یادگار قاجارها، سرپناهی برای بی‌خانمان‌ها

 بی‌خانمان‌ها داخل یکی از یخچال‌های دوره قاجاری که وسط بیابان به حال خود رها شده‌، آتش روشن و داخل یخچال دیگری کمی دورتر سگ‌های بی‌پناه لانه کرده‌اند.

به گزارش ایسنا، کارتن‌خواب‌ها لباس‌های کهنه را از جاهای دیگر جمع و اطراف یخچال‌های قدیمی رها کرده‌اند و رفتند، به نظر می‌رسد سقف کاه‌گِلی این بناها، سرپناه خوبی برای آنها شده است.

سقفی که به همت یک مدرس دانشگاه و دانشجویانش به سختی مرمت شد تا شاید بتوانند بخشی از میراث کشورشان را حفظ کنند. میراثی که اگر بخواهید به تنهایی سری به آن بزنید، حتما باید با تجهیزات دفاعی و یکی از محلی‌ها وارد شده تا مبادا با صحنه‌های دلخراش یا زننده روبرو شوید.

«محمد حسین بحرالعلومی» که همراه دانشجویانش این دو یخچال را مرمت کرده، به خبرنگار ایسنا می‌گوید: آن زمان ویرانه‌هایی از این دو یخچال در وسط یک بیابان باقی مانده بود. تنها یک‌چهارم یکی از یخچال‌ها که نزدیک پل سنگی رباط‌کریم است، باقی مانده بود و آوار فرو ریخته داخل آن را تا نصفه پر کرده بود.

این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: از یخچال شماره 2 هم اثری نبود و تنها دیواره سایه‌انداز آن مانده بود. تکه‌های بزرگ بِتُن چراغ برق هم داخل آن ریخته شده بود که آن را به وسیله جرثقیل بیرون کشیدیم و داخل دو یخچال را که پر از زباله و بقایای سقف بود، خالی کرده و مرمت دیواره‌های یخچال را شروع کردیم.

او می‌افزاید: قرار بود اعتباری برای این کار اختصاص دهند و زمین‌های اطراف آن را از مردم بخرند که دو یخچال را در یک چاردیواری محفوظ کنند و بعدها به آن کاربری دهند تا کارهای فرهنگی در آن انجام شود، اما مبلغ این اعتبار فراهم نشد. از سال 89 که مرمت این یخچال تمام شد من در جریان اتفاقاتی که آنجا صورت گرفته است، نیستم.

یخچال‌های رباط کریم

بحرالعلومی با بیان اینکه مرمت دو یخچال حدود چهار ماه زمان برده و مبلغی حدود 50 میلیون تومان برای مرمت آن هزینه شد، می‌گوید: هیچ امکاناتی برای این کار وجود نداشت و حتی آب را هم می‌خریدیم. تمام کارهای صفر تا 100 مربوط به دو یخچال را خودم انجام دادم، زیرا آن دوره زمان بدی برای میراث فرهنگی بود و کسی به این آثار توجه نمی‌کرد و چون من هم در دانشگاه پَرند تدریس می‌کردم ، در یک بازدید علمی متوجه وضعیت یخچال‌ها شدم و سپس با میراث فرهنگی استان تهران صحبت کردم تا اعتباری برای این کار اختصاص داده و این کار صورت گرفت. دو سال زمان برد تا مبلغ 50 میلیون تومان به این کار اختصاص داده شد. در سال 84 تا 92 تنها چیزی که مهم نبود، حفظ آثار تاریخی بود و کسانی که کارشان حفظ میراث فرهنگی بود را کنار گذاشته بودند.

این کارشناس ارشد میراث فرهنگی اضافه می‌کند: باید در این مدت میراث فرهنگی رباط‌کریم حداقل اعتباری برای آزاد کردن 600 متر زمین‌های اطراف این دو یخچال اختصاص می‌داد. اطراف یخچال‌ها هم ساخت و ساز شده است، چون آن زمانی که ما کار مرمت را انجام می‌دادیم دور تا دور آن بیابان بود و خودمان هم می‌ترسیدیم به آن منطقه برویم. اگر این مرمت صورت نمی‌گرفت، قطعا تاکنون اثری از آن یخچال‌هاباقی نمی‌ماند؛ چون مردم مالک آن بودند و در زمین‌های اطراف این دو یخچال کشاورزی می‌کردند. مدتی هم با مالکین درگیری داشتیم و آنها معترض بودند که چرا بدون اجازه وارد زمین آنها می‌شویم.

مسئول میراث فرهنگی رباط کریم درباره این دو یخچال به خبرنگار ایسنا، می‌گوید: این دو یخچال که به اسم یخدان‌ها معروف‌اند، متعلق به دوره قاجاری هستند و هنوز ثبت ملی نشده‌اند. این دو یخچال‌ها مالک شخصی دارند و ما نمی‌توانیم دور آنها را حصار بکشیم. 28 سهامدار مالک یکی از یخچال‌ها هستند، ما با آنها صحبت کردیم و یکی از دوستداران سرمایه‌گذار را تشویق کردیم که آن ملک را خریداری کند تا حداقل با یک نفر به عنوان مالک طرف باشیم، کل آن زمین 400 متر است؛ زیرا این ملک از هر طرف 10 متر حریم و 10 متر شعاع دارد، پس باید یک فکر عاجل درباره آن کرد که هم میراث ما محفوظ بماند و هم کاربری مناسبی برای آن تعریف شود.

مجتبی پیر صاحبدل بیان می‌کند: یکی از یخچال‌ها متعلق به یکی از خیرین است که البته خیرها هم به راحتی هر چیزی را اهدا نمی‌کنند. باید در این زمینه همکاری‌های لازم صورت بگیرد تا در بخش خصوصی با مالکیت میراث بتوانیم کاربری لازم را برای آن منظور کنیم.

ساخت و ساز اطراف یخچال‌ها

به گزارش ایسنا، در گذشته در فصل بهار و تابستان برای تهیه یخ در برخی از مناطق کشور انبارها و کارگاه‌هایی به وجود آمد تا یخ مورد نیاز ساکنین این مناطق تامین شود. این انبارهای یخی بصورت مخروطی شکل مثل یک کله قند از خشت و گِل با ارتفاع 7 تا 8 متر ساخته می‌شد. در فصل زمستان یخ‌ها را در این یخچال‌ها جمع و سپس محفظه‌ها و در آن را بطور کامل می‌بستند و به تدریج با فرا رسیدن فصل بهار و تابستان و گرم شدن هوا، یخ‌های قطور تولید شده مورد استفاده قرار می‌گرفت.

بیشتر این یخچال‌ها در دوران‌ زندیه و قاجاریه در ایران ساخته شد و برای تامین یخ منطقه رباط کریم و کاروانیان سه انبار یخی در فواصل مختلف وجود داشت که در اصطلاح محلی به یخچال معروف بودند . حدود 30 سال پیش نیز از این پخچال‌ها استفاده می‌شده است که با جایگزین شدن یخچال‌های برقی این انبارها عملاً غیر قابل استفاده شدند.

حالا باید امیدوار بود مسئولان مربوطه به بهانه اینکه این یخچال‌های تاریخی سقفی برای کارتن‌خواب‌ها شده‌اند رفتاری مانند آنچه که در گذشته با بافت تاریخی به بهانه «منقل خانه شدن»، «خانه‌های مجردی» یا حتی خانه‌های «خالی از سرنگ» عملیاتی کردند برای این یخچال‌ها هم چنین نقشه‌ای طراحی نکنند و با لودر از روی آن رد نشوند.