عصرایران - بالاخره بعد از مدت ها مذاکرات سخت و فشرده، گام دوم از مسیر دست یابی به توافق نهایی هسته ای برداشته شد و پس از توافق ژنو ( آذرماه 1392 )،‌ توافق لوزان به عنوان نشان دهنده چارچوب توافق هسته ای نهایی به دست آمد.

با نگاهی به بیانیه مطبوعاتی صادر شده از سوی نمایندگان ایران و 1+5 می توان با قاطعیت گفت این توافق برای منافع ملی ایران و ایرانیان، یک "توافق خوب" است.

اما چرا توافق لوزان، یک توافق خوب است؟

برداشتن تحریم ها

مهم ترین نکته درباره متن توافق لوزان را باید سرنوشت تحریم ها دانست ؛ براساس متن توافق لوزان همه تحریم ها برداشته خواهد شد و این یک دستاورد مهم است.

البته طبیعی است که تحریم هایی برداشته می شود که در ارتباط با برنامه هسته ای تهران علیه کشورمان تصویب و اعمال شده است و بقیه تحریم ها در ارتباط با موضوعات دیگر از جمله اتهامات حقوق بشری سر جای خود باقی خواهند ماند، زیرا مذاکرات با 1+5 در ارتباط با برنامه هسته ای تهران بود و نه دیگر موضوعات.
مقامات ایرانی می توانند در صورت صلاحدید در آینده برای لغو دیگر تحریم ها مذاکرات دیگری را آغاز کنند.

در عین حال باید گفت که بدترین و تاثیرگذارترین تحریم ها علیه زندگی ایرانیان نیز تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران است.

نکته اینجاست که ایران از ابتدای آغاز به کار جمهوری اسلامی با تحریم های مختلفی سرکار داشته است اما در مجموع باید گفت تحریم های هسته ای با تحریم های قبلی متفاوت اند زیرا این تحریم ها هدف دار و دارای ضمانت اجرایی قدرتمندی بودند. همچنین این تحریم ها روبه افزایش بودند و تا زمان دست یابی کامل به اهداف، پله به پله و گام به گام افزایش می یافتند.

یکی از اشتباهات فاحش دولت احمدی نژاد نیز این بود که تحریم های به دلیل هسته ای را با دیگر تحریم ها مشابه می دانست.

آنچه باعث شد تحریم ها زندگی عادی مردم را مختل شود (یعنی همان تجربه ای که به ویژه در دو سه سال پایانی دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد روی داد) تحریم های هسته ای بود.

هدف این تحریم ها، توقف برنامه هسته ای ایران بود و در نتیجه چرخه معمولی زندگی و حیات را در ایران مورد هدف قرار گرفت.

برهمین اساس در تحریم های مرتبط با پرونده هسته ای برخی حوزه ها از جمله‌ فروش نفت ایران، استفاده از شبکه بانکی جهان،‌ جابجایی کالا و فروش کالا و خدمات به ایران ممنوع شد و زیرمجموعه تحریم قرار گرفت.

در میان تحریم های هسته ای یکجانیه که از سوی کشورهای مختلفی مانند کانادا و استرالیا علیه ایران وضع شده بود، مهمترین تحریم ها از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب و اعمال شدند.

تحریم های شورای امنیت زمینه را برای کارآمدی تحریم های آمریکا فراهم می کرد و نقش پشتیبان را داشت.

تحریم های اتحادیه اروپا نیز به کمک تحریم های آمریکا آمد تا این تحریم ها گزنده تر و تاثیرگذار تر شوند.

در نتیجه این اتفاقات در یک نمونه صادرات نفت ایران از 4.2 میلیون بشکه در روز در سال 1384 به زیر یک میلیون بشکه دراوایل 1392 رسید.

ایران حتی نمی توانست پول همین میزان نفت صادراتی را نیز دریافت کند زیرا اجازه استفاده از شبکه بانکی بین المللی برای دریافت ارز معتبر را نداشت.

علاوه بر این به دلیل تحریم بیمه کشتی ها، نفتکش ها امکان جابجایی نفت از ایران به مشتریان را نداشتند.

همین عامل باعث شد در صورتی که ایران بخواهد از کشوری مواد غذایی نیز خریداری کند نتواند پول این کالا را بپردازد و در صورت خرید نتواند کالای مورد نیاز خود را با استفاده از کشتی دریافت کند.

مهم ترین کاری که دولت روحانی و تیم مذاکره کننده به ریاست ظریف پس از تصدی مسؤولیت انجام داد این بود که ابتدا از اعمال تحریم های جدید علیه ایران جلوگیری کرد. در نتیجه از سال 1392 تاکنون هیچ و هیچ تحریم جدیدی علیه ایران اعمال نشد.

مهم ترین عامل ثبات اقتصادی ایران در دو ساله اخیر و از جمله کاهش تورم وافزایش رشد اقتصادی، ثبات در قیمت ارز نیز در نتیجه همین عامل است یعنی جلوگیری از اعمال تحریم های جدید و ایجاد چشم انداز مثبت برای برداشته شدن سایر تحریم ها؛ این امر در توافق ژنو (آذر 1392) تثبیت شد.

پس از توقف حرکت ماشین تحریم در توافق ژنو، در گام دوم یعنی توافق لوزان، ماشین تحریم به عقب برخواهد گشت و تحریم ها قبلی نیز لغو می شوند.

تحریم ها نیز شامل دو بخش شورای امنیت سازمان ملل متحد و تحریم های یکجانبه کشورهاست.

در تحریم های شورای امنیت همه ملزم به رعایت آنها هستند. علاوه بر این برای برداشته شدن آنها نیاز به صدور قطعنامه جداگانه ای است که معمولا صدور قطعنامه ای برای لغو قطعنامه های قبلی با سختی ها و زمان بری بسیاری همراه می شود.

معمولا هر عضو دائم شورای امنیت نیز خود نمایندگی تعدادی از کشورها و منافع آنها را دنبال می کند. به همین دلیل لغو آنها نیز با سختی بیشتری امکان پذیر است.

جالب است بدانیم عراق که به دلیل حمله و اشغال کویت در سال 1990 و 1991 با تحریم های شورای امنیت سازمان ملل روبه رو شد 23 سال بعد و حدود 10 سال پس از سقوط حکومت صدام توانست اعضای شورای امنیت را به صدور قطعنامه جدیدی برای لغو قطعنامه های تحریم قبلی راضی کند.

برپایه توافق لوزان، همه تحریم های سازمان ملل علیه ایران، با صدور قطعنامه جدید در شورای امنیت برداشته می شوند.

جالب اینجاست که دلواپسان همانهایی هستند که در دولت قبل زمینه تصویب و اعمال بدترین و شدیدترین و تاثیرگذارترین تحریم ها علیه ایران را فراهم کردند چه تحریم های سازمان ملل متحد و چه تحریم های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا و حال خواهان لغو تحریم ها هستند.

آنها در حالی منتقد بیانیه لوزان هستند که براساس متن رسمی و قرائت شده توسط فدریکو موگرینی مسول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همه تحریم ها شامل تحریم های سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا برداشته می شوند.

نکته دیگر این که به جز تحریم های سازامان ملل، همه تحریم های ضدایرانی در ارتباط با موضوع هسته ای از سوی دولت ها (قوه مجریه) صادر شده اند. اما یک استثنا وجود دارد و آن این که بخش مهمی از تحریم ها علیه ایران به عنوان مثال تحریم بانک مرکزی ایران و تحریم صادرات نفت ایران مصوبه کنگره آمریکاست. این در حالی است که در مذاکرات، نماینده دولت و نه کنگره آمریکا حضور دارد. با این حال دولت آمریکا به عنوان نماینده حاکمیت کشور آمریکا پذیرفته است این مشکل را حل کند که یک دستاورد است.

در توافق ژنو نیز همین مشکل بروز کرد. در این توافق، همه اعضای 1+5 به استثنای آمریکا تعهد دادند از تصویب و اعمال تحریم های جدید علیه ایران خودداری کنند اما آمریکا اعلام کرد "تلاش می کند" مانع از تصویب و اعمال تحریم های جدید ضد ایرانی شود. کاخ سفید البته به وعده خود عمل کرد و دولت امریکا از طریق رایزنی و اعمال فشار و تهدید اوباما به وتو توانست کنگره امریکا را در دو سال اخیر از تصویب و اعمال تحریم های جدید علیه ایران بازدارد.

این درحالی است که در دوره مذاکرات قبلی (سعید جلیلی) همزمان با مذاکرات، تحریم های جدید علیه ایران اعمال می شد .

در موضوع ازسرگیری روابط میان کوبا و آمریکا نیز همین مشکل تحریم های کنگره وجود داشت و دولت آمریکا متعهد به برداشتن این تحریم ها در مدت زمان معین شد.

در توافق لوزان از لغو تحریم های فعلی خبر داده شده است اما یادمان باشد در توافق ژنو گام قبلی برداشته شد و آن منع اعمال تحریم جدید بود.

کافی است تصور کنیم تیم قبلی مذاکرات هسته ای بر سر کار بود و همزمان با مذاکرات، تحریم ها فعلی ادامه می یافت و تحریم های جدید یکی از پس از دیگری تا رسیدن به هدف تصویب و اعمال می شد کشور امروز در چه وضعیتی قرار داشت؟ قطعا کشور به سمت فروپاشی اقتصادی حرکت می کرد و فروپاشی فرهنگی و اجتماعی و امنیتی نیز به دنبال آن ظاهر می شد.

هنوز یادمان نرفته که هر روز و هر دقیقه قیمت دلار و سکه را می پرسیدیم. یادمان نرفته شب ها مقابل بانک ها برای خرید سکه صف بسته می شد. یادمان نرفته در مدت کوتاهی ، قیمت دلار سه برابر شد و ارزش ریال ایران به یک سوم کاهش یافت.

بنابراین توقف روند صدور قطعنامه های تحریمی جدید و نیز شمارش معکوس برای لغو تحریم های موجود، دستاورد بسیار مهمی است که نباید آن را نادیده گرفت.

غنی سازی

دومین دستاورد توافق لوزان، پذیرش غنی سازی در خاک ایران از سوی قدرت های جهانی است. مهم ترین و محوری ترین مسئله در برنامه هسته ای ایران، غنی سازی در خاک ایران است.

از ابتدا نیز اصلی ترین درخواست تهران، داشتن برنامه غنی سازی در خاک ایران بود. از این موضوع، بارها به عنوان خط قرمز ایران یاد شده بود.

مقامات ایرانی این موضوع را این گونه توضیح می دادند که غنی سازی محوری ترین بخش از زنجیره تولید سوخت هسته ای است. با وجود غنی سازی، ایران می تواند همیشه برای نیروگاه های خود سوخت تولید کند. درصورتی که ایران بخواهد سوخت را از کشورهای خارجی دریافت کند ممکن است فروشندگان خارجی به دلایل مختلف یا بهانه های گوناگون از فروش سوخت هسته ای امتناع کنند.

مهم ترین مطالبه هسته ای ایران نیز در همه 10 سال گذشته، موافقت با غنی سازی در خاک ایران بود که تا قبل از 1392 هیچ گاه از سوی طرف های خارجی پذیرفته نمی شد اما در مذاکرات 1392 تا کنون این مهم محقق شد و طرف های خارجی غنی سازی در خاک ایران را قبول کردند و به رسمیت شناختند.

علاوه بر این در قطعنامه های متعدد شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران نیز به صراحت درخواست تعلیق یا توقف کامل غنی سازی در ایران مطرح شده بود.

بااین حال در مذاکرات جدید ایران و 1+5 در دولت روحانی، طرف های خارجی غنی سازی 3.6 درصدی در ایران را پذیرفتند . این پذیرش به معنی زیرسوال رفتن تمامی قطعنامه های قبلی شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

مقامات آمریکایی و اروپایی و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در تمامی 10 سال گذشته بر تعلیق کامل غنی سازی ایران تاکید می کردند اما پذیرش غنی سازی در توافق لوزان، همه این موضع گیری ها را نابود کرده است.

این نکته قابل یادآوری است که ایران با هدف حفاظت از غنی سازی زیر 5 درصدی، اقدام به غنی سازی 20 درصدی کرد و به هیچ عنوان هدف، ادامه غنی سازی 20 درصدی نبود.

همچنین در توافق قبلی تهران با میانجیگری سران ترکیه و برزیل در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نیز غنی سازی در خاک ایران درج شده بود که با رد و مخالفت دولت امریکا روبه رو شد و توافق، ناکام ماند.

وقتی ایران و 1+5 بر سر مهمترین مطالبه تهران یعنی غنی سازی در خاک ایران به توافق می رسند دیگر مسائل که به مراتب از اهمیت کمتری برخوردارند قطعا راه حل هایی خواهند یافت. به همین دلیل چشم انداز توافق، کاملا ملموس و قابل تحقق است.

انرژی هسته ای وسیله یا هدف

ایران اعلام کرده است برنامه اتمی اش اهداف صلح آمیز دارد و تولید انرژی را دنبال می کند. در این صورت باید گفت انرژی هسته ای مانند دیگر انرژی ها از جمله سوخت فسیلی، خورشیدی، باد، عمق زمین و ... وسیله ای برای هدف بزرگ تر یعنی بهبود معیشت است.

ما به انرژی برای فعالیت های مختلف نیاز داریم. انرژی ها به خودی خود هدف نیستند بلکه وسیله هستند.

انرژی هسته ای نیز برای هدف توسعه و پیشرفت زندگی انسان هاست نه اینکه خود به مانعی بزرگ در مسیر دست یابی به توسعه و پیشرفت تبدیل شود.

متأسفانه سیاست نادرست دولت و تیم قبلی ایران، انرژی هسته ای را به مانعی در جهت توسعه همه جانبه کشور تبدیل کرده بود ولی اینک ، عزم بر آن است که فعالیت هسته ای، نه مانع که بخشی از روند رشد کشور باشد.

توافق لوزان یک توافق خوب است زیرا تحریم ها را از ایران برمی دارد و غنی سازی اورانیوم در ایران را می پذیرد و امکان ادامه فعالیت های علمی و تولید انرژی از هسته ای را ممکن می داند.

چرخیدن همزمان سانتریفیوژها و چرخ اقتصاد، وعده مهم حسن روحانی قبل از انتخابات 92 بود که تحولات دو سال اخیر نشان داد او و دیگر دولتمردانش به این هدف گذاری عاقلانه، پایبندند و انرژی هسته ای را نه یک هدف، که وسیله ای برای توسعه و پیشرفت زندگی شهروندان می دانند.