اگرچه نفت و گاز طبیعی برای روسیه مهم و حیاتی است، نفت خام و گاز طبیعی روسیه برای همسایگان این کشور در منطقه اورآسیا نیز سرنوشت ساز و حائز اهمیت است. روسیه در سال ۲۰۱۴ حدود ۳۰ درصد گاز طبیعی اروپا (۱۴۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب) و در سال ۲۰۱۳ حدود ۲۵ درصد نفت این قاره (۳.۵ میلیون بشکه در روز) را تامین کرد.نفت و گاز طبیعی روسیه همچنین برای همسایگان این کشور در آسیا و آسیای میانه حائز اهمیت است.

اقدامات اخیر رییس جمهور روسیه در خاورمیانه برای تقویت دولت بشار اسد در سوریه از طریق استقرار جنگنده، تجهیزات و نیروی انسانی و تقویت پایگاه های نیروهای هوایی، دریایی و زمینی و توافق هفته گذشته با ایران، عراق و سوریه در زمینه همکاری اطلاعاتی و اداری می تواند در جهت تلاشهای روسیه برای مقابله با فشارهای منفی روی صنعت انرژی حیاتی این کشور باشد.

به گزارش ایسنا به نقل از پایگاه خبری اویل پرایس، انرژی اساس و شالوده اقتصاد، دولت و نظام سیاسی روسیه را تشکیل می دهد. ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه بارها بر نقشی که ثروت معدنی این کشور به ویژه نفت و گاز طبیعی باید برای روسیه و حفظ رشد اقتصادی، ارتقای توسعه صنعتی، رقابت با اقتصاد های توسعه یافته، مدرن سازی ارتش و صنعت نظامی ایفا کند، تاکید کرده است.

حتی یک نگاه سطحی به چشم انداز اقتصادی جهانی صندوق بین المللی پول در مورد روسیه نشان می دهد که از سال ۱۹۹۲ تاکنون ارتباط تنگاتنگی بین رشد تولید ناخالص داخلی روسیه از یک سو و تولید، صادرات و قیمت گذاری نفت و گاز از سوی دیگر وجود داشته است.

گزارش صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۱۵ که سوم اوت منتشر شد حاکی است که صادرات نفت و گاز طبیعی ۶۵ درصد صادرات روسیه، ۵۲ درصد بودجه دولت فدرال و ۱۴.۵ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۱۴ را تشکیل داده است.

علاوه بر نفت و گاز که روسیه را به یک کشور مهم تبدیل می کند، زیرساخت های گسترده زمینی این کشور برای توزیع انرژی در منطقه اورآسیا بسیار مهم هستند. تاتیانا میترووا - رییس دپارتمان نفت و گاز موسسه تحقیقات انرژی در آکادمی علوم روسیه می گوید: روسیه یک زیرساخت بین قاره ای بی نظیر در مرکز منطقه اورآسیا (۱۵۰ هزار کیلومتر خط لوله) در اختیار دارد که این کشور را به ستون بازار عظیم گاز اورآسیا (شامل اروپا، شمال آفریقا، کشورهای مستقل مشترک المنافع، منطقه دریای خزر و شمال شرقی آسیا) تبدیل می کند. کنترل روی دارایی های حمل و نقل این منطقه در کنار ذخایر عظیم گاز روسیه را به یک عنصر کلیدی در این بازار جدید تبدیل می کند.

شبکه زمینی توزیع نفت این کشور نسبت به شبکه گاز کوچک تر، اما حائز اهمیت است. خط لوله ۴۰۰۰ کیلومتری دروژبا روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت خام به اروپا منتقل می کند که حدود ۳۰ درصد کل نفت انتقالی به این قاره را تشکیل می دهد. در شرق دور شرکت روسنفت در سال ۲۰۱۴ مقدار ۲۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تن نفت خام را از طریق خط لوله شرق سیبری در اقیانوس آرام(ESPO) به چین صادر کرد.

دولت روسیه همچنان به دنبال توسعه زیرساخت توزیع گاز طبیعی به اروپا با پروژه های خط لوله ای پیشنهادی متنوع شامل (نورد استریم ۲، ترکیش استریم ۲، ۳ و ۴، خط لوله جنوب اروپا) و همچنین توسعه زیرساخت ها به سمت چین با دو پروژه خط لوله ای بزرگ به نامهای خط لوله "قدرت سیبری" از شرق سیبری و خط لوله آلتای از غرب سیبری برای عرضه نفت به چین است.

در طول چند سال گذشته تهدید ها علیه صنعت انرژی روسیه چند برابر و تشدید شده است. این تهدید ها یک تهدید علیه موجودیت صنعت انرژی این کشور و اقتصاد روسیه هستند.

درآمدهایی که روسیه می تواند از صادرات نفت و گاز طبیعی به دست آورد با یک فشار شدید روبرو شده اند. تصمیم عربستان برای تعیین قیمت نفت توسط بازار و دنبال کردن سهم بازار به کاهش شدید قیمت نفت خام و فرآورده های نفتی منجر شده است. این تصمیم همچنین روی قیمت گاز طبیعی صادراتی تاثیر منفی گذاشته چرا که براساس قرار دادهای بلند مدت گاز روسیه قیمت گاز طبیعی به طور کلی یا نسبی براساس قیمت نفت تعیین می شود. تغییر اروپا به الگوهای قیمت گذاری گاز طبیعی هیبریدی همچنین قیمت گذاری گاز طبیعی را تحت فشار گذاشته است.

شرکت گازپروم که روی صادرات گاز این کشور به وسیله خط لوله سلطه دارد، اعلام کرد: کاهش مقدار صادرات گاز طبیعی روسیه بر این مشکلات درآمدی افزوده است.

بنابراین چندان تعجب آور نیست که گزارش صندوق بین المللی پول کاهش شدید درآمد صادرات نفت روسیه را در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ نسبت به سال ۲۰۱۴ و کاهش درآمد صادرات گاز طبیعی را پیش بینی کرده است.

از آنجا که این پیش بینی های صندوق بین المللی پول بر اساس نفت ۶۰ دلار و یک سنتی و نفت ۶۵ دلار و هشت سنتی در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ هستند، درآمد های صادرات نفت پایین تر از پیش بینی های بدبینانه صندوق بین المللی پول خواهد بود، چرا که پیش بینی می شود قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۶ کمتر از ۶۰ دلار باقی بماند.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا نفت برنت را در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به ترتیب ۵۴ دلار و هفت سنت و ۵۸ دلار و۵۷ سنت پیش بینی کرده است.

تصمیمات آمریکا و اتحادیه اروپا برای اعمال تحریمها علیه روسیه پس از حمله این کشور به منطقه کریمه اوکراین و الحاق غیررسمی شرق اوکراین فشار بیشتری را روی صنعت انرژی روسیه وارد کرده است. این تحریمها شامل ممنوعیت سرمایه گذاری برای تجهیزات کلیدی و فناوری های پروژه های مهم انرژی در این کشور هستند.

شرکت فناوری روسی"نواتک" و شرکای آن شامل توتال و شرکت ملی نفت چین هنوز ۱۵ میلیارد دلار از ۲۷ میلیارد دلار مورد نیاز برای تامین بودجه کارخانه ال ان جی "یمال" را تامین نکرده اند. دنیس خرامف - معاون وزیر منابع طبیعی روسیه چند روز پیش در یک کنفرانس در شرق دور روسیه اعلام کرد: روسنفت و گازپروم به دلیل تحریمها و قیمت پایین نفت دو تا سه سال از برخی پروژه های حفاری فراساحلی عقب هستند.

تحریمها همچنین مانع فعالیت گازپروم برای توسعه میادین چایاندینسکوی و کویکتینسکوی در شرق سیبری شده که روسیه قصد دارد از آنها تحت یک قرار داد سه ساله ۴۰۰ میلیارد دلاری که در سال ۲۰۱۴ امضا شد به چین گاز طبیعی عرضه کند.

اتحادیه اروپا پس از حمله روسیه به کریمه و شرق اوکراین، هم اکنون برای کاهش وابستگی به گاز طبیعی روسیه و مجبور کردن گازپروم به پذیرش مقررات رقابتی اتحادیه اروپا مصمم تر شده است. اروپا به دنبال جایگزین کردن گاز طبیعی روسیه با منابع دیگر از جمله ال ان جی آمریکا و گاز ایران به صورت خط لوله یا ال ان جی است. کمیسیون اروپا، نهاد اجرایی اتحادیه اروپا، با اشاره به ظرفیت موجود مازاد خط لوله ای گازپروم در اروپا و تقاضای ناکافی آینده برای گاز طبیعی روسیه، با پیشنهاد گازپروم مبنی بر پروژه خط لوله گاز طبیعی نورد استریم ۲ با ظرفیت سالانه ۵۵ میلیارد مترمکعب مخالفت کرده است.

همچنین کمیسیون اتحادیه اروپا در ماه آوریل گازپروم را به نقض قوانین ضداعتماد اتحادیه اروپا برای اقدامات ضدرقابتی و قیمت گذاری ناعادلانه در مرکز و شرق اروپا متهم کرد. اگر این شرکت گناهکار شناخته شود، با جریمه قابل توجه یک میلیارد دلاری مواجه خواهد شد. حتی اگر گازپروم آنطور که انتظار می رود، از جریمه اجتناب کند و موفق به حل و فصل این موضوع با اتحادیه اروپا شود سهم بازار این شرکت در اروپا و سیستم قیمت گذاری آن در آینده تحت فشار قرار خواهد گرفت.

ظهور آمریکا و کانادا به عنوان تولید کنندگان قدرتمند نفت خام، ان جی ال و گاز طبیعی نیز یک نگرانی عمده برای اقتصاد روسیه است. این امر آمریکا را از یک بازار برای نفت و گاز طبیعی روسیه (به صورت ال ان جی) به یک رقیب جهانی تبدیل کرده است. اگر همانگونه که محتمل به نظر می رسد ممنوعیت صادرات نفت آمریکا برداشته شود نفت خام این کشور با نفت روسیه در چند بازار کلیدی رقابت خواهد کرد.

این امر همچنین عرضه کنندگان خارجی را به پیدا کردن بازار های دیگر برای تمام یا بخشی از صادراتی که پیشتر به آمریکا صورت می گرفت مجبور خواهد کرد. این موضوع در نتیجه باعث تشدید رقابت میان این کشورهای صادر کننده نفت برای سهم بازار خواهد شد. در زمینه گاز طبیعی رشد انفجاری عرضه در آمریکا توجیه اقتصادی گازپروم برای پروژه LNG بالتیک را از بین برده و آمریکا را به یک رقیب احتمالی بزرگ LNG در کشورهای واردکننده تبدیل کرده و توان این شرکت برای تاکید روی قرار دادهای بلند مدت قیمت گذاری براساس قیمت نفت را کاهش داده است.

اقدامات روسیه در خاورمیانه می تواند به این کشور کمک کند که به تاثیر گذاری این تهدید ها روی صنعت انرژی روسیه بپردازد. این اقدامات احتمالا جذابیت منابع نفت و گاز روسیه در مقایسه با نفت عربستان و متحدان عربی آن در خلیج فارس را افزایش خواهد داد.

در انتخاب منابع نفت و گاز طبیعی امنیت یک فاکتور کلیدی برای وارد کنندگان به حساب می آید. برای مثال چین به دلیل نگرانی از نیروی دریایی آمریکا منابع گاز طبیعی خط لوله ای را به منابع LNG دریایی ترجیح می دهد. واردکنندگان بنابراین باید تهدید های احتمالی علیه حمل ونقل را در نظر بگیرند. روسیه در این منطقه حساس از یک مزیت قطعی نسبت به عربستان و تولید کنندگان عرب خلیج فارس برخوردار است که برای انتقال نفت و LNG به حمل ونقل دریایی از خلیج فارس و دریای سرخ متکی هستند.

تمامی سه مسیر این دو آبراه از یک گلوگاه می گذرند (از دریای سرخ بوسیله کانال سوئز به اروپا و از تنگه مندب به آسیا، از خلیج فارس و تنگه هرمز). روسیه به وسیله اضافه کردن یک پایگاه هوایی به حضور نظامی خود در سوریه و هماهنگی با ایران، سوریه و احتمالا عراق قابلیت مختل کردن انتقال انرژی از خلیج فارس و پایانه های دریای سرخ را پیدا می کند.

کانال های صادراتی روسیه در برابر خرابکاری آسیب پذیری کمتری دارند. به استثنای صادرات LNG به آسیا از ساخالین، روسیه گاز طبیعی را به وسیله خط لوله به مشتریانش صادر می کند. حدود ۷۰ درصد صادرات دریایی نفت روسیه در برابر گلوگاه ها آسیب پذیر هستند (انتقال از دو بندر خلیج فنلاند از طریق دریای بالتیک به اقیانوس اطلس و یک بندر در دریای سیاه از طریق تنگه بوسفور در مدیترانه)، در حالیکه ۳۰ درصد اینگونه نیستند (انتقال خط لوله ای به اروپا و انتقال خط لوله شرق سیبری در اقیانوس آرام (ESPO) به بندر پریمورسک در نزدیکی ولادی ووستوک).

اقدامات پوتین همچنین در حال تقویت نفوذ روسیه در اوپک است. روسیه در حال حاضر مناسبات گسترده و نزدیکی با ایران و ونزوئلا دارد و در حال زمینه سازی چنین مناسباتی با عراق است. پوتین روسیه را با آندسته از اعضای اوپک که در طولانی مدت توان تحمل قیمت پایین نفت را ندارند و مخالف سیاستهای عربستان هستند (ونزوئلا، نیجریه، لیبی، الجزایر، اکوادور، عراق، ایران و آنگولا) در برابر متحدان عربستان شامل کویت، امارات و قطر متحد کرده است.

وی همیشه از نیکلاس مادورو - رییس جمهور ونزوئلا برای برگزاری نشست اضطراری اوپک در زمینه قیمت ها و تلاش برای متقاعد کردن عربستان به تغییر سیاست نفتی حمایت کرده است. اخیرا در ابتدای ماه سپتامبر پوتین به مادورو گفت: دو کشور باید برای تقویت قیمت نفت متحد شوند.

آرکادی ورکوویچ - معاون نخست وزیر روسیه در زمینه سیاست های انرژی در ابتدای ماه سپتامبر در سخنانی سیاست عربستان مورد تمسخر قرار داد و گفت: تولید کنندگان اوپک در حال لطمه دیدن از تاثیرات جانبی تلاش این کشور برای بیرون راندن رقبا از بازار به وسیله پرکردن بازار نفت با نفت اضافی هستند.

وی درباره اینکه اعضای اوپک واقعا خواهان قیمت پایین نفت برای مدت طولانی باشند ابراز تردید کرد و سیاست عربستان را "غیرمنطقی" خواند.

مطمئنا روسیه به دنبال تلاش هایی برای تبدیل اوپک به دو گروه است و این کشور اگرچه عضو اوپک نیست اما در حال متقاعد کردن متحدان خود در این سازمان به منزوی کردن عربستان و اعضای عربی حاشیه خلیج فارس است. این امر ممکن است عربستان را به سازش با این کشورها متقاعد کند.

اتحاد استراتژیک روسیه با ایران و عراق دو مسیر احتمالی دیگر را در اختیار پوتین می گذارد تا عربستان را تحت فشار قرار دهد. آنها می توانند عزم عربستان برای دفاع از سهم خود از بازار نفت به هر قیمت و توان مالی این کشور برای انجام این کار را مورد سنجش قرار دهند. ایران می گوید که می تواند عرضه نفت خام خود را ظرف شش ماه پس از لغو تحریم ها یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

عربستان احتمالا در حال محاسبه این موضوع است که ایران باید ابتدا میادین نفتی خود را احیا کند و اینکه ایران به دلیل مضیقه مالی نمی تواند این کار را به سرعت انجام دهد. اگر اینطور باشد روسیه می تواند وارد عمل شده و منابع مالی لازم را در اختیار ایران بگذارد و عربستان را به پایین نگه داشتن قیمت نفت برای مدت طولانی تر از آنچه که انتظار داشت مجبور کند و فشار روی اقتصاد آنها را ادامه دهد.

روسیه همچنین می تواند با ایران و عراق برای گرفتن سهم عربستان در بازار حیاتی چین همکاری کند. بلومبرگ اخیرا در گزارشی نوشت: عربستان، ایران، روسیه، عراق و دیگر کشورها به شدت در حال رقابت برای فروش نفت به چین، دومین بازار بزرگ واردات نفت و منبع بزرگ رشد تقاضا در سال های اخیر هستند. روسیه، ایران و عراق با هماهنگ کردن قیمت گذاری و ارائه نفت ارزان تر از عربستان به چین می تواند سهم بازار این کشور را در دست بگیرند. چنین چنگ قیمتی روی واحد پولی این رقبا فشار خواهد آورد.

هر یک از این فرصت ها امکان برداشتن فشار از روی صنعت انرژی روسیه را ایجاد می کند. اما پوتین باید کارتهای خود را با احتیاط بازی کند. وی در صورت زیاده روی می تواند نگرانی ها در اروپا را از وابستگی بیش از حد به انرژی روسیه تشدید کند و همچنین چنین نگرانی هایی را در چین ایجاد کند.

این امر می تواند به تلاش اروپا و چین برای جستجوی دیگر منابع انرژی منجر شود. به علاوه رویارویی مدیریت نشده با آمریکا و اروپا در داخل و بیرون سوریه می تواند به گسترش و تقویت تحریم های مالی و اقتصادی علیه روسیه منجر شود. همچنین نه ایران و نه عراق به دنبال وابستگی بیش از حد به روسیه که فاقد منابع مورد نیاز آنها برای توسعه صنایع انرژی است، نیستند.

در نهایت این فرصتها در صورتی است که تصور کنیم برنامه پوتین در سوریه و خاورمیانه موفقیت آمیز باشد و این موفقیت با توجه به تجربه شوروی سابق در افغانستان و تجربه پوتین در شرق اوکراین قطعی به نظر نمی رسد.

تماشاخانه