ماجرای یک بخشش، در میان برندگان اسکار عکاسی

شرق: اسامی برندگان جایزه جهانی عکس (World Press Photo) در حالی عصر پنجشنبه ١٢فوریه اعلام شد که برای چندمین‌سال پیاپی نام آرش خاموشی و فاطمه بهبودی؛ دو عکاس جوان ایرانی در میان برگزیدگان رقابتی که حکم اسکار عکاسی را دارد به چشم می‌خورد. آرش خاموشی، عکاس خبرگزاری ایسنا برای مجموعه عکس «ماجرای یک بخشش» مربوط به بخشش جوان اهل نور مازندران پای چوبه‌دار جایزه سوم مجموعه عکس را دریافت کرد؛ عکسی که بعد از انتشارش باعث شد ٢٧نفر پای چوبه‌دار بخشیده شوند. اما جایزه سوم جایزه عکس خبری تنها جایزه‌ای نبود که این مجموعه روز پنجشنبه ٢٣بهمن دریافت کرد. هیات‌داوران POW یا عکس سال، جایزه سوم خود بعد از مجموعه عکس غزه و ابولا را هم به این مجموعه اهدا کرد. اما مجموعه مادران انتظار فاطمه بهبودی که روایتی متفاوت از مادران شهید است نیز در این دوره شایسته تقدیر شد. این مجموعه پیش از این جوایز معتبری چون جایزه عکس سال آمریکا را از آن خود کرده بود.


اما داوران جایزه جهانی عکس با اعلام عکس برنده ٢٠١٤ شوک بزرگی به جهان عکاسی وارد کردند. در سالی که خطر داعش و جنگ‌های بزرگ در جهان و ویروس ابولا تصاویر خبری مهمی را خلق کرده بود، داوران عکسی غیرخبری را انتخاب کردند. یک‌تک‌عکس از مجموعه عکس یک عکاس دانمارکی ٣٦ساله به نام مدس نیسن که درباره دو همجنسگرای روس در مسکو است. سانتیاگو لیون که دبیر بخش عکس خبرگزاری آسوشیتدپرس و رییس هیات‌داوران این دوره از جایزه عکس خبری جهان است، در دفاع از انتخابش گفته این عکس را به‌خاطر آزاری که در کشورهایی چون روسیه به این افراد می‌شود انتخاب کرده؛ انتخابی که از سوی بسیاری از عکاسان و منتقدان عکس در جهان قابل‌قبول نیست و برخی چون جیمز ایسترین در نیویورک‌تایمز با نقد این انتخاب به حوادث مهم سیاسی و اجتماعی جهان اشاره کرده و گفته در سالی که خطر داعش جهان را فراگرفته بود و عکس‌هایی از آدم‌های درگیر در جنگ از سیرالئون تا عراق و سوریه جهان را تکان داد، انتخاب این عکس توجیهی ندارد. البته این اتفاق خیلی هم غیرقابل‌پیش‌بینی نبوده.

چندسالی است که مهم‌ترین جایزه عکاسی جهان در انتخاب اولش به سمت عکس‌های غیرخبری و البته غیر درگیری رفته است. به اعتقاد منتقد نیویورک‌تایمز، برای چندمین‌سال پیاپی است که داوران این جایزه جهانی جایزه عکس سال را به عکسی غیرخبری از آژانس پانوس اهدا می‌کنند. سال گذشته نیز عکس برتر از جان استانمیر تصویر مهاجران غیرقانونی بود که در سومالی به‌دنبال سیگنال موبایل هستند. نکته قابل‌توجه درباره برنده جایزه عکس امسال این بود که او سال گذشته در خونین‌ترین روز اوکراین در میدان استقلال کی‌یف حاضر بود و آن روز را به تصویر کشید. او همچنین عکس‌هایی از قربانیان ابولا گرفته بود و در عین تعجب این عکس از او انتخاب شد.

آرش خاموشی که از ایران جزو برگزیدگان این دوره از جایزه جهانی عکس خبری است، با تاکید بر اینکه جایزه عکس خبری جهان با این عکس همه را متعجب کرده، به «شرق» گفت: «امسال عکس‌های تکان‌دهنده‌ای از وقایع و جنگ‌های دنیا توسط عکاسان منتشر شد که می‌توانست در میان برگزیدگان باشد. اما این اتفاق نیفتاد و حتی عکس‌هایی که در میان صدعکس برتر مجله تایم یا گاردین هم بودند، در این مجموعه‌برندگان جا نداشتند.» او حضور و نقش آژانس‌های خبری را در این انتخاب‌ها بی‌اثر ندانست: «عکس سیگنال عکس زیبایی بود اما به‌نظر عکسی نبود که بتوان در جایزه خبری جهان آن را به‌عنوان عکس سال دانست.» البته یک نکته در عکس‌هایی که امسال انتخاب شد و در صحبت‌های رییس هیات‌داوران بود؛ اینکه بخشی از عکس‌های فرستاده‌شده به جایزه عکس خبری دستکاری و به همین دلیل عکس‌های خوب و تاثیرگذار از آنها حذف شده بود.

عکس جریان‌ساز

اما جدا از حاشیه‌های عکس اول ورلدپرس فوتو حضور پررنگ عکاسان ایرانی در این جایزه مهم است. نکته قابل‌توجه اینکه امسال برای سومین‌سال پیاپی عکسی درباره اعدام از ایران جایزه سوم گرفت. آرش خاموشی بعد از ابراهیم نوروزی و امیر پورمند، سومین عکاسی است که با عکس‌هایی از اعدام در ملأعام در میان عکاسان خبری جهان انتخاب شده. اما تفاوت عکس خاموشی با دو عکاس دیگر این بود که عکس او از اعدام و انتقام نبود؛ تصویری شفاف از یک بخشش بود. مادری که فرزند خود را در نزاعی خیابانی از دست داده بود درست در لحظه‌ای که باید صندلی را از زیر پای جوان محکوم به اعدام بکشد با زدن سیلی به گوشش، او را به مادرش بخشید.

 این تصویر در روزهای آخر فروردین٩٣ وقتی روی خروجی «ایسنا» رفت با واکنش زیادی از سوی جهان روبه‌رو شد. اما ماجرای این بخشش از این تصاویر فراتر بود. آرش خاموشی یکی از کسانی بود که از چندروز قبل از این ماجرا درگیر آن شد و تلاش‌های او و همکارانش در ایسنا یکی از دلایل نجات بلال از اعدام بود. خاموشی درباره آن روزها گفت: «آن زمان به‌خاطر عملی که روی پایم انجام داده بودم نمی‌توانستم عکاسی کنم. اما از طریق دوستان با همسرم متوجه شدیم قرار است این جوان را که شش سال پیش در یک درگیری خیابانی یکی از دوستان قدیمی‌اش را به قتل رسانده بود اعدام کنند.» کمپین راضی‌کردن خانواده عبدالله حسین‌زاده از مدتی قبل توسط برخی از هنرمندان و اهالی رسانه شروع به کار کرده و مبلغی پول برای دیه نیز جمع شده بود.

پولی که به گفته خاموشی قرار بود توسط پدر مقتول برای ساخت مجتمعی ورزشی هزینه شود. اما در آخرین لحظات خانواده حسین‌زاده تصمیم به قصاص گرفتند و اینجا بود که ماجرای یک بخشش آغاز شد. پدر عبدالله از مربیان شهرستان نور بود و خاموشی و خبرنگاران ایسنا با عادل فردوسی‌پور تماس گرفتند و خواستند تا در برنامه٩٠ این ماجرا را مطرح و از پدر مقتول بخواهد که بخشش کند. درنهایت در بخشی از برنامه ٩٠ که شب قبل از روز اعدام به آنتن رفت برخی چهره‌های ورزشی از خانواده حسین‌زاده خواستند که بلال را ببخشند. اما صبح چوبه‌دار این جوان برپا شد و جمعیت زیادی آمدند تا لحظه اعدام را ببینند. دوربین خاموشی تنها دوربینی بود که قرار بود این ماجرا را ثبت کند. اما درست در لحظه اعدام این مادر مقتول بود که به یک‌باره بلال را بخشید و او از مرگ نجات پیدا کرد. خاموشی معتقد است زیبایی این ماجرا در آن بود که یک حرکت اجتماعی و رسانه‌ای این ماجرا را شکل داد.

اما بازتاب این بخشش باعث شد تا بعد از این ماجرا ٢٧خانواده پای چوبه‌دار قاتلان فرزندانشان را ببخشند.  البته انتخاب عکس‌های خاموشی با انتقادهایی هم روبه‌رو شد. انتقاد به این که چرا جایزه جهانی عکس سه‌سال پی‌درپی به عکس اعدام در ایران جایزه داد، نکته‌ای که البته برخلاف دوسال گذشته در عکس خاموشی، به زندگی و بخشش منتهی می‌شود. عکس ابراهیم ‌نوروزی از اعدام‌های ملأعام بود و عکس امیر پورمند لحظه پیش از اعدام جوانی که سرش را روی شانه مامور اعدام گذاشته. عکس خاموشی اما، درست لحظه بخشش را نشان می‌دهد و نشان‌دادن این تصویر که در لحظه‌ مرگ گاهی زندگی در می‌زند. او می‌گوید این سه‌مجموعه با هم تفاوت دارند و هرکدام یک ماجرا را دنبال می‌کنند.

تصویر بدون رتوش از مادران سرزمین

فاطمه بهبودی، عکاس دیگری بود که با پروژه مادران انتظار تصویری بدون رتوش از مادران شهید و مفقودالاثر در این دوره از جایزه جهانی عکس خبری شایسته تقدیر شناخته شد. او که روز پنجشنبه برای برگزاری نمایشگاهی در میانمار در مالزی بود، خبر برگزیده‌شدنش را آنجا شنیده بود. بهبودی درباره این پروژه به «شرق» گفت: «چندسال پیش برای یک‌کلاس در ورلدپرس فوتو انتخاب شدم و برای پروژه نهایی تصمیم گرفتم که درباره مادران شهید کار کنم. زمانی که این موضوع را انتخاب کردم فکر نمی‌کردم با استقبال روبه‌رو شود. خیلی‌ها هم گفتند این پروژه موفق نخواهد شد اما در نهایت و با لطف خداوند این مجموعه مورد توجه قرار گرفت و در آمریکا نیز انتخاب شد و من را جزو پنج‌عکاس برتر زن آسیا و ١٢عکاس خلاق زیر٣٠سال قرار داد.» بهبودی این مجموعه را در دو مرحله کامل کرده است و بعد از کامل‌شدن به جایزه جهانی عکس فرستاده و توانسته از میان صدهزار عکسی که به این جایزه رسیده، یکی از برگزیدگان باشد.

او در این تصاویر به داخل زندگی مادران شهید و مفقودالاثر رفته و از زندگی روزمره آنها عکاسی کرده است.  او گفته این پروژه را با دلش شروع کرده: «در ابتدا خودم هم تصوری از زندگی مادران شهید نداشتم اما بد از این که به‌دنبال این موضوع رفتم، عزمم را جزم کردم تا تصویر این مادران را به جهان نشان دهم و انتخاب این عکس‌ها از سوی چندین فستیوال نشان از این دارد که این تصویر از مادران سرزمین ما که شاید خیلی از ما آنها را نشناسیم به چشم جهانیان نشسته است.»