بیماری "سلیاک" چیست؟

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با بیان این که تغذیه شیرخوار با غلات، قبل از چهار ماهگی و بعد از هفت ماهگی شانس ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش می‌دهد، تاکید کرد: بهترین زمان برای شروع تغذیه نوزادان با غلات چهار تا هفت‌ماهگی است.

دکتر محمود باغبانیان، بیماری سلیاک را یک بیماری خود ایمن خواند و افزود: این بیماری به دنبال فرآوری نادرست پروتئین گلوتن موجود در گندم و جو اتفاق می‎‎افتد به طوری که بدن انسان آن را به عنوان یک عامل بیگانه شناسایی می‎‎کند و با تولید آنتی بادی یا پادزهر، نسبت به آن واکنش ایمنی نشان می‌دهد که این واکنش ایمنی منجر به یکسری عوارض می‌شود که اصلی‌ترین آن عوارض گوارشی است.

وی ادامه داد: مهمترین عارضه گوارشی این بیماری نیز "آتروفی" یا "صاف شدن پرزهای روده باریک" است که می‌تواند در طول سالیان متمادی منجر به "زخم روده باریک" یا حتی عارضه "سرطان روده باریک" شود.

این فوق تخصص بیماری‎‎های گوارش و کبد گفت: با وجود آنکه این بیماری به عنوان یک بیماری گوارشی که روده باریک را درگیر می‎‎‎‎کند، شناخته می‎‎شود ولی امروزه سلیاک را در فرم‌های غیرتیپیک نیز می‎‎توان مشاهده کرد.

وی علائم اصلی و معمول این بیماری را دل‌درد و اسهال و غالبا شایع در بین کودکان اعلام کرد و گفت: البته این بیماری در موارد غیرتیپیک و غیرگوارشی، علائمی مانند کم‌خونی، پوکی استخوان و کمبود کلسیم، اختلال رشد در کودکان، بیماری‌های تیروئیدی و گاهی دیابت و بعضا تشنج را به همراه دارد.

وی افزود: بیماری سلیاک حتی می‎‎تواند در مواردی منجر به ناباروری در زنان نیز شود، لذا هنگام بروز علائم مذکور باید امکان ابتلا به سلیاک را نیز مورد توجه قرار داد.

باغبانیان روش تشخیص این بیماری را از طریق انجام آزمایش خون برای تست آنتی بادی و در صورت مثبت بودن جواب آزمایش با تایید بیماری از طریق انجام آندوسکوپی و نمونه‎‎برداری از روده باریک فرد، ذکر کرد.

وی ادامه داد: در صورت قطعی بودن ابتلای فرد به سلیاک، پزشک برای وی رژیم غذایی فاقد گلوتن که در غلاتی مانند گندم و جو وجود دارد و استفاده از برنج، سیب زمینی و ذرت را در وعده‎‎های غذایی بیمار توصیه و تجویز می‎‎کند.

وی گفت: بیماران علاوه بر این از آموزش‌های لازم در مورد مصرف مواد غذایی و پرهیز از خوردن برخی خوارکی‎‎ها را خواهند دید و باید تا آخر عمر این رژیم را رعایت کنند چرا که در غیر این صورت دچار عوارضی مانند سوءتغذیه، لاغری بیش ازحد، زخم‌های روده‌ای مزمن و مقاوم به درمان و سرطان‌های دستگاه گوارش خواهد شد.

وی با بیان این که آرد گندم به عنوان یک نگهدارنده اصلی در بسیاری از کنسروها و موادغذایی استفاده می‌شود، افزود: البته این بیماران نه تنها باید از گندم و جو پرهیز کنند، بلکه لیست بلندبالایی از بسیاری از مواد غذایی دیگر مانند سوسیس و کالباس و حتی برخی از انواع لبنیات، کنسرو رب‌گوجه و برخی مواد آرایشی که درجاتی از آرد گندم در آنها استفاده شده است را نیز نباید مصرف کنند.

این عضو هیات ‌علمی دانشگاه علوم ‌پزشکی شهید صدوقی یزد گفت: البته با حذف غلات، گندم و جو، بیمار از یک سری ویتامین‌ها و مواد غذایی مورد نیاز بدن محروم خواهد ‌شد که پزشک برای جبران آنها، قرص‌های مولتی‌ ویتامین حاوی ویتامین‌های گروه B به همراه کلسیم و قرص آهن را تجویز می‎‎کند.

باغبانیان با بیان این که ریشه این بیماری به ژنتیک بازمی‌گردد، گفت: به همین دلیل نیز به اقوام درجه اول مبتلایان به بیماری سلیاک توصیه می‎‎شود حتما تست غربالگری سلیاک (آزمایش خون) را انجام دهند.

وی خاطرنشان کرد: البته علاوه بر عوامل ژنتیکی که علت اصلی بیماری سلیاک است، عوامل محیطی نیز در بروز این بیماری بی‌تاثیر نیست؛ به عنوان نمونه ثابت شده که اگر مصرف زودهنگام غلات به ویژه گندم در دوران شیرخوارگی یعنی قبل از چهار ماهگی یا بعد از هفت ماهگی نوزاد نیز می‎‎تواند ریسک ابتلا به سلیاک را افزایش دهد؛ چرا که این امکان وجود دارد که سیستم ایمنی نوزاد مولکول پروتئین گندم را به خوبی نشناخته و بر ضد آن واکنش نشان دهد، لذا بهترین زمان برای شروع تغذیه با غلات در دوران شیرخوارگی نوزادی، چهار تا هفت ماهگی است.

این فوق تخصص گوارش عنوان کرد: اصل و اساس این بیماری منجر به سوء جذب مواد غذایی می‌شود که در این صورت چربی‌ها، آهن، کلسیم و ویتامین‌ها جذب بدن نمی‎‎شود و در نتیجه فرد دچار سوء تغذیه و اختلال عملکرد در اکثر ارگان‎‎های بدن می‎‎شود.

وی تاکید می‎‎کند: بیماری که رژیم فاقد گلوتن را رعایت می‌کند، نه تنها از نظر جسمانی بلکه از نظر فعالیت‌های اجتماعی مانند ازدواج، فرزندآوری و سایر کارهای روزمره با افراد عادی هیچ تفاوتی ندارد.

وی این بیماری را به نوعی مشابه دیابت خواند و افزود: در دیابت، گلوکز و در سلیاک، گلوتن عامل بیماری هستند و در هر دو مورد نیز نمی‎‎توان بیمار را با یکی دو نسخه یا در طول یک‌ماه، یکسال یا دو سال و غیره درمان کرد و تنها راه علاج، کنترل بیماری با پرهیز در مصرف مواد غذایی عامل بیماری است.

باغبانیان درخصوص توان فرآوری گندم و جداسازی گلوتن از آن برای تولید نان بدون گلوتن برای استفاده مبتلایان به سلیاک، گفت: در برخی کشورهای اروپایی مانند انگلستان برخی فروشگاه‌ها در قفسه‌‎‎هایی، محصولات فاقد گلوتن مانند کیک، نان، بیسکویت، شیرینی و از این قبیل مواد غذایی را عرضه می‎‎کنند.

وی با اشاره به قیمت بالاتر این قبیل محصولات نسبت به محصولات تولیدشده با آرد معمولی، ادامه داد: البته خریداری و مصرف این گونه محصولات را به بیماران‌مان توصیه نمی‌کنیم، بلکه به آنها توضیح می‌دهیم که چگونه با یک آسیاب خانگی که هیچ گندم یا جویی با آن آرد نشده، ذرت یا برنج را آرد کنند و با آن نان درست کنند؛ چرا که این بیماری قرار است که تمام عمر با آنها همراه باشد و نباید بیماران را حتی از نظر اقتصادی تحت فشار قرار دهد.

باغبانیان تشخیص جمعیت دقیق این بیماران را به لحاظ مراجعه برخی از مبتلایان سلیاک به پزشک و نمود بالینی در این بیماران و از سوی دیگر نبود امکان انجام تست غربالگری سلیاک در جامعه به دلیل بار مالی آن، سخت دانست و افزود: در واقع بیماران سلیاکی زیادی هستند که تا آخر عمر با بیماری و عوارض آن دست و پنجه نرم می‎‎کنند و بدون تشخیص با عارضه کم‌خونی مثل زخم یا سرطان روده نیز از دنیا می‎‎روند.

وی با تاکید بر این که ایجاد انجمنی خاص بیماران سلیاک برای کمک به آنها در زمینه‎‎های آموزش و تهیه موادغذایی فاقد گلوتن می‎‎تواند مفید واقع شود، در این رابطه برای همکاری اعلام آمادگی کرد.

وی خاطرنشان کرد: سلیاک در بین اکثر مردم یک بیماری ناآشناست به نحوی که از آن به عنوان حساسیت فرد به گندم مطرح می‎‎شود، عوام انتظار احساس خارش یا سرفه کردن در اثر مصرف گندم را در ذهن می‎‎پندارند و شاید حدود پنج سال از تشخیص و کار در مورد این بیماری در یزد می‎‎گذرد.

باغبانیان در پایان نیز راه‎‎اندازی کلینیک سلیاک و نیز مرکز تحقیقات سلیاک را مورد تاکید قرار داد و گفت: البته این بیماری به لحاظ جمعیت درگیر با آن همانند بیماری‎‎هایی مانند دیابت یا قلبی و عروقی در اولویت دانشگاه علوم پزشکی نیست و راه‎‎اندازی این مراکز مستلزم صرف وقت، انرژی و تشویق خواهد بود.