"شارلی ابدو" و 2 پرسش بنیادین

عصر ایران - "فرانسه مهد آزادی بیان است به طوری که می شود در آن به پیامبران الهی هم توهین کرد!" ؛ این، شاید گزاره ای باشد که مدافعان اقدام نشریه "شارلی ابدو"^* در توجیه انتشار کاریکاتورهایی از پیامبر اسلام(ص) ، بدان تمسک می جویند. اما "آیا واقعاً فرانسه مهد آزادی بیان است؟" و "آیا با استناد به اصل آزادی بیان می توان به مقدسات گروهی از انسان ها توهین کرد؟!"

پاسخ به سؤال اول را می توان این گونه بیان کرد که هر چند در غرب و از جمله فرانسه، سطح بالایی از آزادی بیان وجود دارد که قابل انکار نیست ولی این گونه نیست که در این کشور، همه نوع بیانی، آزاد و بی عقوبت باشد.

آشکار ترین مثال نقض در این باره به ماجرای معروف "روژه گارودی" برمی گردد. در ۱۹۹۸، یک دادگاه فرانسوی گارودی را به جرم انکار هولوکاست و افترای نژادی مجرم شناخت و به خاطر کتاب اسطوره‌های بنیان‌گذار سیاست اسرائیل (به فرانسوی: Mythes fondateurs de la politique israélienne) که در سال ۹۵ نوشته بود، ۱۲۰٬۰۰۰ فرانک فرانسه ($۴۰٬۰۰۰) جریمه کرد. این کتاب با پذیرفتن دیدگاه‌های منکر هولوکاست، رابرت فاریسون، فاش می‌کند که در طی هولوکاست یهودیان در اتاق‌های گاز کشته نشدند. (+)

غربی ها در حالی توهین به پیامبر بیش از یک میلیارد انسان را مصداقی از آزادی بیان می نامند که خودشان در بسیاری از کشورها^**، انکار و حتی تردید هولوکاست- که مورد تأکید جمع اندکی از یهودیان صهیونیست است - را جرم انگاری کرده اند و با هر که در این باره، جز قرائت رسمی چیزی بگوید یا بنویسد، شدیدترین برخوردها را می کنند.

به عنوان مثال، علاوه بر روژه گارودی، یکی از افرادی که در سال ۲۰۰۶ به جرم انکار هولوکاست به ۳ سال زندان محکوم شد، دیوید اروینگ، مورخ بریتانیایی بود.

یورگن گراف، مورخ و پژوهشگر سوئیسی نیز به خاطر سخنانش در انکار هولوکاست به زندان محکوم شد و برای فرار از زندان از سوئیس خارج شد. وی هم‌اکنون در روسیه زندگی می‌کند.

روبر فوریسون، در سال ۲۰۰۶ به دلیل مصاحبه‌ای که در سال ۲۰۰۵ با شبکه سحر ۱ انجام داد، به جرم انکار هولوکاست، به سه ماه زندان و پرداخت ۷۵۰۰ یورو محکوم شد.(+)

بنابراین ، آزادی بیان در غرب ، همانند بسیاری از نقاط دیگر دنیا، درگیر پدیده قدیمی "یک بام و دو هوا" و تابعی است از لابی های سیاسی و اهداف ایدئولوژیک؛ و الّا کدام منطق می تواند بپذیرد که تشکیک درباره یک موضوع تاریخی جرم باشد و محققان این حوزه به زندان بروند ولی اهانت به پیامبر بیش از یک میلیارد انسان ، مصداقی از آزادی بیان به حساب بیاید؟!

اما "آیا با استناد به اصل آزادی بیان می توان به مقدسات گروهی از انسان ها توهین کرد؟!"
پر واضح است که مرز توهین و آزادی بیان، یک مرز واقعی است. کسی که در یک نشریه در قامت روزنامه نگار (اعم از نویسنده و خبرنگار و کاریکاتوریست و عکاس و ...) کار می کند، باید به اندازه ای از درک و شعور بهره مند باشد که بداند آنچه می نگارد یا به تصویر می کشد، آیا توهین به مردم یا بخشی از آنها محسوب می شود یا خیر؟ و طبیعتاً هیچ انسان عاقل و متمدنی، به دیگران توهین نمی کند و اهانت را مصداق آزادی بیان نمی داند.

شاید در ادبیات درونی و حتی کلیت جامعه فرانسه، کشیدن کاریکاتور پیامبران الهی ، مشکلی نداشته باشد ولی در دنیایی که به قول "مارشال مک لوهان" تبدیل به "دهکده جهانی" شده است، نمی توان اهانت به مقدسات مردم، ترویج تنفر و تحریکات مذهبی را اموری داخلی و شخصی دانست که بازتاب بیرونی و جهانی نمی یابد.
این نکته ای است که پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان نیز در واکنش به اقدام نشریه شارلی ابدو ، بدان اشاره کرده و گفته است: "وقتی تحریک می کنید انتظار مشت را هم داشته باشید."

<sub>پی نوشت ها:
*«شارلی اِبدو» جانشین مجله «هاراکیری» است که از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۱ میلادی منتشر می‌شد. مجله پس از بسته شدن توسط دولت فرانسه بخاطر توهین به ارزش‌های ملی دوباره در سال ۱۹۶۶ منتشر شد و در سال ۱۹۷۰ و این بار پس از مرگ ژنرال شارل دو گل بخاطر توهین به شخص وی، به دستور وزیر داخله تعطیل شد. در دهه ۸۰ میلادی کارمندان قدیمی تحریریه با نام جدید «شارلی ابدو» (این نام کنایه ایست به نام شارل دو گل) کار مجله را ادامه دادند ولی شمارگان بسیار پایین و انتقاد مردم از کیفیت محتوی عامل نیمه تعطیل شدن مجله گشت تا اینکه گروه دیگری به تیم قدیمی مجله گرویده در سال ۱۹۹۲ هفته نامه «شارلی ابدو جدید» را منتشر کردند.

** از جمله کشورهای اتریش، بلژیک، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، لیتوانی، لهستان، رومانی، اسلواکی، سوئیس، کانادا، لیختن اشتاین، مجارستان، پرتغال، هلند و لوکزامبورگ</sub>