تلخ و شیرین های آشنایی و نامزدی

ناآگاهي مردم از مسائل قضايي و حقوقي در سطح جامعه موجب تشكيل پرونده هاي قضايي غيرضروري، سردرگمي مردم در محاكم قضايي و در نهايت افزايش جمعيت كيفري زندانها شده است، لذا ارتقاء سطح آگاهيهاي حقوقي، ضمن صرفه جویی در وقت و هزینه مردم، بار دستگاه قضايي را نیز کاهش خواهد داد.

آشنایی خانواده ها برای ازدواج فرزندان، از آن رویدادهایی است که نیاز به آگاهی های حقوقی دارد. باورهای غلط و بی اطلاعی از قلمرو حقوقی روابط، منجر به اختلاف و گاه طرح شکایت هایی می شود که حتی ممکن است از همان مراحل ابتدایی آشنایی و خواستگاری آغاز شود.

عقد نکاح موقت و دائم، مهریه، نفقه و حضانت و سایر وقایع حقوقی، دارای اثراتی است که بی اطلاعی خانواده ها، زمینه دردسرهای بزرگ و حضور در دادگاه ها را فراهم می کند.

دوران نامزدی که با هدف آشنایی بیشتر طرفین در نظر گرفته می شود، هر یک، دیگری را برای تشکیل زندگی آرام و تفاهم آمیز محک می زند. خانواده های متشرع با محرم کردن دختر و پسر، شرایط این آشنایی را در محیطی مناسب تر فراهم می کنند. هر چند این دوران هیچ منع اخلاقی، قانونی و شرعی ندارد و برای آشنایی و محکم کردن پایه های زندگی مشترک ضروری به نظر می رسد اما این احتمال که طرفین در این دوره به جمع بندی مشترکی نرسند، وجود دارد و هر یک از آنها یا هر دو از ازدواج انصراف می دهند. در این صورت، در قبال یکدیگر از حقوق و تکالیفی برخوردارند.

آثار و برکات دوران نامزدی

یکی از بسترهای مهم برای تامین استقلال دختر و پسر و جدایی تدریجی آنها از خانواده که سال ها در آن زندگی کرده و انس گرفته اند، دوران نامزدی است. طرفین با انس و همدلی و گذشت و ایثار، نادیده گرفتن ناملایمات و ناهماهنگی را تمرین می کنند. این دوران، بهترین زمان برای کنارگذاشتن خودخواهی‌هاست. والدین نیز خود را برای دوری آنها آماده می کنند و مجالی برای برپایی مراسم و آماده کردن مقدمات می یابند. دوران نامزدی، فرصت طلایی شناخت ماهیت و شخصیت واقعی فرد در یک فرآیند ارتباطی غیررسمی است. رفت وآمدها، خلوت‌ها و تعاملات بیشتر، لایه‌های پنهان شخصیت فرد را بیش از بیش نمایان می‌سازد. در این دوره تعارفات و احیاناً ظاهرسازی‌ و نقش‌بازی کردن‌ها، رنگ باخته و  انتقاد و اعتراض‌ها رخ می‌نمایاند. شاید بهترین راه در کنار جمع‌بندی طرفین و خانواده‌های آنها، استفاده از نظر مشاور برای امکان ادامه ارتباط است.

صیغه محرمیت یا نکاح موقت؟

همانطور که گفته شد، در بسیاری از موارد بعد از خواستگاری، خانواده دختر با اجرای صیغه محرمیت تلاش می‌کنند روابط دختر و پسر در چارچوب شرع قرار گیرد، در حالیکه این اصطلاح عرفی بوده و در قانون همان نکاح موقت نامیده می‌شود. بسیاری از خانواده های متشرع، بدون اطلاع از اثرات حقوقی محرمیت که در قانون همان نکاح موقت خوانده می‌شود، ناخواسته با مشکلاتی روبرو می‌شوند.

خانواده‌ها برای نکاح موقت، مبلغ ناچیزی برای مهریه تعیین می‌کنند که با پایان یافتن دوره محرمیت، طرفین می‌توانند برای نکاح دائم اقدام کنند. مشکل از آنجا آغاز می شود که مرد به دلایلی با جاری شدن نکاح دائم مخالفت می‌کند. با این امتناع، خانواده دختر متضرر شده و با دریافت مهریه ناچیز، دختر به خانه پدر برمی گردد. چه بسا در طول مدت نکاح موقت، زوجیت نیز واقع می‌شود.

شکل دوم این خسارت زمانی است که خانواده دختر با دریافت مهریه اصلی، با نکاح موقت موافقت می‌کند. در این صورت نیز اگر دختر از نکاح دائم امتناع ورزد، ضرر متوجه مرد خواهد شد و در مقابل مدت محدود این نکاح موقت، مرد متقبل پرداخت مهریه‌ای سنگین خواهد شد.

این شرایط احتمالی برای هر دو طرف نکاح قابل وقوع است و از نظر قانونی نیز نمی توان هیچ یک را ملزم به نکاح دائم کرد. بنابراین خانواده‌ها باید بدانند صیغه محرمیت اصطلاح عرفی است در حالیکه قوانین نکاح موقت بر آن حاکم است و باید با تعهدات این نکاح و اثرات حقوقی آن آشنا باشند.

وعده قبل از عقد نکاح، تعهد ایجاد نمی کند

‏در خواستگاری، توافق پسر و دختر و یا خانواده‌های دو طرف درباره زناشویی آتی ایجاد تعهد و رابطه زناشویی نمی‌كند، زیرا طبق ماده 1035 قانون مدنی وعده ازدواج، ایجاد علقه زوجیت نمی‌كند، اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه كه بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر‌ شده است، پرداخته شده باشد.

بنابراین هر یك از زن و مرد، مادام كه عقد نكاح جاری نشده است، می‌تواند از وصلت امتناع كند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ‌وجه، او را مجبور به ازدواج یا از جهت صرف امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی کند.

بنابراین نامزدی قراردادی جایز است. قراردادی که طرفین می‌توانند آن را فسخ کنند و تا زمانی که عقد ازدواج منعقد نشده است نمی‌توان دو طرف را ملزم به زندگی زناشویی دانست و وعده هایی که عرفا در مراسم بله برون بین خانواده ها تبادل می شود، ارزش سند رسمی ندارد.

پس گرفتن هدایا

زن و مرد برای استحکام روابط عاطفی در دوران نامزدی، برای یکدیگر هدایایی تهیه می کنند که عرف نیکویی است. اما در شرایطی که آشنایی به ازدواج منتهی نشود، طرفین برای تبادل این هدایا ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند.

ماده۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی در این مورد می‌گوید اگر عین هدایا موجود باشد در صورت به هم خوردن نامزدی، می‌تواند آن را استرداد کند چرا که با بهم خوردن وصلت، علت هدیه هم از بین رفته است. در مورد هدایای تلف شده دو فرض قابل تصور است. اگر هدیه از اشیاء مصرف شدنی باشد یعنی چیزهایی که عادتا نگه داشته نمی‌شود مانند موادغذایی، عطر و مانند آن، هدیه دهنده حق مطالبه قیمت را ندارد. اما اگر از اموال مصرف نشدنی باشد مانند ساعت، پارچه و امثال آن، هدیه دهنده می‌تواند مطالبه قیمت كند؛ مگر هدیه بدون تقصیر گیرنده تلف شده باشد. تقصیر شامل تعدی و تفریط می‌شود و تشخیص آن با عرف است یا موردی که به هم خوردن نامزدی ناشی از فوت یکی از نامزدها باشد.

در موردی که یکی از طرفین، نامزدی را بدون علت موجه بهم زده باشد، هدیه دهنده می‌تواند از او مطالبه خسارت کند.

به کوشش معاونت فرهنگی قوه قضاییه و معاون مجتمع قضایی خانواده2