توافق هسته ای و واقع بینی برای دوران پساتحریم

عصر ایران - توافق هسته ای اخیر با گروه 1+5 می تواند برای کشور و مردم مفید و خوب باشد به شرطی که در ماه ها و سال های آتی با واقع بینی ، فرصت شناسی ، برنامه ریزی و عمل به تعهدات از سوی دو طرف توافق مواجه شود.

این روزها در هر محفل و نشستی مساله توافق هسته ای و تاثیرات آن بر زندگی مردم سوژه روز صحبت های مردم است. از زنان خانه دار تا جوانان دانشگاهی و از مردان و جوانان بیکار گرفته تا خانواده هایی که نگران آینده فرزندان خود هستند وارد بحث هایی با این مضمون می شوند که آینده این توافق به چه نحوی بر زندگی آنها تاثیر خواهد گذاشت؟

برای مثال آنها می پرسند: آیا توافق هسته ای قیمت ها را کاهش خواهد داد؟ آیا جوانان بیکار سر کار خواهند رفت؟ آیا دستمزدها بالاتر خواهد رفت؟ به طور کلی دغدغه بسیاری از مردم این مساله است که آیا با توافق هسته ای وبرداشته شدن تحریم ها سطح رفاه عمومی مردم بالاتر خواهد رفت؟


اما دسته دیگری از مردم دغدغه ها و سوالاتی جدی تر و بنیادی تری دارند. نخبگانی که دل در گرو توسعه کشور دارند دغدغه هایی فراتر دارند. ذهن این دسته از شهروندان مشغول پاسخ دادن به سوالی ریشه ای تر است. آنها به دنبال یافتن برنامه های کلان اقتصادی کشور و نحوه عملکرد حاکمیت در حوزه های مختلف اقتصادی و سیاسی پس از توافق نهایی هسته ای هستند.

آنها در صدد تصمیم سازی بر فرایند پسا تحریم هستند. آنها می خواهند بدانند آیا دولت خود را برای دوران پس از تحریم آماده کرده است؟ آیا دولت برنامه ای مدون دارد؟ دولت با چه رویکردی عمل خواهد کرد؟ آیا دولت آنها را در تصمیم سازی مشارکت خواهد داد؟

در مورد دغدغه بخش نخست مردم به نظر می رسد واقعیت این است که توافق اخیر هسته ای در وین می تواند تاثیراتی جدی بر زندگی مردم داشته باشد، همان طور که تحریم های چند سال اخیر گذاشت، اما خوش بینی درباره توافق هسته ای و انتظار معجزه از آن برای جامعه سمی مهلک است.

کشور ما با تحریم یا حتی بدون تحریم نیز از دهها و صدها مشکل ناشی از سوء مدیریت، مشکلات ریشه ای فرهنگی ، اقتصاد بیمار، فساد نفوذ کرده به عمق بوروکراسی اداری کشور و...رنج می برد.

این مشکلات با برداشته شدن تحریم ها رفع نخواهد شد و چه بسا در برخی از این مشکلات و برای نمونه در موضوعی چون فساد اداری و بوروکراتیک با "آمدن موج جدید دلارهای نفتی به اقتصاد کشور " شاهد افزایش باشیم.

با توافق هسته ای یا بدون توافق هسته ای کشور ما از بحران بی آبی و خشکسالی رنج خواهد کشید، با توافق یا بدون توافق ساختار بیمار اقتصاد معیوب ما نیازمند اصلاحات ساختاری و دردناک است، اصلاحاتی که با در نظر گرفتن مناقع طبقات متوسط و محروم، بتواند با ایجاد یک نظام مالیاتی کارآمد و شفاف از فاصله طبقاتی موجود بکاهد و رفاه را در پهنه ای گسترده تر توزیع کند.
اقتصادی که هر کس به اندازه لیاقت و توان و کوشش و شایستگی بتواند در آن بدون استفاده از رانت و رشوه و "پارتی بازی" رشد کند و جامعه ای که دارای آرامش روانی باشد.

اینها خواسته اصلی مردم است و شاید با وجودی که در بسیاری از این مشکلات تحریم ها در حکم تشدید کننده بوده است ، اما بدون تردید رفع تحریم ها نیز نمی تواند در حکم "باطل السحر" این مشکلات باشد. 

اما در مورد دغدغه های  بخش دوم به نظر می رسد واقعیت این است که هنوز در بسیاری از موارد تکلیف کشور مشخص نشده است ، با توافق نهایی هسته ای غل و زنجیر تحریم می تواند پاره شود که البته این دستاورد بزرگی است، اما کاهش یا رفع بسیاری از مشکلات دست خود ماست.

تا چه میزان آماده اصلاحات بنیادین هستیم؟ تا چه میزان حاضریم از منافع فردی و گروهی برای خیر عمومی بگذریم؟ تا چه میزان منافع جامعه و آیندگان را بر منافع کوتاه مدت امروزی خود و"دارودسته " خودمان ترجیح می دهیم؟ تا چه حد وسعت دید داریم و تا چه شعاعی از آینده را می توانیم ببینیم و برای آن برنامه ریزی کنیم و اجزه دهیم همگان در این فرایند مشارکت کنند؟

باید تلخ کامانه اعتراف کرد که در گذشته در این آزمون موفق نبوده ایم.برنامه های توسعه کشور یا نصفه و نیمه اجرا شده اند و یا اینکه در همان برنامه ها به بسیاری از جنبه ها کم توجهی شده که امروز ریشه برخی مشکلات موجودمان در محدود دیدن شعاع آینده و ندیدن بسیاری از جنبه ها در همان برنامه های توسعه است.

توسعه ای که به قیمت فدا کردن رفاه بخشی از مردم باشد توسعه نیست بلکه " خوردن حق  بخشی از مردم به قیمت ایجاد فرصت برای بخش دیگری از آنان است."
توسعه ای که به قیمت نابودی محیط زیست و منابع طبیعی باشد توسعه نیست بلکه ساخت جهنم برای نسل های آینده است.
توسعه ای که موجب فربه شدن یک بخش و کم توجهی به بخش های دیگر اقتصادی باشد توسعه نیست بلکه ساختن یک پیکرده نامتوازن است که با هر ضربه و یا با هر تلنگری در آینده به زمین خواهد خورد.

ما نیازمند توسعه ای متوازن و همه جانبه هستیم که در آن منافع اقشار مختلف مردمی لحاظ شود و همه مردم بتوانند بسته به میزان شایستگی و تلاش شان در فرایند تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها مشارکت داشته  و از مواهب آن بهره مند شوند.

امروز به دلیل بی توجهی گذشتگان ، ما مشکلات و بحران های جدی داریم و انتظار طبیعی از دولتمردان و برنامه ریزان کشور این است که با برداشته شدن تحریم ها ذوق زده نشوند و منابع اقتصادی حاصل را بی محابا(با هر نیتی) خرج مصارف زودگذر نکنند.

با رفع تحریم ها کشور ما نیازمند یک برنامه منسجم و مدون است . ما نزدیک به یک دهه در جا زده ایم و در بسیاری از حوزه ها عقبگرد داشتیم و از دیگران جا مانده ایم. اما این مساله نباید سبب شود عجول و بدون برنامه باشیم.

ما نیک می دانیم که ساختار اقتصاد ما معیوب است ، اقتصاد کشور ما دهه هاست وابسته به فروش و صادرات نفت خام و منابع کانی است. ارتباط اقتصاد کشور ما با اقتصاد جهانی بسیار محدود و تنها از دریچه بازار انرژی است.

باید با پیدا کردن مزیت های نسبی خود وارد بازار جهانی شویم تا بتوانیم با رقبایمان وارد رقابت شویم . باید در جاهایی که مزیت داریم تولید کنیم و تولیدات خود را به بازار جهانی روانه کنیم. تولیدات ما باید رقابت پذیر باشند و بتوانند با تولیدات مشابه در دیگر کشورها رقابت کنند.

ما نمی توانیم و نمی بایست همه چیز تولید کنیم. ما باید در بخش هایی وارد کننده و در بخش هایی صادر کننده باشیم. در بخش هایی که مزیت تولید نداریم وارد خواهیم کرد و در بخش هایی که مزیت نسبی داریم و می توانیم با کیفیت مرغوب تولید کنیم و به بازار داخلی و جهانی عرضه کنیم، تولید خواهیم کرد.

وضعیت کشاورزی را باید مشخص کنیم. باید با توجه به بحران کم آبی تکلیف خود را با منابع آب شیرین بدانیم. قطره های آب شیرین در موقعیت کنونی در حکم مرواریدهای گران بهای زیست بوم ماست. باید برنامه ای برای وضعیت جدیدمان تدوین کنیم که در آن تکلیف کشاورزی مشخص شود.

باید شفافیت اقتصاد داشته باشیم و فساد اقتصادی را به حداقل ممکن کاهش دهیم. هیچ سرمایه گذاری حاضر نمی شود در یک اقتصاد بدون آینده سرمایه گذاری کند و هیچ سرمایه گذاری حاضر نمی شود در یک اقتصاد فاسد و معیوب سرمایه خود را در معرض خطر قرار دهد.

اینها مشکلاتی هستند که دیر یا زود وقتی بخواهیم با سرمایه گذاران بین المللی وارد مراوده شویم خود را نشان خواهد داد و امیدواری امروزه آنها برای سرمایه گذاری و ایجاد سود از بازار 80 میلیونی ایران تبدیل به یاس خواهد شد.

تحریم ها در حال رفع شدن هستند و دیر یا زود بخش اعظمی از آنها برداشته خواهد شد ، اما همه ما نیک می دانیم در دنیای امروزی جزیره ای عمل کردن جواب نمی دهد. همان طور که بازارهای مالی دنیا با هم ارتباط دارند مسایل سیاسی و اقتصادی نیز از یکدیگر تفکیک ناپذیرند.
ما نمی توانیم شاهد گشایش در سرمایه گذاری خارجی باشیم اما در عین حال در یک محیط متشنج در سیاست خارجی باشیم. باید محیط سیاست خارجی آرام باشد. این یک واقعیت است. اگر می خواهیم کشور وارد دوران توسعه همه جانبه پس از رفع تحریم ها شود ، به نظر می رسد باید محیط سیاست خارجی متناسب با آن را نیز مهیا کنیم.

مخلص کلام اینکه در مورد آینده توافق هسته ای خوش بینی مفرط و بدبینی هر دو خوب نیستند و باید واقع بینی پیشه کرد و واقعیت های موجود را برای مردم تبیین و تشریح کرد.