ساخت‌وساز در ۴ میلیون هکتار از جنگل‌های شمال

آمارها نشان می دهد از 6.5 میلیون هکتار جنگل های هیرکانی شمال ایران در نیم قرن گذشته اکنون 1.9 دهم میلیون هکتار باقی مانده است که از این میزان 800 هزار هکتار آن مخروبه و در 25 سال گذشته 4 میلیون هکتار نیز برای ساخت و ساز به بخش خصوصی واگذار شده است.

به گزارش ایرنا، امسال برای اولین بار هشتم مرداد ماه به عنوان روز «صیانت از جنگل» و با شعار «جنگل رمز حیات» از سوی کارگروه مشترک سازمان حفاظت محیط زیست و رسانه ملی تعیین شد.

داشتن جنگلی پویا و زایشی به منزله ادامه زندگی سالم و با نشاط است زیرا محققان محیط زیست معتقدند، جنگل چیزی بیش از یک محیط طبیعی با تعدادی درخت است اما متاسفانه در چند سال گذشته شاهد از بین رفتن وسعت زیادی از جنگل ها هستیم.

تخمین زده می شود دو سوم از جنگل های جهان در بین 10 کشور توزیع شده که ایران نه تنها در میان این کشورها نیست بلکه در بخشی از جهان واقع شده که دارای پوشش جنگلی کم است.

جنگل های ایران

جنگل های ایران که 8.8 درصد مساحت کشور را تشکیل می دهد، از نظر مدیریتی به دو گروه جنگل های شمال و جنگل های خارج از شمال تقسیم می شود.

جنگل های شمال به تمام ناحیه رویشی هیرکانی و خزری اطلاق می شود و جنگل های خارج از شمال نیز در 4 ناحیه رویشی دیگر قرار دارد.

سطح جنگل های ایران

ایران دارای انواع جنگل از جمله انبوه، نیمه انبوه، تنک، ماندابی و دست کاشت است که وسعت هر کدام به هکتار به ترتیب به شرح زیر است:

جنگل انبوه 1780290
جنگل نیمه انبوه 3468312
جنگل تنک 8100842
جنگل ماندابی 25760
جنگل دست کاشت 943858
جمع: 14319063

وضعیت جنگل های کشور بسیار نگران کننده است

محمد درویش عضو هیات علمی بخش بیابان موسسه تحقیقات سازمان جنگل ها و مراتع روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا با بیان اینکه وضعیت جنگل های کشور بسیار نگران کننده است، گفت:آمارها نشان می دهد تا نیم قرن پیش وسعت جنگل های هیرکانی در شمال کشور 6.5 میلیون هکتار بوده اما اکنون به 1.9 دهم میلیون هکتار رسیده است که از این میزان هم 800 هزار هکتار آن مخروبه است.

وی افزود: سهم سرانه هر ایرانی از جنگل 18 صدم هکتار است در حالی که در دنیا این سهم 8 دهم هکتار است با این حساب میزان حساسیت ما نسبت به حفاظت از جنگل ها باید 4 برابر متوسط جهانی باشد که باید خودش را در قوانین و آموزش ها نشان دهد.

درویش ادامه داد: قدرت و اقتدار سازمان های متولی طبیعت و منابع طبیعی بسیار ضعیف است توان مالی ، سخت افزاری و نرم افزاری این سازمان ها نسبت به وظیفه خطیری که دارند ناچیز است، این سازمان ها حتی توان خرید یک بالگرد برای اطفای حریق در جنگل ها را ندارند اگر هم آنرا بخرند از هزینه نگهداری آن بر نمی آیند.

وی تاکید کرد: تمام این عوامل دست به دست هم دادند و موجب شد که اکنون وضعیت جنگل های کشور به فاجعه نزدیک شود.

درویش گفت: چند سالی است که شاهد افزایش و بروز سیل های متوالی در شمال کشور هستیم که علت اصلی آن از بین رفتن پوشش های جنگلی و در بالادست آن نابودی مراتع است، مراتع به زمین های کشاورزی و این زمین ها به مرور به ویلا تبدیل شدند.

وی افزود: بررسی ها نشان می دهد در مدت 25 سال گذشته 4 میلیون هکتار از اراضی طبیعی برای ساخت و ساز به بخش خصوصی واگذار شده است که این نشان می دهد دستگاه های متولی در این زمینه درست عمل نکردند بنابراین از مردم عادی چه انتظاری می توان داشت.

مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به طرح ' آیش ' برای جنگل های کشور اشاره کرد و گفت: جنگل های کشور به 5 تا 10 سال استراحت نیاز دارد تا توان خود را دوباره بازیابد، کارهای نهایی این طرح انجام شده و آماده تصویب است، بر اساس این طرح بهره برداری از جنگل در این مدت تعیین شده متوقف می شود.

وی افزود: برخی آمارها نشان می دهد نرخ بیابان زایی در کشور 1 درصد است و سالانه 50 هزار هکتار از رویشگاه های جنگلی کشور در حال نابودی است از این رو حفاظت از عرصه های جنگلی نیازمند عزمی جدی از سوی مسوولان و مردم است.

درویش گفت: سازمان حفاظت محیط زیست کارگروه مشترکی با رسانه ملی دارد که در جلسات مشترک آن نمایندگانی از سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری نیز حضور دارند که در آخرین جلسه، رسانه ملی اعلام کرد آمادگی دارد حفاظت از جنگل را در قالب یک جنبش اجتماعی با مردم مطرح کند.

وی افزود: بر این اساس 8 مرداد برای اولین بار روز ' صیانت از جنگل ' با شعار ' جنگل رمز حیات' تعیین شد و قرار شد در این روز برنامه های متنوعی در این زمینه از طریق رسانه ملی و رادیو پخش شود.

درویش ادامه داد: برای این روز برنامه ها و کلیپ های زیادی تهیه و به رسانه ملی داده ایم، همچنین قرار است پیام های محیط زیستی در تمام روز زیرنویس شود.

مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت:همچنین از تمام سازمان های مردم نهاد زیست محیطی سراسر کشور خواستیم تا در این روز اقدام به پاکسازی جنگل منطقه خود کنند و برای طبیعت گردان از اهمیت حفظ محیط زیست بگویند.

اهمیت و فواید جنگل ها

تولید اکسیژن، جذب گرد و غبار، گازکربنیک و دیگر گازهای شیمیایی موجود در هوا و حفظ تنوع زیستی برخی از فواید جنگل است؛ جنگل های بارانی به تنهایی خانه میلیون ها گونه هستند که بسیاری از آنها تا به حال شناخته و مطالعه نشده اند.

بیش از نیمی از 10 میلیون گونه گیاهان، درختان و حشراتی که در جهان یافت می شود، در جنگل های بارانی گرمسیری زندگی می کنند.

جنگل زدایی

سالها است که به بهانه های مختلف شاهد از بین رفتن درختان هستیم، نابودی درختان به روش های مختلف که بسیاری از آنها قابل پیشگیری است انجام می شود؛ مانند قطع آنها با منظور ساخت و ساز و یا سوزاندن، در بسیاری موارد مقاصد اقتصادی و تقاضا برای تهیه خمیر کاغذ، چوب برای مبلمان و وسایل خانه نیز موجی می شوند تا درختان زیادی قطع شوند.

بررسی عکس های هوایی دوره 50 ساله 1334 تا 1386 توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور نشان می دهد به طور متوسط سالانه دو هزار و 867 هکتار از جنگل های شمال ایران تخریب شده است که اگر این رویه ادامه پیدا کند تا 50 سال آینده در بسیاری از نقاط شمال ایران آثاری از جنگل های بازمانده از دوران سوم زمین شناسی نخواهیم داشت.

آتش سوزی

آتش سوزی یکی دیگر از عوامل تخریب جنگل است، هرساله میلیون ها هکتار از جنگل های سراسر دنیا در آتش سوزی ها نابود می شوند، این آتش سوزی ها نه تنها ساختار و ترکیب جنگل ها را تغییر می دهند، بلکه می توانند جنگل ها را به روی گونه های مهاجم باز کنند، تنوع بیولوژیکی را تهدید کنند، چرخه های آب را تغییر دهند و خاک را فرسایش دهند. متاسفانه در ایران 95 درصد آتش سوزی های جنگل در اثر خطای انسانی رخ می دهد که آماری تکان دهنده است.

برای حفاظت از جنگل ها چه کارهایی می توان انجام داد

به اعتقاد کارشناسان، بدون شک با توجه به وسعت و سرعت تخریب جنگل ها، دولت ها و سطوح سازمانی، قوه مقننه و قضاییه هر یک باید در چارچوب وظایف خود برای توقف جنگل زدایی و محافظت از آن تلاش کنند. یعنی قوانین و دستورالعمل ها در محافظت از جنگل ها تدوین و به طور کامل و بدون اغماض اجرایی شود، البته در این میان نقش عموم مردم نیز بسیار مهم است.

ایران دارای پوشش جنگلی کمی است به دلیل اینکه جنگل ها کمتر از 10 درصد سطح سرزمین را پوشانده است، با این حال این جنگل ها بخش عمده ای از تنوع زیستی کشور را دربر می گیرند.

تهدیدات تنوع زیستی در جنگل هیرکانی

با وجود غنا و تنوع زیستی بالا در جنگل هیرکانی، بین سال های 1955 و 2000 (از1334 تا 1379) این جنگل ها تقریبا نصف شدند؛ یعنی از 3.4 میلیون هکتار به 1.85 میلیون هکتار رسیده اند، این امر موجب کاهش شدید تنوع زیستی شد.

جنگل تراشی

به اعتقاد کارشناسان دلایل اصلی جنگل زدایی شامل جنگل تراشی، تغییر کاربری ها (به کشاورزی و شهرک سازی) و دامداری بی رویه است. تراکم جمعیت (126 نفر در کیلومتر مربع) و افزایش این گونه فعالیت ها منابع طبیعی جنگل هیرکانی را تحت فشار زیادی قرار داده است.

جنگل ها همچنین توسط خرده کشاورزان پاکتراشی می شوند تا تبدیل به زمین کشاورزی شوند. این امر به دلیل آن است که اراضی تحت مالکیت مردم معمولا کوچک است (برای مثال در مازندران یک خانواده به طور متوسط 6 هکتار زمین دارد) و زمانی که خانواده بزرگ است (مثلا 6-5 نفر به طور متوسط)، مساحت زمین برای آن که بتواند از یک خانواده حمایت مالی کند کم می شود.

توسعه اقتصادی ناهماهنگ

در بیشتر مواقع، توسعه اقتصادی موجب کاهش تنوع زیستی می شود به دلیل آن که سیستم های تصمیم گیری در دولت نیازهای مربوط به مدیریت تنوع زیستی را در نظر نمی گیرند. آنها همچنین خدمات اکوسیستمی متنوعی را که جنگل ها ارایه می دهند در نظر نمی گیرند و هزینه های محیط زیستی توسعه را محاسبه نمی کنند.

تغییرات آب و هوا

در دراز مدت، تغییرات آب و هوا تهدیدات جدیدی را ایجاد می کند. در طول نیم قرن اخیر، متوسط دمای سالیانه از 1.28 درجه به 2.45 درجه افزایش یافته است، تخریب جنگل در اثر تغییرات آب و هوا تشدید می شود که این مساله کیفیت زیستگاهی را کاهش می دهد.

وسعت جنگل های دنیا

10 کشور جهان شامل روسیه، استرالیا، برزیل، کنگو، کانادا، اندونزی، آمریکا، پرو، هند و چین، 75 درصد کل جنگل های جهان را در اختیاردارند، روند جنگل زدایی در دنیا از 1992 که کنفرانس ریو برگزار شد، رو به کاهش است.

درباره وسعت کل جنگل های ایران در گذشته دور اطلاعات دقیقی در دست نیست، آثار و شواهد تاریخی در گوشه و کنار کشور، یادداشت های مورخان ایرانی و خارجی و همچنین بقایای جنگل های مخروبه امروزی در مناطق مختلف کشور این نظریه را تایید می کند که ایران در گذشته دارای جنگل هایی به مراتب وسیع تر و مرغوب تر از امروزه بوده است.

بر اساس آمارهای اعلام شده فائو در سال 2001 ، سطح جنگل های ایران نسبت به کل کشور در قاره آسیا به طور میانگین 19 درصد بوده اما امروزه فقط صاحب یک سوم آن هستیم. با توجه به این موضوع می توان اذعان کرد که در زمان ایران باستان حداقل 20 درصد سطح کشور ما پوشیده از جنگل بوده است.

اولین برآورد در مورد جنگل های ایران را در سال 1321 مرحوم مهندس کریم ساعی انجام داده است که 19.5 میلیون هکتار بوده است. ساعی در سال 1329 در دومین برآورد خود سطح جنگل های ایران را 18.7 میلیون هکتار عنوان کرد.

با توجه به این آمارها می توان گفت که جنگل های کشور در حال کاهش بوده و این روند همچنان ادامه دارد.سرانه جنگل در ایران برای هر نفر 2 دهم در هکتار است در حالی که میانگین جهانی آن حدود 0.7 هکتار است.

بر اساس تعریف فائو مناطقی که حداقل تاج پوشش آن 10 درصد به بالا باشد و توده جنگلی کمتر از نیم هکتار و درختان و درختچه ها کمتر از 5 متر نباشد جنگل محسوب شده و مساحت جنگل های ایران را 11 میلیون و 74 هزار و 554 هکتار تخمین زده است، اما بر اساس تعریف سازمان جنگل ها که حداقل تاج پوشش 5 درصد به بالا درنظر گرفته شده است، وسعت جنگل های ایران حدود 14 میلیون هکتار است.

نواحی رویشی ایران

ایران دارای پنج ناحیه رویشی هیرکانی (خزری) با مساحت 1967316 هکتار، رویشی ایرانی - تورانی به مساحت 4032747 هکتار، ارسبارانی به مساحت 200000 هکتار، زاگرسی به مساحت 6000000 هکتار و خلیج -عمانی به مساحت 2119000 هکتار است.

کمیته صیانت از جنگل های کشور

در راستای تاکیدات مقام معظم رهبری در سخنرانی 17/12/93 مبنی بر صیانت از محیط زیست و جنگل های کشور و پیرو تاکیدات رییس سازمان حفاظت محیط زیست، کمیته صیانت از جنگل های کشور در دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شد.

اهداف کلی کمیته صیانت از جنگل های کشور

بررسی طرح تنفس حداقل 10 ساله جنگل های شمال کشور و قطع بهره برداری های چوبی، میراث طبیعی جهانی و بررسی چالش های پیش رو دو سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و موضوعات جاری اهداف کلی این کمیته است.

با توجه به اهمیت جنگل های هیرکانی این کمیته سه حوزه به نام حوزه توسکستان در استان گلستان، حوزه پلی رود در استان گیلان و حوزه دو هزار و سه هزار را شناسایی تا به تدرج پس از تکمیل مطالعات و جمع بندی به یونسکو برای ثبت جهانی ارسال شود.

اهم اقدامات اخیر سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از جنگل های کشور

تشکیل کارگروه صیانت از جنگل ها در معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با حضور اساتید و صاحبنظران، تصویب برنامه بهینه سازی پایش،حفظ، بهره برداری و مدیریت جنگل های ایران در دولت (دی ماه 92)،پیگیری موضوع حذف تعرفه و موانع واردات چوب در دولت، جلب همکاری معاونت علمی و فناوری زییس جمهور برای در اختیار داشتن پهپاد به منظور نظارت بر مناطق طبیعی برخی از این اقدامات است.

توافق مشترک میان معاونت علمی، فناوری رئیس جمهور، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان حفاظت محیط زیست برای استفاده از خدمات هوایی نیروهای مسلح برای حفاظت از محیط زیست و مقابله با آتش سوزی جنگل ها ،اجرای مانورهای مقابله با آتش سوزی برای آموزش و آمادگی مامورین و جوامع محلی تاکنون در 11 استان از 19 استان حادثه خیز، ایجاد هماهنگی میان دستگاه های مرتبط در موضوع آتش سوزی جنگل ها از طریق دفتر معاون اول رییس جمهور، اختصاص دو میلیارد و 500 میلیون تومان اعتبار برای تجهیز بخشی از مناطق تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست به امکانات اطفای حریق، پیگیری ارایه گزارش برنامه حفاظت از جنگل های بلوط در دولت و شورایعالی حفاظت محیط زیست و تصویب برنامه ها و اعتبارات لازم و همکاری با مقامات قضایی برای مقابله با تغییر کاربری و قاچاق چوب در جنگل های استان گیلان و مازندران از دیگر اقدامات سازمان محیط زیست در این زمینه است.