گزارش اعتماد از شهر غبارآلود جنوب ايران

هنوز روي آسمان بوديم كه از تغيير رنگ هواي اطراف، فهميديم وارد منطقه اهواز شده ايم. انگار ابرها ديگر سفيد و آبي نبودند و شده بودند شكلاتي هر چند روشن. هر چند ديشب باران كمي باريده بود و همين كافي بود تا براي آن روز از غلظت گرد و خاك بكاهد.

به نوشته روزنامه اعتماد، هم در فرودگاه و هم در شهر مردم جنب و جوشي نامتعارف داشتند. پرس وجو كه كردم دانستم به خاطر باران و هواي تميزي است كه به ارمغان آورده. اما نگراني موج مي زد در رفتارهايشان كه يعني « فكر نكنيد پنداشته ايم گرد وخاك ديگر تمام شده و مي دانيم كه تا مدت ها، دوباره ميهمان شهر و ديارمان است.»
 
راننده تاكسي فرودگاه وقتي فهميد از تهران آمده ام كمي غيظ آلود نگاهم كرد و شروع كرد به گلايه. اما وقتي فهميد خبرنگارم گلايه هايش را كمي «لفظ قلم» تر كرد و با لهجه شيرين اهوازي دايم اين جمله را تكرار مي كرد: «مگه خون تهراني ها از ما رنگين تره؟!» تا آنجا كه برايش از آلودگي هواي تهران گفتم كه سال هاست پايتخت نشينان را دچار مشكل كرده و حالاهم موج سرطان و بيماري هاي ريوي و قلبي و... كه نشان دهنده رنگين تر بودن خون تهراني ها نبود.

باران غبارها را شسته بود و تنها اثري كه از خاك چند روزه بر جاي مانده بود روي بلندي هايي مثل گنبد مساجدش بود كه دست آدميزاد سخت به آن مي رسيد. با كمي دقت اما هنوز مي توانستي گِل مانده بر برگ هاي درختان را كه باران نتوانسته بود كاملامحوش كند ببيني. چقدر حيف كه حالاقرار بود به خاطر درگير شدن با پديده «تغييرات اقليمي» اين جلگه سبز و آباد، خاكسترنشين شود و شهر چهره كنوني اش را از دست بدهد.

 در خيابان «طالقاني» اهواز به سمت خانواده اي رفتم كه داشتند در يك بلوار پهن و سبز راه مي رفتند. وقتي نظرشان را خواستم مادر تقريبا ٥٥ ساله خانواده بدون ذره اي معطلي گفت: «خيلي بد موقعي آمدي خانم خبرنگار. الان چه فايده اي داره؟ اگر دو روز پيش مي آمدي مي ديدي كه اينجا نفس هم نمي توانستيم بكشيم. به خدا نمي شد. حتي درِ خانه هايمان را هم كه مي بستيم باز همه جا پر از گرد وخاك مي شد: نمي دانم اين خاك بي پير از كجا مي آمد؟» پدر خانواده كمي مهربان تر اما با لهجه اي غليظ تر گفت: « تا اينجا زندگي نكنيد نمي دانيد ما چه مي كشيم. مسوولان هم اگر يك هفته توي اون بلوا، اينجا بودند اينقدر دست دست نمي كردند و به فكر راه حل مي افتادند. من چه جوري براي تو بگويم كه خفه شدن با خاك، موقع نفس كشيدن چه شكليه؟»

در خيابان «زيتون» هم مردم شاكي زياد بودند. خيلي ها مي گفتند دولت به فكر ما نيست و مجلس هم بدتر از او. يك جوان ٢٧،٢٦ ساله كه خودش را رضا- م معرفي كرد، گفت: «چرا شهري كه نزديك به هشت سال درگير دفاع مقدس با صدام و امريكا بوده بايد وضع شان اين باشد؟ مگر ما آدم نيستيم؟ اگر اين وضع در تهران پيش آمده بود مسوولان به همين سادگي با آن برخورد مي كردند و امروز و فردا مي كردند؟»

به بالاي شهر مي روم. محله «كيانپارس»: جايي كه ساختمان هايش حكايت مي كند از دارايي صاحبان شان. جمعيت چندان زيادي در خيابان به چشم نمي خورد. بعضي خانه ها با پنجره اي باز دارند شيشه ها را نظافت مي كنند و برخي با شيلنگ آب در حال شستن در و ديوار و پاركينگ. يك آقاي رهگذر كه ٤٠ ساله به نظر مي آيد حاضر مي شود جوابم را بدهد، مي گويد: «اوضاع خوب نبود ديگر: بايد خودتان مي ديديد. اما خب بالاخره مي گذرد. مسوولان بايد براي اين وضع راهي پيدا كنند.» نرم و ملايم حرف مي زند و هيچ عصبانيتي در كلامش نيست. بيشتر كه صحبت مي كنيم مي فهمم چند ساعت بعد از شروع «گرد و خاك» از اهواز به خانه اي رفته كه در تهران دارد و تازه امروز صبح با پرواز مهرآباد برگشته است.

جلوي پاركينگ يك خانه مجلل، خانمي شيلنگ آب به دست در حال شست و شوي در وديوار است. يك خانم ٥٠ ساله است كه به نظر، كارگر خانگي مي آيد. مي پرسم: «حالاكه مشكل كم آبي جدي تر شده، بهتر نيست جور ديگري اينجا را نظافت كنيد؟» تا بيايد جوابم را بدهد خانمش از راه مي رسد و مي گويد: «چه جور ديگري؟ مگر به غير از آب، با چيز ديگري مي توان نظافت كرد؟ گرد وخاك را كه نمي شود به جز شستن پاك كرد. چه كار كنيم؟ آب نيست كه نيست. مسوولان به جاي اينكه راهي برايمان پيدا كنند فقط از ما مي خواهند كه آب و برق مصرف نكنيم.»

    در محلات فقيرنشين اما نه اثري از شيلنگ هاي چندده متري آب هست و نه خبري از كارگر و نظافتچي. همه در حال رفت و روب هستند و با سطل و جارو و پارچه، همه جا را برق مي اندازند. «حصيرآباد» يكي از اين محله هاست كه مردمانش ساده و بي تكلف به روي هر رهگذري لبخند مي زنند: هر چند خشمي نهفته در كلام شان را حس مي كني.

پيرمردي كه دارد چرخ دستي اش را آماده مي كند براي فروش، با لهجه اي غليظ كه به سختي قابل فهم است، مي گويد: «كاش رييس هايت را مي آوردي اينجا تا خودشان بدبختي هاي ما را ببينند. هر چند مي دانم حرف هاي من را هم در تلويزيون نشان نمي دهي. چه فايده دارد حرف بزنم؟» مي گويم: «من خبرنگار تلويزيون نيستم: در روزنامه كار مي كنم: آن هم روزنامه غيردولتي.» اين بار با اعتمادي هر چند كمرنگ، مي گويد: « به مسوولان بگو مستضعف يعني چه؟ كيه اين مستضعف كه اين همه حرفش را مي زنند؟ برو توي همين خانه ها، هركدام را كه دلت مي خواهد. ببين از ما مستضعف تر هم هست در اين كشور؟ آن وقت بگو ما كه نه آب درست ودرمان داريم و نه ثروت و نه زندگي، هوا هم نبايد داشته باشيم و بايد خاك بخوريم؟»

    «ملاشيه» و «گاوميش آباد» هم بهتر از حصيرآباد نبود. «كوي سياحي» هم. در هر كدام كه راه مي رفتم و با مردمانش گپ مي زدم، خشمي پنهان زير پوست محله مي ديدم كه آرام آرام مثل يك زخم، سر باز مي كند. مردماني كه هفت سال زير خمپاره هاي دشمنان زندگاني كردند و امروز هوا براي نفس كشيدن ندارند. مردماني فهيم، مطالبه محور اما بدون داشتن جمع بندي از اين مطالبه ها.

تا آنجا كه نه مي دانستند سدسازي دهه هاي اخير در حوزه هاي مختلف از جمله كارون و كرخه، از مهم ترين عوامل بروز اين پديده است: نه خبر داشتند كه تغيير كاربري هاي مختلف در حوزه هاي كشاورزي و منابع طبيعي از عوامل جدي بروز اين بحران است: نه اطلاعي از تاثير جدي انواع حفاري هاي نفتي در دل هورالعظيم بر بروز اين معضل داشتند و نه مي دانستند مجلس بودجه مبارزه با گرد و غبار را درست در روزهاي قبل از رخداد اين پديده حذف كرده و حالابا زدن ماسك به صورت و حضور در مجلس، مي خواهد از اين مقوله برداشت سياسي كند. هر چند با گشتي در ديگر نقاط ايران، مي بينيم كه «نداشتن جمع بندي از مشكلات محيط زيستي» تنها مختص خوزستان نيست و تمام نقاط ايران از آن رنج مي برد.

    شايد ريزگردها بتوانند اين معضل را حل كنند: هر چند خودشان امروز به غولي بزرگ در بسياري از نقاط ايران تبديل شده اند. اما مي گويند در پس هر بلايي خيري نهفته است: خير بحران هاي محيط زيستي هم، توجه مردم به اهميت منابع طبيعي و ملي و زيستگاه ها و اكوسيستم هاي شهرها و استان هايشان است.

    فرودگاه اهواز را درحالي ترك كرديم كه نسيم دلنواز، بوي كارون را برايمان مي آورد، اما اين نسيم خبري ديگر نيز با خود داشت: « گرد و خاك به زودي برمي گردد»: بايد چاره اي اساسي براي آن بيابيم و كاري زيربنايي بكنيم: سياست هايمان را در حوزه هاي مختلف توسعه اصلاح كنيم: به تجارب جهاني در حوزه محيط زيست ارج بنهيم و براي يك بار هم كه شده به پايداري توسعه توجه كنيم: محيط زيست را مزاحم ندانيم و به قوانين آن احترام بگذاريم. چيزي كه طي پنج دهه گذشته، قرباني شتاب در توسعه به روش سنتي شده و بحران ها را يك به يك ميهمان آب و خاك مان كرده است: بحران هايي كه به نظر مي رسد تازه شروع شده اند.