چرا پوتین اس 300 را می دهد؟

عصر ایران - روز گذشته اعلام شد ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه  مجوز صدور سامانه ضد هوایی اس 300 روسی را به ایران پس از 5 سال توقف صادر کرده است.

این تصمیم جدید رییس جمهور روسیه در شرایطی اعلام شد که کمتر از 3 ماه به پایان ضرب الاجل رسیدن به توافق نهایی هسته ای بین ایران و گروه 1+5 در موضوع هسته ای زمان باقی مانده است، از سوی دیگر روسیه و ایران هر دو زیر تحریم های اقتصادی و مالی آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارند.

در تحلیل چرایی تصمیم جدید روسیه می توان به نکات و فرضیات زیر اشاره کرد:

1- نکته نخستی که باید اشاره کرد این است که دولت روسیه در سال 2010 و در زمانی که دمیتری مدودف نخست وزیر کنونی این کشور در سمت ریاست جمهوری بود به دستور او  فروش این سامانه دفاعی به ایران را در حالت تعلیق قرار داد. بهانه روس ها تحریم های تسلیحاتی شورای امنیت ملل متحد بود در حالی که ایران در اعتراض می گفت این سامانه کاملا دفاعی است و دلیلی برای عدم ارسال آن به ایران وجود ندارد.

روسیه در دوره مدودف روابط نزدیک تری با کشورهای غربی داشت و در آن دوره اسراییلی ها نیز فشار زیادی به مسکو وارد کردند تا جلوی ارسال این سامانه به ایران را بگیرند. در حال حاضر اما وضعیت به کلی فرق کرده است و ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه بار دیگر به کرسی اصلی خود در کرملین بازگشته و در یک سال گذشته نیز روابط روسیه و غرب به طور بی سابقه ای  در مقایسه با دو دهه گذشته- بر سر بحران اوکراین به سردی و تیرگی گراییده است.

2- پوتین سیاستمدار سرسختی است و سابقه رفتارهای او نشان می دهد برای به کرسی نشاندن مواضع خود حاضر است قمارهای جدی کند. از حدود یک سال پیش تا کنون روسیه به دلیل بحران اوکراین زیر تحریم کشورهای غربی قرار گرفته است و روابط روسیه و غرب به ویژه آمریکا بر سر بحران اوکراین متشنج بوده است. بنابراین در تحلیل چرایی تغییر تصمیم دولت روسیه این متغیر را نباید از نظر دور داشت که روسیه و آمریکا در یک سال گذشته به طور کم سابقه ای روابط متشنجی داشته اند و حتی بسیاری از ناظران سخن از احیای جنگ سرد میان این دو گفته اند.

3- ایران و گروه 1+5 در سه ماهه سرنوشت ساز و سخت رسیدن به توافق نهایی قرار دارند و پس از تفاهم لوزان و تفسیرها و برداشت های متفاوت از این بیانیه در تهران و واشنگتن مشخص شد که ظاهرا در دو سه موضوع بسیار مهم برای دو طرف از جمله دامنه و حدود بازرسی ها و نحوه و سازوکار لغو تحریم ها دو طرف به یک تصمیم واحد و توافق نظر دست نیافته اند و در این مدت باقی مانده باید بر سر این دو موضوع مهم و موضوعات اختلافی دیگر چانه زنی کنند تا شاید به یک توافق نهایی برسند.

چنین تصمیم جدیدی از جانب روسیه در شرایط کنونی می تواند درعرصه سیاسی داخلی ایران تاثیر گذار باشد و در معادلات نهایی ایران برای امتیاز دهی وامتیاز گیری در موضوع هسته ای موثر افتد. به بیان دیگر در ایران دو دیدگاه بدبینانه و خوش بینانه نسبت به امکان توافق نهایی هسته ای با آمریکا و 5 کشور دیگر گروه 1+5 وجود دارد و لغو تحریم اس 300 و طرح معاوضه نفت در برابر کالا دقیقا به کمک گروه نخست خواهد آمد، چون گزینه های ایران را برای مقاومت در برابر تحریم های آمریکا و غرب در صورت نرسیدن به توافق نهایی افزیش خواهد داد.

تحلیلی در زمینه مخالفت روس ها با توافق نهایی ایران و گروه 1+5 وجود دارد. در چارچوب این تحلیل این اقدام روس ها می تواند با گسترده کردن گزینه های ایران در فردای شکست احتمالی مذاکرات هسته ای 1+5 و ایران، به لحاظ سیاسی کفه مخالفان توافق در ایران را سنگین تر کند.

4- ارسال سامانه اس 300 به ایران قبل و بعد از توافق نهایی نیز مهم است. به عبارت دیگر آمریکا به هیچ وجه خوشحال نخواهد شد اگر شاهد ارسال این سامانه به ایران در شرایطی باشد که هنوز با ایران بر سر توافق نهایی در پشت میز مذاکره باشد. این سامانه به دلیل اینکه به لحاظ دفاعی و نظامی موقعیت نظامی ایران در حفاظت از تاسیسات هسته ای را افزایش خواهد داد و امکان بمباران  این تاسیسات را از سوی آمریکا یا دیگر متحدانش را  سخت تر از شرایط کنونی خواهد کرد، در میز مذاکرات می تواند یک برگ برنده در اختیار ایران باشد.

همین چند روز پیش بود که اشتون کارتر وزیر دفاع آمریکا در یک مصاحبه با تهدید به توانایی کشورش برای بمباران تاسیسات زیر زمینی هسته ای ایران اعلام کرد آمریکا با تجهیزاتی و تسلیحاتی که در اختیار دارد، امکان نابودی این تاسیسات را دارد. حالا در صورت دریافت سامانه اس 300 و یا شاید اس 400 از سوی ایران، طبیعی است که این سامانه پیشرفته که یکی از پیشرفته ترین سامانه های دفاع هوایی دنیاست، وضعیت ایران را به لحاظ دفاعی تحکیم بیشتری خواهد بخشید و کار بمباران تاسیسات هسته ای ایران حتی برای آمریکا بسیار دشوارتر از پیش خواهد شد.

5- اهمیت نمادین اقدام روسیه را نیز نباید دست کم گرفت. روسیه در شرایطی تحریم فروش اس 300 به ایران را لغو کرده است که در روزها و هفته های گذشته مساله چگونگی و نحوه سازوکار لغو تحریم های ایران مساله ای مورد اختلاف در پایتخت های ایران و گروه 1+5 بوده است و این مساله به ویژه پس از تفاهم اخیر لوزان سوییس رخنمایی بیشتری داشته است.

ایران می گوید بر اساس توافق باید از همان آغاز انجام این کشور به تعهدات هسته ای اش تحریم ها یکجا لغو شوند در صورتی که به نظر می رسد آمریکایی ها به لغو گام به گام و همزمان با اجرای تعهدات هسته ای ایران در قالب توافق نهایی و راستی آزمایی این تعهدات از سوی آژانس بین المللی انرژی هسته ای معتقد است.

لغو تحریم اس 300 می تواند به لحاظ نمادین و از منظر آغاز فرایند لغو تحریم های ایران قدم نخست باشد و روس ها شاید می خواهند با برداشتن این قدم نخست، زودتر از دیگران شاهد شکستن ساختمان تحریم باشند؛ البته نه صرفا به خاطر ایران بلکه به دلیل اینکه روسیه نیز در یک سال گذشته زیر نظام تحریمی مشابهی از جانب کشورهای غربی قرار گرفته است.