرف مواد مخدر (سنتی و نه صنعتی) در ایران را مورد واکاوی قرار داده است.

نظر به اهمیت مقوله اعتیاد و مصرف مواد مخدر و آسیب ها و صدماتی که از این ناحیه متوجه جامعه ایران است، برگردان این مقاله را که به قلم " مازیار غیابی" محقق دانشگاه آکسفورد بریتانیا برای نخستین بار در نشریه " conversation" منتشر شده است، می خوانید:

(بدیهی است انتشار این مطلب در سایت "عصر ایران" تنها به منظور طرح بحث عمومی و تعاطی افکار در زمینه یکی از مهم ترین معضلات اجتماعی امروز ایران است و "عصر ایران" از دریافت نظرات کارشناسان و خبرگان در این زمینه به منظور بسط مباحثه در این حوزه مهم استقبال می کند و طبیعی است مادامی که قوانین فعلی در حوزه موادمخدر جاری است ملاک همین قوانین است.)

پس از کشور اروگوئه که با شجاعت با تغییر سیاست خود در زمینه مواد مخدر، استفاده از ماده "حشیش" را قانونی کرد، آیا ایران می تواند  کشور بعدی باشد که مواد مخدر را قانونی می کند؟

اگر تصویرکلیشه ای ایران از خارج از این کشور را به عنوان یک کشور محافظه کار در نظر بگیریم پاسخ منفی است، اما در داخل ایران درباره این موضوع یک بحث  داخلی پویا شکل گرفته است. 

سیاست جمهوری اسلامی ایران در زمینه" مواد مخدر" یکی از مورد بحث ترین موضوعات است جایی که در آن شاهد سیاست های مترقی و گاه متناقض هستیم.

 مقوله اعتیاد به مواد مخدر در ایران یک معضل جدی است. آمارهای رسمی حاکی از اعتیاد بیش از 2 میلیون نفر از جمعیت ایران است در حالی که گاه در آمارهای غیر رسمی حتی این رقم به بیش از 6 میلیون نفر هم می رسد.  

بر اساس قوانین ایران، قاچاقچیان مواد مخدر در معرض مجازات های سخت هستند که شامل مجازات اعدام نیز می شود. با این وجود در ایران شاهد اجرای سیاست های مترقیانه ای همچون ترک اعتیاد ، توزیع سرنگ تمیز بین معتادان، برنامه های جایگزین تزریق متادون (حتی در زندان ها) و یک سیستم گسترده ترک اعتیاد هستیم.

 توصیف وضعیت ایران از این منظر سخت و پیچیده است. با این حال رویکرد جدید دولت ایران در قبال مهار و مبارزه با مواد مخدر می تواند این کشور را به یک کشور مترقی در این زمینه تبدیل کند. با قوانین موجود  در ایران هم اینک این کشور در دو مرتبه بابت مصرف مواد مخدر هزینه می دهد: از یک سو هزینه هایی است که این کشور بابت استراتژی نظامی - امنیتی مبارزه با پدیده قاچاق مواد مخدر پرداخت می کند و از سوی دیگر هزینه های اجتماعی مصرف مواد مخدر که بر دوش جامعه ایرانی سنگینی می کند.

در همایشی که درباره اعتیاد در تهران برگزار شد، "سعید صفاتیان"، یک مقام برجسته ایرانی و رئیس ‌کارگروه کاهش تقاضای مواد مخدر در مجمع تشخیص مصلحت نظام پیشنهادی جایگزین برای تغییر قوانین مواد مخدر در ایران ارایه کرد که می تواند جایگزینی مناسب برای سیاست و قوانین کنونی مبارزه با مواد مخدر در ایران باشد.از جمله این پیشنهادهای جدید او شامل قانونی کردن محدود مصرف تریاک و حشیش است.

مجمع تشخیص مصلحت نظام نهادی است که  در سال 1987 توسط رهبر (فقید) انقلاب اسلامی تاسیس شد و هدف اصلی این نهاد  شناسایی چالش های عمده سیاسی، استراتژی های سازمانی و سیاست های بلند مدت  کشور است. این مجمع همچنین می تواند به عنوان شورایی به بالاترین مقامات سیاسی ایران مشاوره دهد.

مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنین نقش مهمی در سیاست ملی مواد مخدر ایران ایفا می کند: تمام قوانین ایران که در مجلس ایران به بحث و رای گذاشته می شود می تواند در این مجمع مورد بررسی قرار گیرد.

در اوایل دهه 2000  قانون گذاران ایران موفق به دریافت تایید این مجمع برای مجموعه ای بحث برانگیز و مترقی از اقدامات کاهش آسیب مواد مخدر شدند. این  قوانین جدید شامل  توزیع سرنگ های تمیز بین معتادان در سراسر کشور بود. این اقدامات و سیاست ها در آن موقع حتی در بین بسیاری از کشورهای اسلامی و غربی هم بسیار مترقی به حساب می آمد. 

حالا پس از گذشت ده سال از اجرای سیاست های کاهش آسیب، ایران دارای بیش از 6 هزار درمانگاه ترک اعتیاد و برنامه های متنوع برای کمک و پشتیبانی از بیماران مخدری است.

سیاست کاهش آسیب ناشی از مصرف مواد مخدر که تحسین جامعه جهانی از جمله سازمان بهداشت جهانی را به همراه داشته است، بیشتر به منظور مهار شیوع و انتقال ویروس " اچ آی وی" در میان معتادان تزریقی اجرا شد و نتایج مثبت حاصل از آن امروزه با کاهش اپیدمی اچ آی وی در بین این دسته از معتادان قابل مشاهده است.  

یک مدل بومی برای ایران

با این حال، مشکل اعتیاد در جامعه  ایران همچنان ادامه دارد. حالا زمان آن رسیده است که نگاه ها به سمت اجرای پروژه جدیدی در این حوزه معطوف شود. صفاتیان با اشاره به تابو بودن طرح این موضوع در ایران می گوید وقت آن رسیده درباره اعمال مدیریت دولت بر تمامی فرایند کشت، توزیع، عرضه و مصرف مواد مخدر (حشیش و تریاک) و  جرم زدایی از مصرف قانونی آن وارد مباجثه و طرح موضوع شویم.

 صفاتیان پیشنهادی می دهد و معتقد است به جای آزاد سازی سریع مصرف مواد مخدر راهکارهایی جدید را بیازماییم :  کشت گیاهانی مانند خشخاش و شاهدانه تحت نظارت دولت؛ مصرف تحت نظارت این مخدر در اماکنی تحت نظارت و تنها برای افرادی بالای یک سن خاص ، مطرح شدن دوباره طرح هایی قدیمی از جمله توزیع کوپن تریاک برای قشر مصرف کننده خاص بالای 50 سال  (که سابقه ای نیز در تاریخ معاصر ایران دارد)

هم اکنون در ایران طرح توزیع شربت تریاک برای معتادان ثبت شده در مراکز اعتیاد اجرا می شود و پیشنهاد صفاتیان چندان هم بدون سابقه نیست و از این منظر بخشی از موانع قانونی لازم در این راه هموار شده است.
 
با توجه به سابقه طولانی کشت  حشیش و تریاک (شاهدانه و خشخاش) به عنوان دو گیاه  بومی در ایران ، این پیشنهاد جدید می تواند شروع خوبی برای یک رویکرد بومی جدید برای کنترل مواد مخدر باشد. احتمال تغییر قانون و راهبرد جدیدی در بحث های مجمع تشخیص نظام در حال شکل گیری است که شامل یک بحث جامع درحوزه های سیاست مواد مخدر، اعتیاد، مبارزه با مواد مخدر و کارشناسان مسایل اجتماعی ایران از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

 مسیر قانونی کردن مصرف مواد مخدر در ایران راه همواری ندارد و در واقع این طرح موانع و منتقدانی جدی دارد.  سیاستمداران محافظه کار ایرانی تاکید دارند که استفاده از مواد مخدر اساسا مقوله ای مجرمانه  است و باید سرکوب شود. بسیاری نیز در جامعه پزشکی مخالف قانونی شدن مواد مخدر هستند و معتقدند که انواع مخدرها باید به دلیل آسیب زا بودن  و خطراتی که در پی دارد-  بسیاری از بیماریها از جمله اچ ای وی -  باید تحت کنترل و محدود باشد.

مزایای طرح جدید

اگر قانون مواد مخدر در ایران مورد بازبینی قرار گیرد زندان های این کشور بسیار خلوت تر خواهد شد. بین 60 تا 70 درصد از جمعیت زندانی های ایران از جرایم مربوط به مواد مخدر هستند. از سوی دیگر دولت ایران می تواند از طریق کنترل و در دست گرفتن بازار مواد مخدر درآمدها و منابع جدید مالی به دست آورد که پیشتر با ممنوعیت آن از این درآمدها محروم بود. در واقع دولت ایران با قانونی کردن مصرف مواد مخدر درآمد بزرگی از شبکه بزرگ زیر زمینی قاچاق مواد مخدر را از آنها گرفته و به خود اختصاص خواهد داد و از سوی دیگر با توجه به زمین های مناسب برای کشت خشخاش و شاهدانه کشاورزی ایران نیز می تواند رونق بگیرد.
 
بخشی از درآمدهای دولت از محل قانونی کردن مصرف مواد مخدر می تواند صرف آگاه سازی عمومی مردم از معضل اعتیاد شود. از سوی دیگر استفاده از مواد مخدر سخت تر  مانند هروئین و شیشه - که مصرف آن در دهه گذشته افزایش یافته است – با قانونی کردن مصرف تریاک و حشیش می تواند کاهش یابد. باید به یاد داشت : قانون سخت‌تر برای مواد مخدر مساوی است با استفاده معتادان از مواد سخت تر.
 
 در نهایت اینکه بخش بزرگی از آمارهای مربوط به اعدام در ایران مرتبط با مساله قاچاق مواد مخدر است و با قانونی شدن این مساله ، آماراعدام کاهش قابل ملاحظه ای خواهد داشت.   

منابع جدید در آمدی دولت که ناشی از درآمدهای حاصل از کنترل دولت بر شبکه مصرف مواد و مالیات های سنگین بر مواد خواهد بود، می تواند صرف توسعه زیر ساخت های ایران، ایجاد اشتغال و سرمایه گذاری در جهت رونق گردشگری به ویژه در مناطق مرزی که با پدیده قاچاق نیز روبرو هستند، شود.

 در صورت موفقیت این طرح، ایران می تواند الگویی برای سایر کشورها، به ویژه در مناطق خاورمیانه وشمال آفریقا باشد، مناطقی که با توجه به سطح فعلی مشکلات درآن ، می تواند آبستن افزایش مصرف مواد مخدر باشد.