نجات مرکز تهران از «شب‌ مردگی»

مديريت شهري تهران براي مهار پديده «تخليه جمعيتي» در مركز پايتخت، فاز اول طرح «احيای محدوده مركزي» در مناطق حدفاصل 4 بزرگراه اصلي را آغاز كرد. اين طرح در كلان‌شهرهاي دنيا با عنوان DownTown پياده‌ شده و در تهران طي 5 فاز، با هدف نجات دست‌كم 4 منطقه از «شب‌زدگي» و تغيير چهره مركز شهر از كار و فعاليت به محيط‌‌هاي گردشگري، عملياتي مي‌شود.شتاب تغيير كاربري مسكوني به مجتمع‌هاي اداري در مناطق 6 ، 7 ، 11 و 12، جمعيت هسته تهران را به نصف پوسته (مناطق اطراف) رسانده و مشكل‌ساز شده است.

مناطق مركزي و قدیمی كلان‌شهر تهران، شديدتر از آنچه اخيرا رئيس كميسيون شهرسازي شوراي شهر اعلام كرد، به عارضه «تخليه جمعيت ساكن» دچار شده‌اند طوري كه هسته پايتخت هم‌اكنون به خاطر «خلوت‌شدن محله‌هاي اداري در شب» با خطر بروز انواع آسيب‌هاي اجتماعي از جمله‌ «شب‌مردگي» مواجه شده است.


بررسي‌هاي دنياي‌اقتصاد از پراكندگي نامتوازن جمعيتي در مناطق 22گانه تهران نشان مي‌دهد: در چهار منطقه 6، 7، 11 و 12 شهر تهران كه هسته پايتخت را شكل داده‌‌اند، فقط 13 درصد از كل جمعيت 8 ميليون و 176 هزار نفري اين كلان‌شهر در آنها سكونت دارند و به‌طور متوسط 250 هزار نفر در هر يك از اين 4 منطقه شهري ساكن هستند، اين در حالي است كه متوسط حجم ساكنان مناطق اطراف هسته مركزي، بين 400 تا 500 هزار نفر است.

آمارهاي رسمي حاكي است، در فاصله سال‌هاي 90 تا 92، تحت‌تاثير تغيير كاربري‌ ساختمان‌هاي مسكوني به عمدتا اداري و بعضا تجاري در مناطق مركزي شهر تهران، بين يك تا سه هزار نفر از جمعيت هر يك از 4 منطقه شكل‌دهنده هسته شهر كاسته شده است.

تحقيقات كميسيون شهرسازي و معماري شوراي شهر در اين باره نشان مي‌دهد: در برخي از اين مناطق، شتاب تبديل ساختمان‌هاي مسكوني به مجتمع‌هاي اداري 55 درصد افزايش يافته است و چهره غالب محدوده مركزي تهران كه در گذشته كاملا مسكوني بود، هم‌اكنون به كار و فعاليت تبديل شده است. در مناطق مركزي به تناسب كاهش جمعيت ساكن، جمعيت روز ناشي از افزايش ساختمان‌هاي اداري، مشكلات متعددي از جمله ترافيك را براي باقي‌مانده ساكنان اين مناطق رقم زده است.

در حال حاضر مديريت شهري تهران با علم به اينكه روند كاهش جمعيت ساكن شب در هسته پايتخت، غيرطبيعي شده است، برنامه‌اي تحت عنوان احيای محدوده مركزي (DownTown) را در دستور كار قرار داده است. اين برنامه سال گذشته در معاونت شهرسازي و معماري شهرداري كليد خورد و هم‌اكنون به‌واسطه انعقاد قرارداد با مشاور منتخب، در 5 فاز مطالعه، طراحي و اجرا طراحي شده است.

برنامه احيای محدوده مركزي با هدف مهار دافعه جمعيتي در مناطق حدفاصل اتوبان‌هاي همت، چمران، امام علي(ع) و بزرگراه بعثت، در نظر دارد از طريق ايجاد محيط‌هاي تفريحي و گردشگري در هسته پايتخت، چهره مناطق واقع در اين محدوده را از «شب‌مردگي» به پويايي سكونتي تغيير دهد. اين برنامه با حفظ وضعيت ساختمان‌هاي مسكوني باقي‌مانده در مناطق مركزي، اجرا خواهد شد.

راهکار شهرداری برای ایجاد پویایی در عرصه‌های مرکزي شهر

شهرداری تهران در راستای اجرایی کردن سیاست‌های کلان و خرد طرح‌های جامع و تفصیلی، بنا دارد با تکمیل مطالعات طرح «محدوده مرکزی» يا همان (DownTown) ضمن تبیین مبانی کیفی در این زمینه به القای پویایی در عرصه‌های شهری این محدوده بپردازد و با تدوین راهکارهای ایجاد فضاهای مطلوب شهری و تسهیل در ارائه خدمات، از گسترش شب مردگی در دل شهر جلوگیری کند.

معاون اداره کل شهرسازی و طرح‌های شهری از ادامه روند مطالعاتی این طرح در مجموعه شهرداری خبر داد و به «دنیای اقتصاد» گفت: محدوده مرکزی شهر تهران در نتیجه توسعه هسته اولیه شهر شکل گرفته که در آن طیف متنوعی از هویت‌های تاریخی، فرهنگی، سکونت و کار و فعالیت وجود دارد که ضمن وجود ارزش‌های بسیار مدنی و شهری در این محدوده، مسائل و مشکلات عدیده‌ای در نتیجه توسعه شهر در این محدوده به‌وجود آمده است.

از این رو و به منظور برنامه‌ریزی و توانمندسازی بافت‌های شهری محدوده مذکور، با در نظر گرفتن ملزومات هر یک از هویت‌ها و توجه به کیفی سازی فضای شهری، پروژه محدوده مرکزی از سال گذشته در دستور کار معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قرار گرفت.

به عنوان مثال محدوده مرکزی شهر که طیف وسیعی از فعالیت‌های متنوع در آن جریان دارد، به دلیل افزایش تقاضای بهره‌مندی از خدمات شهری این محدوده که ناشی از افزایش روزافزون جمعیت شهر است، دچار چالش‌های عدیده‌ای شده که از آن جمله می‌توان به وضعیت شبکه دسترسی‌ها و حمل و نقل شهری این محدوده اشاره کرد که به عنوان نمونه در این رابطه کاهش حجم تردد وسایل نقلیه شخصی، توسعه حمل و نقل عمومی و نیز ساماندهی پیاده‌راه‌ها می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای موثر در رفع مشکلات این محدوده مد نظر قرار گیرد.

حميدرضا آخوندي با بیان اینکه برای پیشبرد این پروژه در سال گذشته با مشاور منتخب قرارداد منعقد شده است، اظهار کرد: اجرای این طرح در گرو انجام پنج گام مطالعاتی- عملیاتی است. گام اول این طرح به شناخت موضوع اختصاص دارد که می‌تواند با استفاده از مطالعه اسناد فرادست شهری نظیر سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی، برنامه پنج ساله، طرح‌های جامع و تفصیلی و ... در کنار ارزیابی طرح‌های مشابه جهانی و دریافت اطلاعات آنها صورت پذیرد.

گام دوم به شناخت دقیق ویژگی‌های شهر تهران بازمی‌گردد، به این معنا که باید در این مرحله ویژگی حوزه‌های مختلف هویتی در هر یک از لایه‌های کالبدی،کارکردی، هویتی، محیط زیست، منظر شهری فرهنگی و تاریخی در مناطق مختلف شهر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

آخوندی گام سوم را تطبیق دو مرحله اول و دوم دانست و تصریح کرد: در گام سوم باید حوزه‌های هویتی شناسایی شده در محدوده مرکزی مورد سیاست‌گذاری قرار گیرد. به تعبیر دیگر در این مرحله تمامی ابعاد ترافیکی، محیط زیست و... در حوزه‌های شناسایی شده مورد سیاست‌گذاری و تدوین راهکار قرارخواهد گرفت.

در گام چهارم حوزه‌های سیاست‌گذاری شده، مورد برنامه ریزی و تدوین چارچوب طراحی شهری قرار می‌گیرند و در گام پنجم نحوه تحقق برنامه‌ها مورد توجه است. به گفته وی، هم اکنون این طرح در مرحله شناخت قرار دارد.

معاون اداره کل شهرسازی و طرح‌های شهری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، محدوده مطالعاتی این طرح را از شمال به بزرگراه همت از جنوب به بزرگراه بعثت، از شرق به بزرگراه امام علی (ع) و از غرب به بزرگراه چمران عنوان كرد.

او در پاسخ به این سوال که با توجه به تذکر شورای شهر بابت گسترش تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری در مرکز شهر، آیا مدیریت شهری در تضاد با اهداف طرح محدوده مرکزی عمل نمی‌کند؟ ضمن تاکید بر ضرورت پایبندی به اسناد طرح تفصیلی شهر تهران گفت: یکی از اهداف تهیه طرح محدوده مرکزی ، جلوگیری از ایجاد «شب مردگی» در هسته مرکزی شهر است که با توجه به حوزه‌های مختلف هویتی و برنامه‌ریزی راهکارهای پویایی فعالیت در هر یک از این حوزه‌ها و نیز ارتقای کیفی بافت‌های مسکونی، اسباب جلوگیری از شب مردگی در محدوده مورد طراحی فراهم می‌شود.

تهديدهاي اجتماعي در محله‌هاي اداری

گسترش دامنه تغییر کاربری ساختمان‌های مسکونی به فضاهای اداری در مرکز شهر واکنش پارلمان محلی پایتخت را در صحن علنی به دنبال داشت. ماه گذشته رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران از افزایش 55درصدی حجم تغییر کاربری مسکونی به اداری در مناطق مرکزی شهر خبر داد و نسبت به ایجاد پدیده «شب مردگی» در مرکز پایتخت هشدار داد.

محمدسالاری رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری در جلسه علنی اخير پارلمان محلی پایتخت از کاهش کاربری‌های مسکونی در تعدادی از مناطق مرکزی شهر همچون 6 و 3 و افزایش کاربری‌های اداری خبر داد و آن را تهدیدی برای بروز آسیب‌های اجتماعی خواند. پیش از این اوایل سال گذشته برخی مدیران شهرداری از اجرای طرح «محدوده مرکزی شهر» (Downtown)، خبر داده بودند.

این طرح الگوی تجربه‌شده در بسیاری از کلان‌شهرهای توسعه یافته دنیا است كه براساس آن، امكانات و فضاهاي تفريحي‌-گردشگري در مناطق مركزي شهر متمركز مي‌شود و چهره غالب در اين مناطق از وضعيت كار و فعاليت و كاربري‌هاي تجاري و اداري به کاربری «گردشگري-تفريحي» تغيير مي‌كند.

با اجرای طرح محدوده مرکزی که نمونه‌های موفقی از آن در قرن جاري ميلادي در برخی کشورها اجرایی شده، مرکز تهران شب‌ها زنده و پويا مي‌ماند. در اجراي طرح محدوده مركزي، بدون آنكه تملک املاک اتفاق بیفتد، بافت تاريخي و گردشگري احيا و مركز شهر از «شب‌مردگي» خارج می‌شود.

اما حالا با مجوزهایی که از سوی مدیریت شهری برای تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری داده می‌شود عملا مناطق مرکزی شهر به سمت «شب مردگی» پیش خواهد رفت. موضوعی که تذکر رئیس کمیسیون شهرسازی شورا را در پی داشت.

او درباره تحقیقات اخیر کمیسیون شهرسازی شورا با استناد به آمارهای ارائه شده از سوی شهرداری‌های مناطق اظهار کرد: تجربه نشان داده است هر منطقه از تهران كه خالی از سکنه شود و فضای سکونتگاهی در آن محله کم شود؛ پدیده شب مردگی در آنجا بروز پیدا می‌کند که نتیجه آن شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی خواهد بود.

سالاری در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» منطقه 12 تهران را نمونه در حال شکل‌گیری از پديده شب مردگی در پايتخت معرفی کرد و گفت: نمونه این نوع از معضلات اجتماعی را در منطقه 12 همچون محله هرندی یا در بافت‌های تاریخی این منطقه شاهد هستیم. این منطقه اگرچه جزو هویت و پیشینه تهران است اما افزایش تعداد بناهای تاریخی خالی از سکنه این محلات را آماده بروز آسیب‌های اجتماعی کرده است.

او افزود: این در حالی است که می‌توان برای جلوگیری از خالی شدن این بناها با تشویق سرمایه‌گذاران بخش خصوصی کاربری این نوع املاک را به هتل یا فضای تفرجگاهی تغییر داد تا زمینه حضور مردم در آنها فراهم شود.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر با اشاره به تحقیقات انجام شده توسط کمیسیون شهرسازی تصریح کرد: چنین چشم‌اندازی برای منطقه 6 و حتي برخی محلات منطقه 3 شهر تهران نیز قابل تصور است. آماری که شهرداری منطقه 6 به شورا ارائه کرده، نشان می‌دهد که طي چند سال اخير در این منطقه حجم تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری 55 درصد رشد داشته است و همین امر سبب می‌شود به تدریج کل منازل مسکونی این منطقه به دلیل نیازهایی که از سوی سازمان‌ها برای ایجاد شرکت‌های اداری و خدماتي وجود دارد تخلیه و تغييركاربري داده شود.

حركت خلاف برای طرح تفصيلي

او در پاسخ به این سوال که آیا شورای شهر پس از این تذکر بنای مقابله با شکل گیری این پدیده را دارد یا خیر، تاکید کرد: مجموعه مديريت شهري باید نسبت به این موضوع تصمیم‌گیری اساسی انجام دهد و این تهدید را در نظر داشته باشد. لازم است صدور مجوزهای تغییر کاربری‌های مسکونی به اداری در کوچه‌ها و محلات مسکونی مناطق مرکزی شهر محدود شود؛ چراکه بر مبنای طرح تفصیلی راسته‌ها و بورس‌های تجاری و اداری به شکل مستقل از محلات مسکونی تعریف شده‌اند.

اما از آنجا که چنین تغییر کاربری‌هایی از یکسو برای مالکان توجیه اقتصادی دارد و از سوی دیگر شهرداری در کوتاه مدت می‌تواند منابع مالی خوبی از این محل کسب کند به صورت گسترده اتفاق می‌افتد؛ البته در بلندمدت هزینه‌های زیادی را بر شهر و مدیریت شهری تحمیل خواهد کرد. قرار است کمیته‌اي با حضور صاحب‌نظران برای تدوین راهکارهای جلوگیری از ایجاد شب مردگی در مناطق مرکزی شهر تشکیل شود.